Dit artikel is een vervolg op een Jubel-publicatie van 14 juni 2017. Heeft u dit eerste deel gemist? U leest het hier.

1. Wat m.b.t. auteursrecht op het internet?

Goed om weten is dat op het internet exact dezelfde principes gelden voor het auteursrecht als in de fysieke wereld (al zijn er wel bepaalde uitzonderingen).

2. Wat is de waarde van het copyright © symbool?

In België is het auteursrecht niet gebonden aan bepaalde formaliteiten. Dit geldt ook zo voor het © symbool. Het is dus niet nodig om een © toe te voegen aan je werk om het te laten beschermen door het auteursrecht.

Toch is het vaak aan te raden om een dergelijk symbool toe te voegen (bijvoorbeeld via een digitaal watermerk). Op het internet is het namelijk heel gemakkelijk om beschermd werk te kopiëren en/of te verspreiden. Het is dan ook een goed idee om een © symbool of een vermelding ‘copyright’ of ‘auteursrecht’ toe te voegen aan je teksten, afbeeldingen, muziek of videobeelden op het internet, in combinatie met je naam en de datum van creatie. Dit geldt ook voor gebruik op sociale media. Het gebruik van het © symbool kan gebruikers er meteen op wijzen dat je werk auteursrechtelijk beschermd is en dat je misbruik niet zal appreciëren. In juridische termen schept de vermelding van je naam – eventueel in combinatie van het © symbool – een wettelijk vermoeden dat jij de auteur bent van het werk. Aangezien het vaak niet makkelijk is de ware auteur te achterhalen, heeft dit zeker een praktisch nut. Het gaat dan meer om een verduidelijkings- of afschrikfunctie, niet om een wettelijke vereiste voor bescherming.

Deze regels gelden trouwens ook voor de meeste andere landen. In de Verenigde Staten vind je vaak het © symbool gevolgd door het jaar van de eerste publicatie van het werk en de naam van de auteursrechthebber. Maar zelfs daar is het gebruik van dit teken niet meer vereist (het wordt vaak enkel nog gebruikt om inbreukplegers te beletten zich op hun onwetendheid te beroepen).

3. Verschilt het auteursrecht van land tot land?

Bijna elk land ter wereld heeft zijn eigen auteursrechtwetgeving. Natuurlijk is het wel zo dat sommige landen grote stappen hebben gezet om hun auteursrechtwetgeving te harmoniseren. Dit gebeurt voornamelijk in het kader van de Verenigde Naties (WIPO: ‘World Intellectual Property Organisation’) en de Europese Unie (door verschillende EU Richtlijnen en in toenemende mate ook door de actieve rol van het Hof van Justitie van de EU in de interpretatie van EU wetgeving). Hierdoor groeien de meeste geïndustrialiseerde landen, zeker binnen Europa, sterk naar elkaar toe op het vlak van auteursrechtbescherming.

Toch moet je er van uit gaan dat die harmonisatie verre van absoluut is. Eigenlijk gaat het hier vooral om het internationaal garanderen van minimum standaarden van bescherming. Landen kunnen echter een ruimere bescherming bieden aan het auteursrecht dan die minimum standaarden vereisen, en dit kan zorgen voor uiteenlopende beschermingsregels. Zelfs binnen de EU kunnen rechters totaal verschillende uitspraken doen over gelijkaarde feiten, op basis van verschillen in de nationale wetgeving. Het is bijvoorbeeld zo dat de EU Richtlijnen het auteursrecht in de 28 EU lidstaten harmoniseren, maar dat de ‘beperkingen’ en ‘uitzonderingen’ op het auteursrecht grotendeels buiten die harmonisatie vallen. Dit leidt natuurlijk tot grote verschillen in de concrete toepassing van het auteursrecht. Vaak geldt het principe ’the devil is in the details’. Je doet er steeds goed aan een specialist (bijvoorbeeld in advocaat auteursrecht) te raadplegen die op de hoogte is van de wetgeving en rechtspraak in de betrokken landen.

Deze verschillen leiden in de praktijk vaak tot problemen in verband met de effectieve handhaving van het auteursrecht bij grensoverschrijdende inbreuken, vooral als die via het internet gepleegd worden.

4. Zijn de rechten voor online gebruik automatisch inbegrepen in een overdracht van auteursrecht?

Neen, overeenkomsten over een overdracht van auteursrechten of contracten waarbij een licentie wordt gegeven moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen. Zo moet het om een schriftelijk contract gaan dat voldoende duidelijk is, zodat de auteur zich goed bewust is van de rechten die hij of zij afstaat.

Zoals eerder gezegd, kan een auteur zijn/haar morele rechten niet afstaan (bijv. het recht om als auteur vermeld te worden kan je niet afstaan; als je toch een dergelijk contract getekend hebt, kan je als auteur achteraf de nietigheid van de clausule inroepen). Enkel de vermogensrechten (bijv. het recht om kopieën te maken, het recht om het werk te verspreiden, etc.) kunnen bij overeenkomst afgestaan worden. Bij overdracht van de vermogensrechten van het auteursrecht moeten bepaalde zaken uitdrukkelijk in het contract vermeld worden (bijv. de toegelaten exploitatiewijzen, de vergoeding voor de auteur, de geografische reikwijdte en de duur van de overdracht). In de reclamesector moeten deze zaken echter niet uitdrukkelijk in de bestelorder vermeld worden. Onduidelijke of dubbelzinnige clausules worden steeds in het voordeel van de auteur uitgelegd.

