Elke branche zoekt tegenwoordig naar nieuwe technologieën om productiever en efficiënter te werken. Het gebruik van artificiële intelligentie wordt daarbij hoe langer hoe meer naar de voorgrond geschoven en in het maatschappelijk debat betrokken. Ook de juridische wereld zal – al dan niet noodgedwongen – te maken krijgen met de mogelijkheden, maar onlosmakelijk ook met de risico’s van AI.

Justitie wordt voor het brede publiek gekenmerkt door lang aanslepende en vaak dure processen. Denk maar aan de gerechtelijke achterstand waar Belgische hoven en rechtbanken mee te kampen hebben. Dit is nefast voor het vertrouwen van de burger in het juridisch apparaat. Zo bleek uit een enquête van de KU Leuven en Wolters Kluwer in 2016 dat het vertrouwen van de rechtzoekende in justitie alsmaar daalt. 60% geeft aan dat niet alle burgers gelijk worden behandeld door de rechter en meer dan de helft van de bevraagde deelnemers vindt dat hij zijn of haar zaak niet gemakkelijk voor de rechter kan brengen. Tot slot meent 25% dat een ‘robotrechter’ objectiever recht zou spreken.[1] Het contrast tussen deze resultaten en wat de magistratuur ambieert kan niet groter zijn: een snelle, toegankelijke en efficiënte rechtsbedeling met een rechtspraak die sociaal gedeeld en geaccepteerd wordt.

Het is op dit vlak dat artificiële intelligentie een bijzonder handig instrument kan zijn om het rechtstelsel in positieve zin te reorganiseren.

Artificiële intelligentie (AI) wordt doorgaans omschreven als de methode waarmee computersystemen taken kunnen uitvoeren die doorgaans menselijke intelligentie vereisen, zoals visuele perceptie, spraakherkenning, de mogelijkheid tot het nemen van beslissingen en het maken van vertalingen.[2]

Vooreest kan AI helpen om de beschamende gerechtelijke achterstand bij sommige Belgische hoven en rechtbanken drastisch te verminderen. Het is eigen aan artificiële intelligentie dat het op een zeer korte tijd enorme hoeveelheden aan data kan verwerken. Samen met de digitalisering van de rechtspraak moet dit de werkdruk op de Belgische hoven en rechtbanken verminderen.

Uit bovenvermelde enquête van de KU Leuven bleek dat maar liefst de helft van de bevraagde mensen de toegankelijkheid van de rechter als een probleem ervaart. Dit begint met het recht op informatie. Voornamelijk in België is (lagere) rechtspraak online moeilijk te vinden. Publiek toegankelijke rechtspraak kan alleen maar de toegang tot de rechter vergroten. Bovendien wordt de duurtijd van een burgerlijke procedure over het algemeen als lang en stroef ervaren.

Door het vermogen om snel te werken kan AI als hulpmiddel de toegankelijkheid van de rechter verhogen. Door een snellere voorbereiding kunnen zaken vlotter en efficiënter afgehandeld worden waardoor de rechter meer tijd heeft om zich te richten op complexere zaken.

Wanneer men AI loslaat op een goed gestructureerde juridische databank kan dit de efficiëntie van het rechtsproces exponentieel verhogen. Door middel van de juiste algoritmen kan men met weinig middelen op korte tijd de noodzakelijke informatie vergaren uit duizenden juridische bronnen.[3] Digitalisering van rechtspraak en AI gaan met andere woorden hand in hand in de zoektocht naar een efficiëntere rechtsbedeling.

Voorbeelden

• Het gebruik van technologie sijpelt de laatste jaren geleidelijk aan door in de juridische sector. Denk maar aan de toepassing van het E-Deposit-systeem waardoor men sinds eind 2018 in België stukkenbundels, conclusies en brieven elektronisch kunnen worden neergelegd bij de rechtbank.
• In 2016 voerde de universiteiten van Sheffield en Pennsylvania een interessante studie over de mogelijkheid om met behulp van artificiële intelligentie de uitkomst te voorspellen van arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Op basis van objectieve gegevens van een geschil kon men de uitkomst in 79% van de gevallen correct voorspellen.[4]
• De ministerraad ging op 4 februari 2022 akkoord met de lancering van een overheidsopdracht met als doel het opzetten van een co-sourcing-raamcontract voor het Digitaal transformatieplan. Het doel van deze opdracht is te kunnen beschikken over een centrale databank van alle vonnissen en arresten van de Belgische Justitie.[5]

Besluit

Op dit moment is de AI-technologie nog niet krachtig genoeg om de essentiële rol van juristen geheel te vervangen.[6] De robotrechter die de traditionele rechter geheel vervangt is dan ook nog niet voor direct. AI is momenteel nog niet in staat om zoals de mens betekenis te geven aan de dingen.[7] Desondanks kan AI op dit moment wel al dienen als een hulpmiddel bij de besluitvorming van de traditionele rechter.

