Op 24 juli publiceerde de Europese Commissie het verslag over de situatie in 2024 van “de rechtsstaat in België”. Dat is in deze zomerse tijden, waarin justitie zich in een traditionele zomerslaap bevindt, alvast interessante en aanbevelenswaardige lectuur.

Het verslag begint met het “gepercipieerde niveau van de rechterlijke onafhankelijkheid in België”. Het is goed om ook hier in herinnering te brengen dat dit vrij hoog is: in 2024 beoordeelt 61 % van de “brede bevolking” en 64 % van de bedrijven de onafhankelijkheid van de rechtbanken en van de rechters “vrij goed of zeer goed”. Dat is bijzonder bemoedigend.

De kwestie van de middelen komt natuurlijk ook aan bod. In het verslag over de rechtsstaat in 2023 werd België aanbevolen om “de inspanningen voor de inzet van voldoende personele en financiële middelen in alle geledingen van het justitieel stelsel voort te zetten, rekening houdend met de Europese normen inzake middelen voor het justitieel stelsel (…).” Volgens het EU-scorebord voor justitie 2024 bleef het aantal professionele rechters per 100.000 inwoners in 2022 onder het EU-gemiddelde. Het budget dat werd besteed aan het justitieel stelsel bleef eveneens onder het EU-gemiddelde, alhoewel het licht toenam ten opzichte van 2021. Er is niets nieuws onder de zon, al blijft de vraag of deze gewenning er de oorzaak van is dat ook de onderhandelaars voor een nieuwe regering dat blijkbaar geen bijzondere aandacht waard vinden.

Wie van buitenaf naar justitie kijkt, kan er niet om heen dat er een groot gebrek aan efficiëntie is. Het begint al met een schrijnende vaststelling; er zijn zelfs geen correcte cijfers voorhanden. “Er is nog steeds geen overzicht van de efficiëntie van justitie voorhanden wegens gebrek aan gegevens over gerechtelijke procedures” zo merkt het verslag nuchter op. Wie geen statistieken bijhoudt, kan er natuurlijk niet van beschuldigd worden slecht te scoren. Toch is het verslag nog enigszins mild door te melden “dat er wordt gewerkt aan het in kaart brengen van de achterstanden bij rechtbanken”. België staat daarom nog steeds onder verscherpt toezicht van het Comité van de Raad van Ministers van de Raad van Europa over die “buitensporig lange rechtsgang”. Het is ook hier niet slecht om het arrest van 5 december 2023 van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens nog eens in herinnering te brengen (in de zaak Van den Kerkhof/België) waarin vastgesteld werd dat er een “structureel” probleem bestaat met betrekking tot de buitensporig lange rechtsgang in burgerlijke zaken in het rechtsgebied Brussel. Het blijft vervelend om op die nagel te blijven kloppen, maar erger is dat er niets – N I E T S (rien, nothing) – aan wordt gedaan.

Ons land kent verschillende instanties die corruptie bestrijden (o.m. de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie, het Comité P, het Rekenhof, het Interfederale Korps van de Inspectie van Financiën, Het integriteitsbureau binnen de Overheidsdienst Beleid en Ondersteuning, de Federale Deontologische Commissie en daarnaast ook op regionaal niveau “op preventie gerichte systemen en instanties”). Die wirwar van instellingen lijkt toch te werken, want het valt in ons land nogal mee als het op corruptie aankomt. In de corruptie-index 2023 van Transparancy International scoort België 73/100, waarmee het op de negende plaats komt in de Europese Unie en op de zestiende plaats wereldwijd.

Het rapport blijft verder, geheel voorspelbaar, ook stilstaan bij de grootste bedreiging van de rechtstaat in ons land die afdoende gekend is: “De niet-naleving door de regering van arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en van binnenlandse rechterlijke uitspraken, waaronder een definitieve rechterlijke uitspraak van een rechter in laatste aanleg, geeft aanleiding tot ernstige bezorgdheid”. Die toestand is niet nieuw, maar – ook hier weer – er wordt niet aan geremedieerd. De niet-naleving van definitieve uitspraken van een rechter is een schande en de onverschilligheid daarrond is nog een grotere schande. De allergrootste schande is dat er op politiek niveau ook niet de minste interesse is om dit zelfs maar op termijn aan te pakken.

Het rapport roept dus de Belgische overheid op om in diverse domeinen “verdere inspanningen” of “meer inspanningen” te leveren, “maatregelen te nemen” , de “inspanningen voort te zetten” en ook om de (nog niet uitgevoerde) aanbevelingen in vorige rapporten uit te voeren.

De vraag is natuurlijk of de beleidsmakers dit lezen. Het lijkt erop dat de regeringsonderhandelaars de situatie niet ernstig genoeg vinden. Zij hebben er zelf nochtans alle belang bij dat de rechtsstaat behoorlijk blijft functioneren, want precies dat geeft hun de machtsbasis waarop ze zo belust zijn.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.