Een basisbankdienst voor ondernemingen was eigenlijk al mogelijk ingevolge een wet van 2020. De inwerkingtreding van deze wet werd echter uitgesteld na een reeks opmerkingen van de Raad van State en de Gegevensbeschermingsautoriteit. Wij vinden het dus fijn te kunnen melden dat er een positieve evolutie is in deze materie. De basisbankdienst voor ondernemingen zal eindelijk uitvoering krijgen omdat een nieuwe wet, die de oorspronkelijke wet van 2020 aanpast, samen met haar uitvoeringsbesluit gepubliceerd werd.

Ondernemingen (en diplomatieke zendingen) zullen nu eindelijk een gegarandeerde toegang krijgen tot een bankrekening en in principe zal hen de deelname aan het betaalverkeer niet meer ontzegd kunnen worden.

Dit is belangrijk voor ondernemingen die het moeilijk hebben om een bankrekening te verkrijgen en te behouden, en is vooral van toepassing op ondernemingen die al een faillissement doormaakten of een activiteit hebben in wel bepaalde sectoren zoals bijvoorbeeld de diamantsector of de kunsthandel.

Wat houdt deze basisbankdienst in?

De basisbankdienst is een zichtrekening met een betaalinstrument waarmee de volgende verrichtingen kunnen gedaan worden:

• Contanten storten en afhalen en alle verrichtingen die vereist zijn voor het beheer van de zichtrekening.
• Overschrijvingen doen.
• Doorlopende betalingsopdrachten verrichten.
• Domiciliëringen uitvoeren.
• Betalingen doen met een betaalinstrument (betaalkaart of soortgelijk betalingsmiddel).

Voorwaarde is dat er voortdurend voldoende geld op de rekening staat. Een betalingstransactie kan niet worden uitgevoerd wanneer deze leidt tot een negatief saldo. De dienst wordt in euro aangeboden. Wanneer de onderneming dat wenst, is dat ook onder bepaalde voorwaarden mogelijk in Amerikaanse dollar.

Welke ondernemingen kunnen een basisbankdienst aanvragen?

Elke onderneming, die in België een KBO-nummer heeft en aan wie door ten minste drie kredietinstellingen een aanvraag is geweigerd tot opening van minimaal de betalingsdiensten zoals bepaald in het Wetboek van Economisch Recht (WER), heeft onder bepaalde voorwaarden, recht op een basisbankdienst. Ook diplomatieke zendingen hebben dit recht.

De ‘onderneming’ in de zin van het Wetboek van economisch recht (WER) verwijst naar:

• Iedere natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsactiviteit uitoefent (bv. een eenmanszaak, een zaakvoerder van een vennootschap, een kunstenaar).
• Iedere rechtspersoon (elke vennootschap, vzw of stichting).
• Iedere andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid (bv. een maatschap).

Wie verleent de dienst?

De kredietinstellingen gevestigd in België die door de Nationale Bank van België beschouwd worden als systeemrelevante kredietinstellingen, moeten de basisbankdienst verlenen.

De lijst met deze kredietinstellingen wordt jaarlijks bijgewerkt en gepubliceerd op de website van de Nationale Bank van België.

Volgens de website van de FOD Economie, komen in 2023 de volgende zes banken in aanmerking als aanbieders:

• BNP Paribas Fortis
• KBC Groep
• Belfius Bank
• ING België
• Argenta
• Axa Bank Belgium

Hoe wordt de aanbieder van de dienst aangeduid?

Een aanvraag tot het verkrijgen van de basisbankdienst wordt gericht tot de basisbankdienstkamer van de FOD Economie, die gaat na of de aanvraag ontvankelijk en volledig is en of alle vereiste documenten aanwezig zijn.

Deze aanvraag moet schriftelijk gebeuren door middel van een formulier dat op papier of elektronisch ter beschikking wordt gesteld door de kredietinstelling, die een aanvraag geweigerd heeft. Dit formulier is ook te vinden op de website van de FOD Economie.

Een aanvraag is ontvankelijk wanneer zij volgende elementen bevat:

1. Een verklaring op eer dat de onderneming niet reeds beschikt over een basisbankdienst of een betaalrekening waarmee zij gebruik kan maken van de zo’n dienst, noch bij een kredietinstelling naar Belgisch recht, noch bij een kredietinstelling gevestigd in een andere lidstaat.
2. Een bevestiging, gestaafd met de nodige bewijsstukken, van het feit dat de onderneming (of diplomatieke zending) ten minste driemaal een aanvraag tot betalingsdiensten zoals bepaald in het WER, is geweigerd en, in voorkomend geval, dat zij ervan in kennis werd gesteld dat haar rekeningen zullen worden opgezegd.
3. Een volledig aanvraagformulier bezorgd aan de basisbankdienstkamer.

De basisbankdienstkamer gaat na of de kredietinstelling de weigering van een aanvraag tot betalingsdiensten voldoende heeft gemotiveerd.

Vervolgens wint de basisbankdienstkamer een vertrouwelijk advies in bij de Cel voor financiële informatieverwerking (CFI) over de onderneming of diplomatieke zending.

