Als jurist ben je voortdurend aan het communiceren. Met andere juristen, maar vaak ook met leken. Dan moet je begrijpelijke taal hanteren. Maar wat is dat ‘begrijpelijke’ taal? Moet je dan iets uitleggen op het niveau van een kleuter, een lagereschoolkind, een tiener, … ? En gaat er geen nuance verloren als je alles vereenvoudigt? Juristen zitten er wel eens mee in de knoop. Maar één ding is alvast zeker: begrijpelijke taal staat niet gelijk aan kindertaal of kleutertaal (of zoals onze Noorderburen wel eens zeggen: jip-en-janneketaal, ook al verwart zelfs Wikipedia de twee).

Ook ‘professionele’ lezers houden van begrijpelijke taal

“Ja maar, we moeten de lezer toch serieus nemen” is een veelgehoord argument tegen eenvoudig taalgebruik in professionele teksten. We kunnen de lezer toch niet in kleutertaal aanspreken? Dat klopt. Maar begrijpelijke taal staat niet gelijk aan kleutertaal. Want weet je, ook ‘hoogopgeleide’ lezers houden van begrijpelijke teksten. En daar zijn goede redenen voor. Niemand heeft zin om een zin drie keer te lezen om dan eindelijk half te begrijpen wat er staat. Dat is enkel tijdverlies. Bovendien zijn onze hersenen in wezen lui en verkiezen ze hapklare informatie.

Nog een paar gedachten om in overweging te nemen: je lezer kan hoogopgeleid zijn, maar …

• · … geen kennis hebben van jouw vakgebied (bv. een ingenieur die een juridische tekst moet doorgronden, of vice versa).
• · … een andere moedertaal hebben.
• · … dyslexie hebben.

De angst om niet serieus over te komen

Wie dagelijks met professionele communicatie bezig is, heeft wel eens schrik dat hij niet ernstig genomen zal worden als hij té eenvoudige taal gebruikt. Wat zal de lezer wel niet denken? Sommige auteurs gaan dan ook overcompenseren in de andere richting en hun teksten larderen met technisch jargon en allerhande andere niet-alledaagse woorden. Want moeilijke woorden gebruiken, dat toont toch aan dat je intelligent bent, en goed in je vak? We zullen je maar meteen uit deze droom helpen: het tegendeel is waar. Wie onnodig moeilijke woorden gebruikt, wordt door de lezer net als minder slim gezien.

Jammer? Denk dan maar eens aan dit aan Einstein toegeschreven citaat: “If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough.” Wie kennis helemaal in de vingers heeft, moet het ook helder kunnen verwoorden. En ook lezers lijken dat zo aan te voelen.

Heb je toch al eens een moeilijk woord in een presentatie, rapport of blogpost gebruikt, om slim over te komen? Je bent niet alleen. Uit het onderzoek van de Amerikaanse taalkundige Oppenheimer (niet die van het Manhattan-project) blijkt dat 86% van sprekers en auteurs dit al eens deed.

Verschil tussen begrijpelijke taal en kindertaal

We hebben je hopelijk al overtuigd dat begrijpelijke teksten schrijven een must is. Twijfel je nog? Lees dan even verder. We doen kort het verschil uit de doeken tussen schrijven in begrijpelijke taal en in kleutertaal.

De woorden …

Wat hebben de woorden “communiceren”, “compenseren”, “vakgenoten” en “achtergrond” met elkaar gemeen? Het zijn allemaal woorden die je eerder in deze tekst kon lezen. En het zijn allemaal woorden van tien letters of meer. Toch zal geen enkele lezer van deze tekst moeite hebben om ze te begrijpen. Wie daarentegen al eens een voorleesboekje voor kleuters vastpakt, zal vaststellen dat de woordjes die hierin voorkomen – met een gemiddelde van vier letters – erg kort zijn. De woordenschat van een kind is immers nog beperkt. Conclusie: je hoeft geen vierletterwoorden te gebruiken om toch nog vlot begrepen te worden. Laat je dus niet verleiden tot het gebruik van imbroglio, onverwijld, adagium en bonafide, als je ook kan kiezen voor verwikkeling, zo snel mogelijk, spreuk en betrouwbaar. Tenzij je echt zeker bent dat je lezers taalkundige fijnproevers zijn die dit vocabulaire weten te smaken.

… en de zinnen

Dit geldt ook voor de zinnen. Kinderboeken gebruiken korte zinnen. Meestal tellen die maar zes woorden. Soms vier of vijf. Dat kan iedereen begrijpen. Maar het is ook saai. Voor een tekst die niet enkel begrijpelijk is, maar ook aangenaam leesbaar, varieer je dus beter de zinslengte. Een normale tekst telt zinnen van gemiddeld vijftien woorden. Ook deze langere zinnen begrijpen jouw lezers zonder problemen (80% van de taalgebruikers). Onze Taal schrijft dat zelfs zinnen van 20 tot 25 woorden kunnen. Bij langere zinnen is het wel van belang de zin helder op te bouwen. Een overdaad aan bijzinnen, maakt een tekst moeilijker begrijpbaar. Je hoeft dus Caesar niet na te volgen, maar ook Annie M. G. Schmidt niet.

Het doelpubliek

Schrijf je een nota voor een collega van het legal department, voor de raad van bestuur, voor een bedrijfsleider zonder juridische achtergrond, voor collega’s van andere diensten, voor een advocaat of notaris, voor klanten, … Voor ieder van hen zal “begrijpelijke taal” allicht iets anders zijn. Je schrijft dus niet voor kinderen. En net dat maakt het verschil.

Wie voor kinderen schrijft, zal ook “begrijpelijk” schrijven, maar dan op hun niveau. Dat gaat veel verder dan “kindertaal”. Het gaat immers niet alleen over de moeilijkheid van de woorden of de lengte van de zinnen. Het gaat over de keuze van het onderwerp, de opbouw van het verhaal. Eigenlijk heeft het woord “kleutertaal” hier ten onrechte een wat negatieve betekenis. Een kinderboekenschrijver neemt immers zijn lezers wel degelijk serieus. Ook schrijven voor kinderen doe je immers niet door neerbuigend of uitleggerig te zijn, maar door het juiste taalregister te gebruiken.

Conclusie: begrijpelijke taal is niet gelijk aan kindertaal

Wil je een boodschap overbrengen, wil je dat je lezer in actie schiet? Maak het dan zo makkelijk mogelijk. Een lastige tekst zal de lezer tegen je in het harnas jagen. Je zal er niet mee bereiken wat je voor ogen had.

Iedereen leest liever begrijpelijke taal. Ook je vakgenoten. Dat hoeft niet te betekenen dat je in korte zinnen van vijfletterwoorden gaat schrijven.

Wim Putzeys, hoofdredacteur Jubel