Enkele bedenkingen vanuit de marge bij de aanstelling van een “onafhankelijk ministerieel expert voor de versnelling van de modernisering van de advocatuur”.

De expert

De Belgische minister van Justitie heeft een ‘onafhankelijk expert’ aangesteld om “de modernisering binnen de advocatuur te versnellen”. De expert geeft aan dat “het daar hoog tijd voor is”. Zijn aanstelling kon rekenen op veel bijval op sociale media (601 duimpjes, hartjes en klappende handjes op LinkedIn). Bij zijn aantreden als bestuurder van de Orde van Vlaamse Balies had hij zich voorgenomen meer jongere en vrouwelijke advocaten te enthousiasmeren voor de OVB.

Op 11 april 2022 schreef hij: “Wie de toekomst van ons beroep mee wil invullen, zal dat alvast wel vanuit de algemene vergadering kunnen, en moeten doen. De algemene vergadering is bij uitstek dé belangrijkste plek voor onze Vlaamse advocatuur. (…). Wil je dus verandering of graag dat ander beleid wordt gevoerd? Dan moet het van daaruit gebeuren. Ik weet niet of veel advocaten wel goed weten of beseffen hoe belangrijk deze algemene vergadering voor ons allemaal is.” Die algemene vergadering zag hij echter niet als representatief omdat er te weinig jongere of vrouwelijke advocaten in verkozen waren.

Niet veel later deelde hij mee dat hij zijn mandaat als bestuurder van de OVB vroegtijdig zou stopzetten omdat hij “niet meer voldoende dicht bij zichzelf kon blijven”. [1] Nog enkele maanden later postte hij een filmpje waarin hij de balie vergeleek met een leeglopende ballon. Hij ziet in de advocatuur: “heel veel vacatures openstaan, veel getalenteerde mensen ‘vaak vrouwelijk’ die vaak gedesillusioneerd de balie verlaten”. Hij ziet de advocatuur “op grote schaal talent verkwanselen”.

De expert in kwestie is een erg populaire, verstandige en charmante jongeman die zich de (audiovisuele) technieken van sociale media zorgvuldig eigen heeft gemaakt. Zijn populariteit, voornamelijk bij het publiek dat hij ondervertegenwoordigd ziet in de algemene vergadering van de OVB, maakt dat hij publiekelijk eerder zelden wordt tegengesproken.

Edoch bij deze.

Vier systemische dynamieken die de advocatuur overstijgen

De organisatie van de balies is inderdaad voor verbetering vatbaar[2] en een aantal anomalieën in de regelgeving moeten (inderdaad dringend) worden aangepakt[3]. De advocatuur is evenwel niet verantwoordelijk voor de tijdgeest waarin ze baadt, maar is deelachtig aan (minstens) vier systemische dynamieken.

De advocatuur is niet verantwoordelijk voor de tijdgeest, maar is deelachtig aan (minstens) vier systemische dynamieken.

Alle sectoren hebben handen te kort

Ten eerste: niet alleen de advocatuur, maar alle sectoren (en niet slechts de traditionele knelpuntberoepen) kampen (althans voorlopig nog) met openstaande vacatures.

Regeldiarree (25.0)

Ten tweede: de steeds complexer wordende samenleving en een aanhoudende diarree aan regelgeving maakt dat steeds meer een beroep wordt gedaan op advocaten[4]. De advocatuur is met andere woorden (althans vandaag nog) bijzonder succesvol in een wereld waar de interessante jobaanbiedingen in tal van sectoren voor het grijpen liggen.

De digitale revolutie

Ten derde werkt de digitale revolutie werklast-verhogend in elke sector terwijl onze hersenen (minstens de mijne) daaraan evolutionair nog niet zijn aangepast. Een klant stuurt op zondagavond een mail en vraagt op maandagochtend per whatsapp of ik die mail wel goed heb ontvangen… Ook deze dynamiek is niet eigen aan de advocatuur en valt haar zeker niet te verwijten.

Werk en leven in een weegschaal

En ten vierde, tot slot, heeft het gegeven ‘werk’ een andere plaats gekregen in het leven van een bepaalde generatie. Hard werken had vroeger nog enig aanzien en werd in middelbare scholen gestimuleerd. Vandaag weet men het blijkbaar beter en wordt het leven tegenover het werk in een balans gelegd en gaat men hypothecaire leningen aan op een termijn van 35 jaar. Ook deze dynamiek kan aan de advocatuur niet worden verweten.

Drie kenmerken eigen aan de advocatuur

Naast deze vier systemische dynamieken, spelen er nog drie andere factoren die intrinsiek kenmerkend zijn voor de advocatuur zelf.