Een dossier wordt pas als volledig beschouwd wanneer het advies van de Cel voor financiële informatieverwerking is verkregen of wanneer dit advies uitblijft na zestig kalenderdagen.

Van zodra de aanvraag tot het verkrijgen van de basisbankdienst als ontvankelijk en volledig wordt beoordeeld, beslist de basisbankdienstkamer over de aanwijzing van een basisbankdienst-aanbieder. Deze beslissing wordt per aangetekende zending ter kennis gebracht aan de aanvragende onderneming en, in voorkomend geval, aan de basisbankdienst-aanbieder.

In het kader van bijkomende risicobeperkende maatregelen, kan de basisbankdienstkamer de aanvragende onderneming vragen om bijkomende informatie en documenten aan te leveren. De basisbankdienstkamer voert evenwel geen inhoudelijke controle uit op deze informatie maar geeft deze door aan de basisbankdienst-aanbieder die controleert of de aanvragende onderneming voldoet aan de voorwaarden.

De basisbankdienst-aanbieder beschikt vanaf de kennisgeving over een termijn van tien werkdagen om de basisbankdienst aan te bieden aan de onderneming.

Die termijn bevat niet het onderzoek dat moet gevoerd worden in het kader van de witwaswetgeving of eventuele bijkomende risicobeperkende maatregelen maar ook in dat geval moet dat schriftelijk gemeld worden aan de aanvrager van de basisbankdienst.

Voor ondernemingen die welbepaalde beroepsactiviteiten uitoefenen die bepaald zijn in de witwaswetgeving alsook voor diamanthandelaren gelden daarenboven specifieke bijkomende risicobeperkende maatregelen.

Kan de aanbieder deze weigeren of opzeggen?

De basisbankdienst moet slechts door de basisbankdienst-aanbieder aan de onderneming aangeboden worden voor zover:

1. De onderneming transparantie biedt over: a) de grootorde van het gebruik van contanten, b) verantwoording van het gebruik van contanten en conformiteit aan het profiel en de activiteit van de onderneming.
2. De opname van contanten van een betaalrekening beperkt is tot een bedrag dat, rekening houdend met het profiel van de onderneming, strikt noodzakelijk is om courante betalingen voor dagelijkse behoeften contant te kunnen betalen wanneer een elektronische betaling niet mogelijk blijkt.
3. De onderneming haar cliënteel steeds de mogelijkheid biedt een elektronische betaling te verrichten.
4. De diamanthandelaar geen contanten gebruikt voor de aan- of verkoop van diamanten.

Daarenboven kan de basisbankdienst-aanbieder de basisbankdienst weigeren indien ten minste een van de volgende voorwaarden vervuld is:

1. De weigering is in overeenstemming met de witwaswetgeving.
2. Een lid van het wettelijke bestuursorgaan van de onderneming of een persoon belast met de effectieve leiding of, in voorkomend geval, een lid van het directiecomité, is veroordeeld voor oplichting, misbruik van vertrouwen, bedrieglijke bankbreuk of valsheid in geschrifte.
3. De onderneming heeft onjuiste informatie verstrekt in antwoord op de vragen die de kredietinstelling gesteld heeft in het kader van haar waakzaamheidsplicht krachtens de witwaswetgeving.
4. De aanvragende onderneming beschikt al over een basisbankdienst of over een andere zichtrekening bij een bank behalve als zij aantoont dat zij daarmee de diensten die noodzakelijk zijn voor haar professionele activiteit niet verkrijgt of door de andere bank in kennis is gesteld van het feit dat de betaalrekening zal worden opgezegd.
5. Indien de onderneming haar betaalrekeningen zelf heeft opgezegd met het oogmerk om gebruik te kunnen maken van de basisbankdienst.

De weigering van de betalingsdiensten moet uitdrukkelijk schriftelijk en voldoende gemotiveerd worden, onverwijld en uiterlijk binnen tien werkdagen na ontvangst van de aanvraag, tenzij dit in strijd zou zijn met de doelstellingen van nationale veiligheid of openbare orde, of met de witwaswetgeving.

In geval van weigering, moet de kredietinstelling daarenboven uitdrukkelijk melding maken van:

• De klachten- en buitengerechtelijke beroepsprocedures die voor de onderneming openstaan ter betwisting van de beslissing.
• De volledige naam, het adres, het telefoonnummer en het elektronisch adres van de ombudsdienst voor financiële diensten en van het bevoegde toezichthoudend bestuur bij de FOD Economie. Wanneer een onderneming een geschil heeft met zijn kredietinstelling, kan dit voorgelegd worden aan de ombudsdienst, wiens beslissing bindend is.