Met andere woorden, de rechten voor online gebruik zijn niet automatisch inbegrepen in een contract i.v.m. de overdracht of licentie van auteursrechten. Het is aangewezen om online of digitaal gebruik expliciet te vermelden of uit te sluiten in contracten. Als het contract het online of digitaal gebruik niet vermeldt, dan zal dit over het algemeen niet inbegrepen zijn, tenzij dit gedekt wordt door een ruime – en voldoende duidelijke – bewoording dat alle exploitatiemogelijkheden inbegrepen zijn (over het algemeen volgt dan wel een opsomming van de exploitatiemogelijkheden, waarbij uitdrukkelijk online en digitaal gebruik vermeld worden).

De gouden regel is dat enkel wat uitdrukkelijk vermeld staat in het contract, overgedragen wordt. Als het contract geen duidelijkheid verleent of een bepaald gebruik inbegrepen is, kan je ervan uit gaan dat het niet inbegrepen is.

Dit houdt dan concreet in dat je in het contract vermeldt:

-wie het recht verkrijgt om het werk digitaal te reproduceren;
-wie het recht verkrijgt om het werk online te reproduceren (eventueel met vermelding van de websites; eventueel met vermelding dat de online drager commercieel van aard mag zijn en reclame mag bevatten; eventueel wie het recht verkrijgt om te beslissen over de uitwerking, inhoud en presentatie van de online drager);
-wie het recht verkrijgt om het werk te wijzigen en aan te passen (bijvoorbeeld om het formaat van een foto aan te passen of om vertalingen te maken);
-wie het recht verkrijgt om het werk te verspreiden (mee te delen aan het publiek via het internet of via andere netwerken zoals intranets);
-of de auteur al dan niet afziet van het recht om zich te verzetten tegen wijzigingen die aan het werk worden aangebracht voor de online publicatie (bijvoorbeeld het veranderen van het formaat, wat eventueel gepaard kan gaan met kwaliteitsverlies), voor zover geen afbreuk wordt gedaan aan de eer/reputatie van de auteur (als het een contract is met een rechthebbende die niet de oorspronkelijke auteur is, kan je een clausule opnemen waarbij deze rechthebbende ervoor instaat dat de auteur afstand heeft gedaan van dit recht en zijn contractpartij hiervoor zal vrijwaren);
-de duur en reikwijdte van het contract;
-de vergoeding en berekeningsbasis;
-exclusieve/niet-exclusieve gebruiksrechten of licenties;
-toepasselijk recht en bevoegde rechtbank in geval van betwistingen;
-clausule die garandeert dat de auteur of rechthebbende de (enige) rechthebbende is en het recht heeft om zijn of haar rechten over te dragen (met eventueel een vrijwaring).

5. Bij welke collectieve beheersvennootschappen kan ik toestemming vragen om auteursrechtelijk beschermde content te gebruiken?

Veel auteurs, producenten of uitvoerende kunstenaars (zoals zangers, muzikanten of acteurs) dragen hun rechten (of het beheer van hun rechten) over aan collectieve beheersmaatschappijen. Deze zorgen ervoor dat de auteursrechten van hun leden op een meer efficiënte wijze beheerd worden.

Gebruikers moeten zich tot die beheersvennootschappen wenden en de verschuldigde ‘royalties’ betalen voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer muziek op een openbare plaats of via een website, radio of televisie uitgezonden wordt. De beheersvennootschappen verdelen vervolgens de geïnde bedragen onder hun leden.

In België zijn er verschillende erkende collectieve beheersmaatschappijen voor auteursrechten en naburige rechten (deze laatste zijn de rechten van de producenten en uitvoerende kustenaars). De meeste van deze organisaties zijn gespecialiseerd in bepaalde types van werken. In de praktijk komt het vaak voor dat verschillende beheersvennootschappen royalties innen voor eenzelfde activiteit, maar dan ten voordele van verschillende personen. Als via een website of sociale media bijvoorbeeld muziek verspreid wordt (zoals achtergrondmuziek, podcasting of streaming), is het mogelijk dat SABAM de rechten van de auteurs zal innen, en dat u bovendien een brief ontvangt van PlayRight voor de inning van de rechten van de uitvoerende kunstenaars, en van Simim voor de rechten van de muziekproducenten. Dit leidt vaak tot onbegrip en ergernis bij de gebruikers, maar is in principe juridisch wel correct.

Het gebrek aan een centraal aanspreekpunt wordt vaak als problematisch ervaren. Hier werd recent enigszins aan tegemoet gekomen. Voortaan kan je op de website www.eengemaakteaangifte.be?utm_source=email&utm_medium=email (een initiatief van SABAM, PlayRight en Simim) terecht voor een eengemaakte aangifte voor het gebruik van muziek.

Enkele voorbeelden van collectieve beheersvennootschappen zijn: SABAM (auteurs, componisten en uitgevers), deAuteurs (auteurs), Sofam (visuele kunstenaars, o.a. fotografen, designers, grafici, multimediakunstenaars, architecten, schilders en beeldhouwers), JAM (journalisten), SACD/SCAM (auteurs van televisie- en radiofictie, film, theater, dans, scènemuziek, multimediafictie, documentaires, literatuur, beelden, foto’s , multimedia, enz.), PlayRight (uitvoerende kunstenaars), Simim (muziekproducenten), Imagia (producenten van muziekvideo’s of videoclips),  BAVP (producenten van audiovisuele werken), en Semu (muziekuitgevers).

De Europese Commissie heeft recent enkele initiatieven genomen om de transparantie en het bestuur van collectieve beheersvennootschappen te verbeteren en om grensoverschrijdende licenties voor online gebruik van muziek e.d. binnen de EU te vereenvoudigen. Het valt af te wachten in welke mate en wanneer deze initiatieven in concrete wetteksten zullen omgezet worden.
Lees hier voor meer informatie in verband met Belgisch auteursrecht.

Bart Van Besien
Advocaat Auteursrecht bij Finnian & Columba

Voor vragen rond auteursrecht: neem gerust contact op.