Juristen met balie-ervaring zijn extra aantrekkelijk

Wat de opleiding van stagiairs betreft, snijdt de balie vaak in eigen vlees. Juristen met enkele jaren balie-ervaring zijn mogelijk nog meer gegeerd. De private en de publieke sectoren hengelen met dikke wormen aan de haak naar deze groep. Deze statusverhoging lijkt bij sommigen heel wat dopamines in de hersenen vrij te maken. Sommige jong-afgestudeerden zijn geen god meer in het diepst van hun gedachten, maar zien meteen een god als ze ’s morgens in de spiegel zien. Een stagiair vertrouwde me na acht maanden stage ooit toe “dat hij nu toch wel alles in de advocatuur had gezien.”

Confraters die uren en dagen hebben geïnvesteerd in opleiding en begeleiding van pas afgestudeerde juristen (die bij hun aantreden van toeten noch blazen wisten) en hen met hand en tand de beginselen van onze beroepspraktijk hebben bijgebracht, zien hun investering vaak na minder dan twee jaar vertrekken. Bovendien worden ze er ook nog eens expliciet aan herinnerd wat ondankbaarheid precies is: “ik had echt meer begeleiding verwacht”, “ik vond uw zaken niet interessant”, “het cliënteel waarmee u werkt, spreekt mij niet zo aan”, “bij kantoor x gaan ze elk jaar skiën”. Nu ja, eens gelaafd keert men de bron de rug toe[5].

Het probleem is dat zulks amper of niet wordt gedeeld. Uit schaamte[6]. Inderdaad: als mensen vertrekken, wordt dat aan een gebrek aan ‘authentiek leiderschap’ of een tekort aan ‘deep democracy’ of aan andere mislukkingen binnen de organisatie geweten.

Advocaten zijn onderling sterk competitief

Sommige kantoren spelen handig in op de boven beschreven tendens en geven elke kandidaat het gevoel plaats te zullen nemen op een gouden troon, met de nodige toeters en bellen én uiteraard met de nodige zichtbaarheid op sociale media. Ook de gerichte inzet van headhunters om bij andere kantoren young potentials weg te kapen of te kopen, wordt niet geschuwd. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het notariaat zijn advocatenkantoren onderling sterk competitief. Wie niet de middelen heeft om op dat punt te innoveren wordt kaalgeplukt.

De advocatenjob is een veelkoppige draak

Wat in de analyse van de expert ook ontbreekt is dat advocatuur, in al haar varianten, een vrij typische job is. Het is nu eenmaal een job die heel veel eist en door de hierboven geschetste systemische dynamieken die de advocatuur overstijgen steeds meer eist. Je moet én klanten zien te overtuigen van je kwaliteiten, én voortdurend bijscholen, én schrijven, én lezen, én spreken, én vergaderen. Daarnaast moet je ook verbindend leren communiceren, collaboratief worden en bemiddelingsgericht denken zonder je als bemiddelaar te mogen uitgeven als je niet de juiste opleiding hebt gevolgd. Een advocaat moet zo niet alles, toch veel kennen en vooral veel doen. De advocatuur is een veelkoppig monster. Als je er een kop afslaat, groeien er twee nieuwe aan. Ik kan goed begrijpen dat mensen daarvoor bedanken. Met bakkers is het overigens niet anders. Geen bakker die zijn zoon of dochter er nog van overtuigt de nachten niet in het echtelijke bed door te brengen maar in het gezelschap van croissants, boterkoeken en zevenentwintig soorten brood[7].

Wat dan? Wat nu?

Natuurlijk moeten we ons aanpassen

Wie zich niet aanpast gaat ten onder. Het hoeft geen betoog dat er in samenwerkingen (binnen of buiten de stage) sprake is van misbruik – maar toch vooral was. Een stagereglement dat wokegewijs de verantwoordelijkheid van een mislukte samenwerking forfaitair bij de stagemeester legt is evenwel geen oplossing voor het probleem – in tegendeel.

Met enkele ingrediënten kan je er met je team al het beste van te maken. Er zijn geen toverformules en het is zoeken voor iedereen. Maar wie de blik opent en van bescheidenheid vertrekt in de plaats van hoogmoed kan misschien kleine successen boeken.

Een coachende begeleiding van jonge mensen, interne opleidingen waar in een veilige context vaardigheden worden ontwikkeld, angsten om te spreken stapsgewijs en geruisloos worden afgebouwd, een degelijke verloning, ruimte laten aan mensen om echte ervaring op te doen en zich up front te manifesteren, momenten van pretentieloos en echt samenzijn. Het zijn maar een paar ingrediënten om er met je team het beste van te maken. Er zijn geen toverformules en het is zoeken voor iedereen. Maar wie de blik opent en van bescheidenheid vertrekt in de plaats van hoogmoed kan misschien kleine successen boeken.