Het gebruik van AI houdt onlosmakelijk ook enkele gevaren in. Het is nog maar de vraag of de artificiële rechter eenzelfde onafhankelijke, onpartijdige en gemotiveerde beslissing kan nemen zoals de traditionele menselijke rechter, overeenkomstig artikel 6 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (hierna: EVRM) dat het recht op een eerlijk proces waarborgt. Hieronder wordt ter afsluiting nog kort de voor- en nadelen van AI in de juridische sector opgesomd:

Voordelen AI

1. Inkorten tijdsverloop proces.
2. Verlaging werkdruk.[8]
3. Efficiënter opzoeken relevante wetgeving/precedenten.
4. Aanduiden zwakke plekken in juridische argumentatie.[9]
5. Uitkomsten voorspellen door gebruik grote digitale databanken.
6. Inzetten als hulpmiddel voor de magistratuur/advocatuur in routinezaken.
7. Uitschakelen extralegale factoren door ‘robotrechter’.
8. Vermijden van menselijke fouten.[10]

Nadelen AI

1. Ethisch vraagstuk: AI beslist over schuld of onschuld?[11]
2. Koele en beredeneerde beslissingen.
3. Geen transparante en ongemotiveerde beslissingen ‘robotrechter’.[12]
4. Gebrek aan menselijke controle.[13]
5. Geen interpretatie wetten/regelgeving door ‘robotrechter’. Hypothekeert evolutie in het recht.

Indien u na het lezen van dit artikel nog vragen hebt, aarzel dan niet om ons te contacteren.

Joost Peeters, Studio Legale

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn

Juridische bronnen

https://news.belgium.be/nl/fod-justitie-overheidsopdracht-voor-het-digitaal-transformatieplan

https://news.belgium.be/nl/fod-justitie-overheidsopdracht-voor-de-ontwikkeling-van-een-databank-van-vonnissen-en-arresten

https://dejuristen.be/djtalks/artificiele-intelligentie-in-de-rechtbank/

https://www.wolterskluwer.com/nl-be/expert-insights/adopting-ai-technology-to-improve-legal-department-efficiency

https://peerj.com/articles/cs-93/

A. KEEREMAN en R. BOONE, “Vertrouwen van de burger in justitie zakt weg”, De Juristenkrant, nr. 333, 14 september 2016, 3 en 9.

B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

Voetnoten

[1] A. KEEREMAN en R. BOONE, “Vertrouwen van de burger in justitie zakt weg”, De Juristenkrant, afl. 333, 14 september 2016, 3 en 9.

[2] https://www.lexico.com/definition/artificial_intelligence

[3] B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

[4] https://peerj.com/articles/cs-93/

[5] https://news.belgium.be/nl/fod-justitie-overheidsopdracht-voor-het-digitaal-transformatieplan; https://news.belgium.be/nl/fod-justitie-overheidsopdracht-voor-de-ontwikkeling-van-een-databank-van-vonnissen-en-arresten ;

[6] https://www.wolterskluwer.com/nl-be/expert-insights/adopting-ai-technology-to-improve-legal-department-efficiency

[7] B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

[8] B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

[9] https://dejuristen.be/djtalks/artificiele-intelligentie-in-de-rechtbank/

[10] B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

[11] https://dejuristen.be/djtalks/artificiele-intelligentie-in-de-rechtbank/

[12] B. NELISSEN, “Hoe meer functies artificiële intelligentie verwerft, hoe meer aandacht we moeten besteden aan de normatieve uitdagingen van de technologie”, De Juristenkrant2022, afl. 445, 8-9.

[13] Artikel 22 lid 1 van de GDPR verbiedt bovendien een geautomatiseerde bindende beslissing zonder menselijke tussenkomst.