De nieuwe Amerikaanse president lijkt in ijltempo een aantal zekerheden van de democratische rechtsstaat naar de prullenmand te willen verwijzen. Hij wordt daarin openlijk bijgestaan door enkele ondernemers die tot de rijksten der aarde worden gerekend. Zij worden geïnspireerd door een gevaarlijke cocktail van geld, macht en status. De president insinueert nauwelijks onverholen op revanche tegen al wie in het recente verleden hem een strobreed in de weg legde. Dat is ook een boodschap die duidelijk gericht is tot openbare aanklagers en rechters.
In essentie gaat het om het willen neutraliseren of zelfs vernietigen van de noodzakelijke checks and balances. Het democratisch gehalte van een samenleving mag echter niet worden gemeten aan de hand van hoe de meerderheid erin slaagt zijn plannen door te duwen, maar wel in de mate dat er ook echt rekening wordt gehouden met de minderheid. Daar is een cruciale rol weggelegd voor de rechters en ook voor de advocaten die de zaken tot voor de rechter brengen. Daarom is het ook zo belangrijk dat rechters onafhankelijk en dus los van politieke beïnvloeding kunnen handelen en dat er geen belemmeringen zijn voor advocaten. Zij moeten iedereen, en dus zeker ook de minderheid, een stem geven en zorgen voor een eerlijk proces.
De dreiging van de Amerikaanse president om die onafhankelijkheid van rechters ter discussie te stellen is dan ook niet onschuldig. Die trend beperkt zich overigens niet tot de Verenigde Staten, maar duikt ook in steeds meer Europese landen op. De evoluties in Hongarije, Polen, Italië en recent ook Nederland zouden ook ons zorgen moeten baren. In de weekendeditie van De Morgen werd nogmaals gewezen op de moeilijkheden die de Poolse regering van Donad Tusk ondervindt om na jaren beleid van de rechts-nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid een terugkeer van de rechtsstaat mogelijk te maken (“De Poolse les: de rechtsstaat herstellen is bijna onmogelijk”, De Morgen, 25 januari). De rechtsstaat afbreken is makkelijker dan deze te herstellen. “You can’t unscsramble an egg” zo citeert de krant de Nederlandse hoogleraar John Morijn.
De Tijd publiceerde een interview met Koen Lenaerts, de onvolprezen president van het Europees Hof van Justitie, die met zijn legendarische eruditie en voluntarisme blijft geloven in de rechtsstaat. Op de vaststelling van de journalist dat de rechtsstaat en de democratie zwaar onder druk staan in Europa reageert Lenaerts als volgt: “De onafhankelijkheid van nationale rechters is de sleutel van het hele bouwwerk. Zij moeten het recht interpreteren en toepassen. Als zij niet onafhankelijk zijn van hun politieke overheden, valt het hele Unie-recht in duigen. De kwaliteit van de nationale democratie is dus bepalend voor de kwaliteit van de Europese democratie” (De Tijd, 25 januari).
De rechters hebben dus een grote maatschappelijke rol, al is het niet zeker dat iedereen zich daarvan bewust is. Nu we in een gevaarlijk tijdsgewricht zitten zou het de magistratuur ertoe moeten aanzetten om intern de rangen te sluiten en zich als collectief geheel weerbaar op te stellen tegen de bedreigingen die van buitenaf komen, eerder dan interne dissonanties uit te vergroten. Het zou de verschillende vertegenwoordigers van de magistratuur misschien ertoe al kunnen aanzetten om mekaar niet tegen te spreken. De buitenwereld heeft weinig boodschap aan interne tweespalt, maar verlangt een weerbare groep die de maatschappelijke uitdagingen aangaat.
De Hoge Raad voor de Justitie (die voor de helft uit niet-magistraten bestaat) heeft ook een belangrijke rol te spelen in het vrijwaren van de rechtsstaat. Het valt te hopen dat wanneer er daar donderdag wordt gestemd voor een nieuw bureau ook dat soort overwegingen meespelen en het om meer gaat dan wat postjespakkerij.
Natuurlijk zal ook de advocatuur zich weerbaarder moeten opstellen. In zijn nieuwjaarstoespraak voor de Gestelde Lichamen van de balie hield de voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies Peter Callens een opmerkelijke toespraak. Hij riep op tot een ‘coalition of the willing’ en pleitte helder en onvoorwaardelijk voor de bundeling van de krachten binnen een “orde van Vlaamse advocaten”. De tijd dat de advocatuur nog de lokale verschillen en gevoeligheden kon koesteren via lokale balies zouden we best zo snel mogelijk achter ons laten. De grote uitdagingen (zoals de GDPR, de antiwitwasregels, de professionalisering van de tucht) vereisen een “herijking”’ van de organisatie. Een eengemaakte Orde van Advocaten moet dienen om de maatschappelijke rol van hoeder van de rechtsstaat te kunnen blijven spelen. De rol van de advocaten is niet de hielenlikkers van de machthebbers te zijn, maar precies altijd en overal voor een democratische tegenmacht te zorgen. Die alsmaar zwaardere taak vereist een modern georganiseerde beroepsgroep die trouw aan zijn kernwaarde zijn slagkracht moet behouden.
Hugo Lamon
Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.
Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.
0 reacties