Winter is coming

Waar er (te) veel van is, wordt automatisch onaantrekkelijk, en vice versa. Maar de crisis waar we onszelf vandaag aantreffen zal het probleem deels oplossen. Allicht zal het actuele genereuze aanbod van interessante en goed betaalde arbeidsplaatsen spoedig en zienderogen afnemen. Die schaarste zal de aantrekkelijkheid van elkejob automatisch verhogen. Het zal niet lang duren of het is ontwaken uit de gedachte dat we allemaal én veel moeten verdienen, én elke dag geweldige seks moeten hebben, én een mooi gezin, én de wereld kunnen ontdekken, én een boek schrijven, of een blog, of een vlog of wat dan ook…

Stafhouders, voorzitters, bestuurders, leden van de raden van de ordes, en verkozenen in de algemene vergadering van de OVB: verenigt u!

In antwoord op een recalcitrante opinie (https://www.tijd.be/opinie/algemeen/balies-zijn-verbinding-met-advocaten-kwijt/10374338.html) van een gemarginaliseerd lid uit onze beroepsgroep waarschuwde de voor het overige steeds minzame voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies (https://www.tijd.be/opinie/algemeen/de-balie-is-essentieel-voor-justitie/10375432.html)  in nogal strenge bewoordingen voor een balie die gebukt zou moeten gaan onder een te veel aan overheidsbemoeienissen.

Een gewaarschuwd advocaat is er minstens twee waard. Alle knowhow voor een inderdaad noodzakelijke vernieuwing van enkele aspecten van de organisatie van de advocatuur is voorhanden. Men moet enkel de moeite doen om Titel II van de Grondwet nog eens te lezen, evenals enkele passages uit het Gerechtelijk Wetboek en het wetboek van strafvordering, wat boekjes over democratie, good governance en beginselen van behoorlijk bestuur. Ook de ondanks alle aandacht nog steeds ondergewaardeerde buitengewoon zorgvuldig uitgewerkte analyse van Patrick² ligt op verdere verwerkelijking te wachten. Dit alles te verwerken tijdens een wandeling in de natuur op tijd en stond, in groep of alleen.

Pak het heft in eigen handen en wacht niet op de tussenkomst van een minister die me dunkt al zijn aandacht en al zijn middelen moet wijden aan de ondersteuning van de magistratuur

Beste vertegenwoordigers, goede vrijwilligers, bestuurders, stafhouders, voorzitters, raadsleden, AV’ers leg alle twisten bij, laat niet toe dat we worden vervreemd van de dynamiek van onze hervormingen, pak het heft in eigen handen en wacht niet op de tussenkomst van een minister die me dunkt al zijn aandacht en al zijn middelen moet wijden aan de ondersteuning van de magistratuur. Ook als dat weinig stemmen oplevert.

Stijn Verbist, advocaat die er anno 2022 ook maar iets probeert van te maken.

Referenties

[1] Een pleitbezorger voor een grotere representativiteit van de algemene vergadering keert de OVB de rug toe en opteert voor een klassieke top down benadering. Hoe zouden OVB-verkozenen in de algemene vergadering zich hierbij voelen?

[2] Men moet gewoon toepassen wat men predikt. De algemene beginselen van behoorlijk bestuur, transparantie, gelijkheid, motiveringsplicht, openbaarheid van bestuur… Een toegankelijke en effectieve rechtsbescherming, professionalisering van de tucht, a priorien onafhankelijk assessment van leiders… Dat is allemaal geen kwestie van kennen of kunnen, maar van willen.

[3] Een orderaad die ereloonafspraken ongedaan kan maken, of de categorische onverenigbaarheid van advocatuur met nijverheid, terwijl de advocaat uitgedaagd wordt ondernemer te zijn. Waar wacht men op om dit af te schaffen? Of heeft het met de analyse van Nussbaum te maken (zie verder).

[4] De voorspellingen dat de invoering van de btw, van de echtscheiding met onderlinge toestemming en de invorderingsbevoegdheid van deurwaarders de advocaten-business zouden eroderen, zijn kennelijk niet uitgekomen.

[5] B. GRACIAN Y MORALES, Handorakel en de Kunst van de voorzichtigheid, Salamander Klassiek, 2002.

[6] Volgens Martha Nussbaum vormen schaamte, afgunst en angst de grootste vijanden van een rechtvaardige samenleving. M. NUSSBAUM, Politieke emoties: waarom een rechtvaardige samenleving niet zonder liefde kan, Ambo 2014.