Een basisbankdienst kan opgezegd worden in de volgende gevallen:

1. Een lid van het wettelijke bestuursorgaan van de onderneming of een persoon belast met de effectieve leiding of, in voorkomend geval, een lid van het directiecomité is veroordeeld voor oplichting, misbruik van vertrouwen, bedrieglijke bankbreuk of valsheid in geschrifte of de onderneming heeft de betaalrekening in het kader van de basisbankdienst misbruikt voor illegale doeleinden.
2. Er heeft op de desbetreffende betaalrekening geen betalingstransactie plaatsgevonden gedurende meer dan twaalf opeenvolgende maanden.
3. De aanvrager heeft onjuiste informatie verstrekt om de basisbankdienst te verkrijgen.
4. De onderneming heeft reeds een andere betaalrekening geopend in België of in een andere lidstaat waarmee de onderneming gebruik kan maken van een bankdienst.
5. De opzegging is in overeenstemming met de witwaswetgeving.

De basisbankdienst-aanbieder moet de beslissing tot opzegging schriftelijk en kosteloos meedelen en daarbij een opzegtermijn van twee maanden in acht nemen behalve ingeval de voorwaarden in nummer 1,3 en 5 zijn vervuld .

Deze beslissing moet bovendien gemotiveerd en rechtvaardigd worden, behalve indien dat strijdig zou zijn met de doelstellingen van nationale veiligheid of openbare orde of met de witwaswetgeving.

Waar moet de basisbankdienst-aanbieder zich aan houden?

Basisbankdienst-aanbieders moeten de informatie over de basisbankdienst op een duidelijke wijze en op een goed zichtbare plaats gratis ter beschikking stellen van de ondernemingen en deze informatie minstens op hun website plaatsen. Deze informatie moet betrekking hebben op de volgende elementen:

• De specifieke kenmerken van de aangeboden basisbankdienst.
• De daarmee samenhangende vergoedingen en de voorwaarden die verbonden zijn aan het gebruik daarvan.
• De procedures die moeten gevolgd worden om het recht uit te oefenen om toegang te verkrijgen tot de basisbankdienst.
• De manieren om toegang te verkrijgen tot alternatieve geschillenbeslechtingsprocedures.

Uit de informatie moet ook duidelijk blijken dat de toegang tot een basisbankdienst niet afhankelijk is van de aankoop van bijkomende diensten.

De basisbankdienst-aanbieder moet daarenboven rekening houden met de volgende wettelijke beperkingen:

• Hij mag uitdrukkelijk noch stilzwijgend een kredietopening aanbieden of toestaan verbonden met de basisbankdienst.
• Hij mag de toegang tot de basisbankdienst niet afhankelijk stellen van het sluiten van een overeenkomst betreffende een nevendienst.
• Een betalingstransactie uitgevoerd in het raam van de basisbankdienst kan niet worden uitgevoerd wanneer deze leidt tot een debetstand.
• De basisbankdienstkamer en -aanbieder moeten zich ook houden aan welbepaalde voorschriften voor de opslag en verwerking van de persoonsgegevens van de basisbankdienst-aanvragers.

Wat indien er geschillen ontstaan?

De beslissing van de basisbankdienstkamer is een individuele administratieve beslissing waartegen beroep kan aangetekend worden voor de Raad van State.

Een beroep die door de basisbankdienst-aanbieder ingesteld wordt bij de Raad van State tegen de beslissing van de basisbankdienstkamer, heeft evenwel geen schorsende werking. Hierdoor is de basisbankdienst-aanbieder toch verplicht om de basisbankdienst al te verlenen ondanks het beroep behalve wanneer zij in het verzoekschrift bij de Raad van State uitdrukkelijk een "vordering tot schorsing" vraagt van de beslissing van de basisbankdienstkamer en de Raad van State deze vordering inwilligt.

Wanneer een basisbankdienst-aanvrager problemen ondervindt met een basisbankdienst-aanbieder, kan een klacht in de eerste plaats ingediend worden bij de bemiddelingsdienst van de kredietinstelling in kwestie.

Indien er geen oplossing werd bereikt binnen een redelijke termijn, kan beroep gedaan worden op de Ombudsdienst voor financiële diensten. Die brengt in geval van een geschil een advies uit dat bindend is voor de kredietinstelling. Dit advies kan dus ook een beslissing van de kredietinstelling vernietigen. Deze beslissing is bindend voor de kredietinstelling en wordt meegedeeld aan zowel de kredietinstelling als aan de betrokken onderneming.

De Bemiddelingsdienst contacteren is mogelijk op het volgende adres:

Ombudsdienst voor financiële diensten, North Gate II, Koning Albert II-laan 8 bus 2, 1000 Brussel, Tel.: +32 2 545 77 70, Fax: +32 2 545 77 79, E-mail: ombudsman@ombudsfin.be.

Besluit

De minister bevoegd voor Economie is belast met de uitvoering van deze wetgeving.

Er verscheen evenwel nog geen ministerieel Besluit. Anderzijds vermeldt de website van de FOD Economie dat de zes hoger vermelde banken voor 2023 in aanmerking komen als aanbieders van de basisbankdienst, en dat via een procedure bij de basisbankdienstkamer van de FOD Economie een kredietinstelling aangeduid wordt als basisbankdienst-aanbieder.

Indien u hieromtrent vragen hebt, aarzel dan niet onze specialisten te contacteren.

Ann Vranken en Leo Peeters,