De Hoge Raad voor de Justitie publiceerde deze week de resultaten van de jongste justitiebarometer en volgens de journalisten waren er weinig redenen om te juichen. Er is een dalend vertrouwen in justitie en de burgers willen strengere straffen voor criminelen (maar dan weer niet voor verkeersovertredingen, allicht en niet toevallig omdat de ondervraagden daar zelf het meest mee in aanmerking meer komen).

Volgens een groeiende groep is er in ons land ook sprake van klassenjustitie. In een commentaar wees Prof. Sofie De Kimpe (criminologe VUB) erop dat wetenschappers dat de “distributieve rechtvaardigheid” noemen: “Sommige burgers hebben het idee dat justitie niet iedereen gelijk behandelt. Dat gevoel van klassenjustitie kunnen we niet louter aan de rechtsmacht toeschrijven. Het wordt gevoed door politici, die het hebben over activistische rechters” (“Over justitie leeft nog altijd het beeld van de rechter op zijn troon”, De Morgen, 15 juni).

Er was ook een ander geluid. Prof. Tom Daems (criminoloog KUL) was de zalm in de rivier en stelde in een opiniestuk dat de krant net zo goed – en even correct – de volgende titel had kunnen bedenken: “Liefst 84 procent van de Belgen is voorstander van herstelbemiddeling: ruime steun bij de bevolking voor een andere wind bij justitie” (“Een barometer die alle kanten uitslaat”, De Standaard, 18 juni). Hij wees er fijntjes op dat de temperatuur bij justitie zich niet laat meten zoals we de luchtdruk meten. “De justitiebarometer is geen feilloos instrument dat haarfijn feiten registreert waaruit eenduidige lessen te trekken vallen. Meer zelfs: de resultaten zijn soms ronduit tegenstrijdig”. Zoals zo vaak blijft nuance cruciaal.

Ook deze week werd juridisch Vlaanderen (of toch minstens wie een abonnement heeft op het TPR – Tijdschrift voor Privaatrecht) bedacht met een box met twee boeken: een ongewijzigde herdruk van het in 1973 verschenen iconisch werk Het beleid van de rechter van wijlen Prof. Walter Van Gerven en een meer dan vuistdik boek met bijdragen over de rol van de rechter vijftig jaar later. Het magnum opus bevat grondige wetenschappelijke analyses over de scheiding der machten, de (vermeend) activistische rechters en de rechtsvinding in het algemeen. Misschien moet dit boek wel verplichte lectuur worden voor wie het magistratenexamen wil afleggen, maar ook voor wie zich voorbereidt op de BUBA-proeven aan de balie. Het zou tevens niet misstaan indien de leden van de wetgevende macht de teksten zouden bestuderen. Leuk is ook dat het oude boek Het beleid van de rechter zelf ook weer toegankelijk werd gemaakt. Het blijft ook na al die jaren actueel. In mijn eigen bibliotheek vond ik nog een beduimeld exemplaar terug uit mijn lang vervlogen studententijd (waarbij ik uit de manier waarop het boek werd bewerkt ootmoedig moest vaststellen dat verschillende hoofdstukken onaangeroerd waren gebleven, allicht omdat ze toen niet tot de verplichte leerstof behoorden).

Op vrijdag 21 juni verdedigt Elke Olthuis aan de Universiteit van Amsterdam een doctoraal proefschrift onder de titel “The human element in judicial decision making. The role of personal attitudes”. Het proefschrift onderzoekt de (mogelijk) gevoelige wisselwerking tussen de subjectieve, menselijke elementen die kunnen spelen tijdens de rechterlijke besluitvorming en de veronderstelde onpartijdigheid van de rechter. Uit het onderzoek blijkt alvast dat de Nederlandse rechters vinden dat ze in staat zijn hun persoonlijke attitudes te kunnen scheiden van hun professionele rechterlijk besluitvormingsproces. “De meest genoemde verklaring waarom rechters dit vermogen hebben is bewustwording.(…) Ze zetten verschillende instrumenten in om de invloed van hun persoonlijke attitudes te beperken, zoals overleggen met collega’s en afstand nemen”. Dat klinkt hoopgevend, maar wie naar de situatie in Hongarije kijkt ziet toch dat het geen verworvenheid is dat rechters bijvoorbeeld hun politieke voorkeuren (of deze van wie hen benoemden) altijd naast zich neer kunnen leggen. De vraag is overigens of met de huidige nieuwe regering in Nederland ook in dat land geen waakzaamheid geboden is. Intussen worstelt Polen met de gevolgen van een politiek van de afgelopen jaren en blijkt er consensus te bestaan over het feit dat de magistraten van het hoogste rechtscollege zich ook nu nog al te vaak laten leiden door hun politieke overtuigingen.

Deze week verscheen dan weer de eerste dichtbundel van confrater Myriem El Kaddouri, die het ook deze week tot stadsdichter van Kortrijk schopte. Een advocaat die, verscholen in haar prachtige debuutbundel Hier ligt de waarheid in overdaad, volgende mooie woorden schrijft: “Onze kleinkinderen zullen musea bezoeken / over de verschrikkingen van een verleden / en dat zal dan cultuur heten”. Het bewijs dat ook de temperatuur van de balie zich niet laat meten zoals luchtdruk.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.