Afscheid van artikel 1382 OBW? Op 17 januari 2024 heeft de commissie Justitie unaniem de hervorming van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht goedgekeurd. Deze hervorming was noodzakelijk vanwege de beperktheid van de bestaande zes artikelen. Dit artikel vormt een beknopte analyse van het nieuwe boek 6.

Inleidende bepalingen van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht

De wet benadrukt dat de bepalingen van Boek 6 in beginsel aanvullend van aard zijn, tenzij uit de tekst of context blijkt dat ze een dwingend karakter hebben of van openbare orde zijn.

Een belangrijke wijzing in boek 6 is de afschaffing van het samenloopverbod (tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid) en de quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent. Vanaf nu kunnen contractpartijen en hun hulppersonen buitencontractueel aansprakelijk worden gesteld. De wet voorziet wel dat de hulppersoon alle contractuele verweermiddelen kan opwerpen, tenzij de fysieke of psychische integriteit werd aangetast of bij opzettelijk veroorzaakte schade.

Feiten die tot aansprakelijkheid leiden

Hoofdstuk twee behandelt de feiten die tot aansprakelijkheid leiden. Hierin worden drie onderverdelingen gemaakt:

1. Aansprakelijkheid voor eigen daad:

Een persoon die een fout begaat en daardoor schade veroorzaakt, is nog steeds gehouden tot een schadeherstel. Hierop voorziet de wet enkele uitsluitingsgronden van aansprakelijkheid zoals overmacht. Verder hanteert de wet, in tegenstelling tot de oude regeling, een leeftijdsgrens van 12 jaar bij aansprakelijkheid van minderjarigen.

2. Aansprakelijkheid voor andermans daad:

Hieronder valt de aansprakelijkheid van personen met ouderlijk gezag, de aansprakelijkheid van personen belast met toezicht op anderen, de aansprakelijkheid van de aansteller en de aansprakelijkheid van rechtspersonen voor hun bestuursorganen en hun leden.

3. Aansprakelijkheid voor zaken en dieren.

Oorzakelijk verband

In hoofdstuk drie wordt het “oorzakelijk verband” besproken waarbij het uitgangspunt onveranderd is gebleven. Een gebeurtenis zoals een fout wordt nog steeds als noodzakelijke voorwaarde beschouwd voor het ontstaan van schade. Hierop worden twee correcties toegepast:

• Er kan sprake zijn van causaliteit ondanks dat er nog een andere voldoende voorwaarde is voor de schade.
• De wet stelt een grens aan de toepassing van de causaliteit wanneer de band tussen het schadeverwekkend feit en de schade zodanig ver verwijderd is dat het kennelijk onredelijk is de schade toe te rekenen aan de aansprakelijke persoon.

Boek 6 regelt ook het “verlies van een kans”, waarbij de nadruk wordt gelegd op het verlies van een reële kans dat de schade zich niet zou hebben voorgedaan indien de persoon zich rechtmatig had gedragen. De benadeelde heeft in dit geval maar recht op een gedeeltelijke schadevergoeding die in verhouding staat tot de waarschijnlijkheid waarmee de fout de schade heeft veroorzaakt.

Verder regelt dit hoofdstuk de alternatieve oorzaken. Deze regel geldt wanneer verschillende gelijkaardige feiten hebben plaatsgevonden, maar het onduidelijk is welk feit de schade daadwerkelijk heeft veroorzaakt. In dit geval zijn elk van deze personen aansprakelijk op basis van hoe waarschijnlijk het is dat hun feit heeft bijgedragen aan de veroorzaakte schade.

In dit hoofdstuk wordt ook de pluraliteit van aansprakelijken geregeld. In tegenstelling tot de oude regeling, geldt nu een in solidum-aansprakelijkheid voor zowel samenlopende als gemeenschappelijke fouten.

Schade

Het vierde hoofdstuk behandelt de schade, waarbij de wettelijke definitie van schade, in tegenstelling tot de oude regeling, zowel “de economische als niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd persoonlijk belang” bevat.

