Zelfs juristen durven het anno 2024 stilaan toegeven: de steeds toegankelijkere digitale en AI-technologieën van vandaag vergemakkelijken het (off- en online) leven aanzienlijk. Onder andere de lancering van de veelbesproken bot ChatGPT heeft ervoor gezorgd dat plots het brede publiek massaal aan de knoppen van een AI-tool zit, en dit fenomeen laat zich ondertussen voelen in quasi alle domeinen van de samenleving.

(Il)legale AI-toepassingen alomtegenwoordig in het strafrecht vandaag en morgen

Ook het straf(proces)recht profiteert mee van deze tendens. Zo wordt de blockchain-technologie, die aan de basis ligt van munteenheden voor cryptogeld zoals de Bitcoin, tegenwoordig tevens gebruikt voor anti-witwasdoeleinden (‘AML’).

Een gelijkaardige aanwending van gesofisticeerde algoritmen zorgt meer in het algemeen voor een ‘voorspelling’ van criminaliteitsrisico’s. Die laat toe om proactief politie-inzet te gaan bepalen (het zogenaamde en gecontesteerde predictive policing).

Deze inzet vindt op zijn beurt niet alleen fysiek maar ook meer en meer virtueel plaats. Onder andere de cyber-agent-technologie kan online-interacties aangaan met potentiële daders van misdrijven om deze verdachte personen op die manier te kunnen identificeren.

Wanneer het uiteindelijk tot een vervolging en dus een strafprocedure komt, bieden verschillende vormen van AI zich opnieuw aan, onder meer om onderzoek in en bewijsverzameling uit omvangrijke digitale datasets (denk aan de Sky ECC servers) mogelijk te maken.

Zelfs na een strafrechtelijke veroordeling komt overigens de Noord-Europese rechtsonderhorige misschien nóg meer met AI in contact, tenminste, als hij terechtkomt in een ‘slimme gevangenis’ en daar met behulp van virtual reality aan zijn rehabilitatie kan werken. Deze voorbeelden zijn uiteraard maar het spreekwoordelijke ‘topje van de ijsberg’.

Zoals echter steeds het geval is wanneer het op maatschappelijke (r)evoluties aankomt, zijn het niet alleen legale partijen die hier interesse in tonen. Aan een vaak nog hogere snelheid ontdekken momenteel ook (cyber)criminelen wat AI allemaal te bieden heeft en hoe ze de ijsberg dus kunnen doen zinken.

Zo duurde het slechts enkele luttele maanden vooraleer FraudGPT en WormGPT – de ‘criminele’ tegenhangers van de hierboven aangehaalde ChatGPT-bot – het licht zagen in de duisternis van het dark web. Deze toepassingen helpen onder andere oplichters bij het detecteren van zwakheden in andermans systeem. Ze dragen op die manier bij tot meer geavanceerde vormen van bijvoorbeeld phishing (het stelen van vertrouwelijke gegevens via valse e-mails, tekstberichten, websites, …) en ransomware-aanvallen (waarbij de gegevens van slachtoffers worden geblokkeerd en er vervolgens voor de vrijgave ervan losgeld wordt gevraagd).

Daarnaast wordt er in de literatuur gewaarschuwd voor onder andere stalkers die AI zouden kunnen gebruiken als surveillancetool. Ook kan worden gedacht aan pedoseksuele delinquenten die AI-naaktbeelden thans vlotter en vlotter kunnen genereren en/of verspreiden.

Hoewel de actualiteit deze en nog vele andere gevaren voortdurend onder de aandacht brengt, is dit op de strafrechtelijke radar nog niet (voldoende) zichtbaar. Zelfs in de parlementaire voorbereidingen van het nieuwe Strafwetboek – dat in principe in werking zal treden op 8 april 2026 – wordt met geen woord gerept over AI.

Nochtans maken de bovenstaande (niet-limitatieve) voorbeelden duidelijk dat de risico’s van het toenemende gebruik (misbruik) van AI op criminologisch vlak niet te onderschatten zijn. Het gemak waarmee goedkope en toegankelijke technologieën kunnen worden ingezet door mensen met ‘criminele intenties’ maar weinig tot geen technische voorkennis, verlaagt vroegere drempels op gevoelige wijze. Des te meer daders kunnen overigens des te meer slachtoffers maken met de moderne tools die hen vandaag ter beschikking staan.

AI als instrument, dader en slachtoffer van bestaande en nieuwe misdrijven

Aldus rijst de cruciale vraag bij deze nieuwe criminaliteitsvormen, in hoeverre ons (nieuw) strafrecht al dan niet aangepast is aan de uitdagingen die de recente technologieën van AI met zich meebrengen?

In het boek ‘AI-criminaliteit’ van ondergetekende auteur wordt naar het antwoord op deze vraag gezocht. Het geeft vanuit de invalshoek van het materieel ondernemingsstrafrecht een eerste beschrijving van AI-criminaliteit die de rechtspracticus nu en later voor de nodige uitdagingen zal stellen.

Meer bepaald komen aan de hand van enkele actuele en praktische casussen drie onderscheiden vormen van AI-criminaliteit aan bod:

• criminaliteit met AI (AI als ‘instrument’ van het misdrijf);
• criminaliteit door AI (AI als ‘dader’ van het misdrijf);
• criminaliteit tegen AI (AI als ‘slachtoffer’ van het misdrijf).

Meer informatie hierover via deze link.

Julie Petersen
Waeterinckx Advocaten