Dit hoofdstuk regelt eveneens de “gedeelde aansprakelijkheid”, waarbij het recht op een schadeloosstelling van de benadeelde wordt verminderd indien hij zelf een fout begaat die heeft bijgedragen tot de schade. Hierop bestaan twee uitzonderingen:

• De benadeelde kan geen aanspraak maken op een schadeloossteling indien hij de schade opzettelijk heeft veroorzaakt;
• Er is geen verdeling van aansprakelijkheid indien de aansprakelijke persoon de fout opzettelijk veroorzaakte.

In dit hoofdstuk worden ook enkele bijzondere basisregels wettelijk verankerd:

• Preventie van schade: De kosten die de benadeelde nam om dringende en redelijke maatregelen te nemen om dreigende schade te voorkomen vallen ten laste van de aansprakelijke persoon, zelfs indien deze maatregelen zonder resultaat zijn gebleven.
• Bijkomende vergoeding van nettowinst bij lucratieve fouten.

Het hoofdstuk bevat ook regels over de begroting van de schade. Indien de schadevergoeding niet op een ander manier kan worden begroot, kan de rechter de schadevergoeding naar billijkheid vaststellen.

Gevolgen van aansprakelijkheid

In het vijfde hoofdstuk worden enkele basisregels wettelijk verankerd:

• Het principe van integrale schadevergoeding;
• Herstel in natura;
• Tijdstip bepaling van de omvang van de schade;
• Vrije beschikkingsrecht van de schadevergoeding;
• Schaderaming;
• Uitkeringen en voordelen ontvangen door benadeelde.

Bevel of verbod

In hoofdstuk zes wordt de mogelijkheid voorzien voor de rechter om een bevel of verbod op te leggen om een wettelijke regel die bepaald gedrag voorschrijft te doen naleven. Dit maakt het mogelijk om dreigende schade te voorkomen.

Het gaat hier om preventieve maatregelen die aan strikte voorwaarden zijn gebonden:

• een vaststaande of ernstig dreigende schending van een wettelijke regel die een welbepaald gedrag voorschrijft moet voorhanden zijn. Het volstaat niet dat gevaar bestaat dat betrokkene zich niet zorgvuldig gaat gedragen;
• de dreiging van schending staat vast of is minstens ernstig;
• de partij die het verbod of bevel vordert, moet aantonen dat zij of hij hierdoor een aantasting van diens zaken of lichamelijke integriteit zal ondervinden.

Deze preventieve maatregelen zijn geen herstel in natura, hoewel ze in bepaalde gevallen tot hetzelfde resultaat kunnen leiden. Dit zou een snellere en efficiëntere oplossing bieden dan een procedure tot schadevergoeding.

Bijzondere aansprakelijkheidsregimes

Ten slotte worden in het laatste hoofdstuk bijzondere aansprakelijkheidsregimes geregeld.

Boek 6 omvat slechts één bijzonder regime, nl. de aansprakelijkheid voor producten met gebreken. De Wet Productaansprakelijkheid werd volledig geïntegreerd in boek 6 en betreft de veiligheid van de producten ten aanzien van eenieder. In dit hoofdstuk werden ook een aantal definities uit deze wet in zijn geheel overgenomen.

De tekst werd wel op een aantal formele punten gewijzigd. Zo werden de woorden "Europese Gemeenschap" vervangen door "Europese Unie" en het woord "slachtoffer" door "benadeelde".

Slot: modernisering van het van buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht?

De wet zal van toepassing zijn op feiten die zich hebben voorgedaan na de inwerkingtreding, maar de oude regeling blijft van toepassing op toekomstige gevolgen die zich hebben voorgedaan voor de inwerkingtreding van deze wet.

De hervorming van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht is een belangrijke stap in de modernisering van het Belgische aansprakelijkheidsrecht, maar is zeker geen eindpunt. De komende jaren zullen cruciaal zijn om te evalueren hoe de nieuwe regels in de praktijk zullen werken.

Ali Ahmed
Alejando Perez
Emma Snauwaert

Brussels Law School Consultancy

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.