GUBERNA deed een boeiend onderzoek naar hoe innovatief Belgische bedrijven zijn. Wat zijn de sterke punten van onze kmo’s? En wat zijn onze werkpunten? Hieronder vindt u een korte tekst over hun bevindingen. Een meer uitgebreide versie van deze tekst met meer uitleg vindt u op de site van GUBERNA zelf.

Kmo’s bekleden een zeer prominente plaats in de Belgische economie: maar liefst 99,8 % van de btw-plichtige ondernemingen valt onder de noemer kmo. Als België dus over een doorgedreven innovatief bedrijvenlandschap wil beschikken, zal innovatie uit het hart van al onze kmo’s moeten komen.  Toch leeft soms nog steeds de idee dat “echte” innovatie enkel toebehoort aan die “happy few” hoogtechnologische start-ups of dat alleen “grote bedrijven” voldoende middelen ter beschikking hebben om aan impactvolle innovatieprojecten te beginnen. Dit is een mythe die makkelijk doorprikt kan worden. Belgische kmo’s, van klein tot groot, zijn reeds innovatief op allerlei vlakken…

Belgische kmo’s zijn zeker niet slecht bezig wat innovatie betreft. Maar, er is natuurlijk altijd ruimte voor verbetering…

Zo blijkt bijvoorbeeld uit een ondervraging van 16 Vlaamse kmo’s dat het innovatiebeleid vaak van het prioriteitenlijstje geduwd wordt doordat de dagdagelijkse werking van het bedrijf alle beschikbare tijd opslorpt. Het starten van een innovatietraject brengt immers veel werk met zich mee. In grote bedrijven wordt het hierbij horende juridisch-financieel werk opgevangen door een bedrijfsjurist/boekhouder, in kleine bedrijven valt dit vaak voor een groot deel op de schouders van de ondernemer, die sowieso al handen te kort heeft.  Bovendien is het natuurlijk belangrijk om dit weloverwogen te doen. Hier wringt het schoentje voor de kmo’s: de ondervraagde ondernemers geven aan dat ze te weinig kennis hebben van nieuwe markten een daarbij horende aangepaste businessmodellen. De tijd ontbreekt hen bovendien om die broodnodige kennis op te doen.

De impact van een raad van bestuur op innovatie

Kmo-ondernemers zijn zonder het vaak te beseffen bijziend. Ze zijn zo bezig met het bedrijf “draaiende” te houden vandaag de dag dat ze soms te weinig oog hebben voor de strategische toekomst.  Passie en visie in overvloed maar vaak ontbreekt het aan een echte strategie en het is net die strategie die zo belangrijk is om een innovatietraject te sturen.

Een ander vaak genoemd obstakel tot innovatie in kmo’s zijn de beperkte resources: vooral het gebrek aan financiële middelen speelt de Belgische kmo’s sterk parten. Cijfers tonen aan dat Europese kmo’s zeer sterk afhankelijk zijn van banken wat betreft externe financiering (voor zo’n 70% tegenover 40% in de VS).Tegelijkertijd is België het op één na moeilijkste land om een banklening te verkrijgen. Vooral de kleinere kmo’s hebben moeite met het aantrekken van bankfinanciering op lange termijn (50% van de micro-ondernemingen tegenover 15,60 % van de grotere kmo’s).

De enquête kmo-financiering 2014 van FOD Economie heeft echter uitgewezen dat de meeste ondernemers onvoldoende kennis hebben van de verschillende financieringsmogelijkheden.

Een element dat de innovatiecapaciteit van een kmo dan weer positief beïnvloed is “netwerk integratie”: de mate waarin een kmo geïntegreerd is in een netwerk van organisaties (bedrijven, hogescholen/universiteiten, overheidsinstellingen…). Belgische kmo’s zijn de beste van de Europese klas op het vlak van open innovatie (samenwerken om te innoveren) en dat loont wel degelijk. Een actieve raad van bestuur of advies zorgt ervoor dat de kmo toegang krijgt tot een groter netwerk, wat een positief effect kan hebben op open innovatie.

De voornaamste reden waarom kmo’s relatief gezien actiever zijn in innovatieve netwerken dan grote bedrijven is net omdat hun resources veel beperkter zijn. Door samen te werken kunnen ze dit obstakel tot innovatie overstijgen. Zulke netwerken gaan echter ook gepaard met specifieke uitdagingen. Soms zullen de individuele bedrijven in het netwerk hun eigenbelang vooropplaatsen, ten koste van de andere bedrijven.

Innovatie en duurzame waardecreatie

Innovatie is 1 van de 17 sustainable development goals, met name doelstelling 9: industrie, innovatie en infrastructuur. Onder deze doelstelling valt: “het bevorderen van een inclusieve en duurzame industrialisering door middel van schonere en milieuvriendelijke technologieën, toename van wetenschappelijk onderzoek en verhoogde toegang tot informatie-en communicatietechnologie…”. Innoveren is dus een doelstelling op zich aangezien het een drijvende kracht is in de realisatie van de andere doelstellingen. Innoveren leidt wel niet automatisch tot duurzame waardecreatie.

Een innovatie kan tegelijkertijd duurzaam zijn in de bredere zin van het woord en niet duurzaam in die specifiekere definitie. Bedrijven moeten zich echter realiseren dat over het algemeen die twee definities naar elkaar toegroeien. Consumenten kijken bijvoorbeeld hoe langer hoe meer naar wat de achterliggende waarden van het bedrijf zijn, hoe deze hun neerslag vinden in het product en of deze in lijn zijn met hun eigen waarden. Een milieubewuste klant zal dus steeds minder geneigd zijn om een vervuilend product te kopen, ook al is er nog steeds een grote kloof tussen consumentenvoorkeuren en consumentenaankoopgedrag (intention-action gap).[

Dit is des te meer het geval voor kmo’s aangezien recentelijk onderzoek van de Europese Unie heeft aangetoond dat kmo’s op aanzienlijk meer obstakels stoten wanneer ze eco-innovatie overwegen dan grotere bedrijven. Eco-innovatie is overigens: ‘…the production, assimilation or exploitation of a product, production process, service or management or business method that is novel to the organisation and which results, throughout its life cycle, in a reduction of environmental risk, pollution, and other negative impacts of resource use compared to relevant alternatives’.

Vraagt innovatie om een ander soort governance?

Nu het duidelijk is dat innovatie een noodzakelijke voorwaarde is voor duurzame waardecreatie en goed bestuur een duidelijke meerwaarde vormt in het sturen, stuwen van innovatie, rest alleen nog de vraag hoe moet dat goed bestuur er exact uitzien? Er is uiteraard geen exacte handleiding aangezien elke kmo anders functioneert en duurzame innovatie een zeer breed begrip is. Er zijn wel een aantal zaken waarmee rekening gehouden moet worden aangezien deze een grote impact hebben op het bestuursmodel.

Ten eerste vraagt innovatie om zeer specifieke kennis en vaardigheden.

Ten tweede is echte innovatie meer risicovol dan de gewone activiteiten van de kmo. Innoveren zonder risico’s te nemen is nu eenmaal zeer moeilijk. Daarom is het belangrijk dat zowel de werknemers, het management, de raad van bestuur als de aandeelhouders een cultuur van een zekere risicobereidheid delen. De nadruk moet liggen op waardecreatie i.p.v. waardebescherming.

Ten derde, en daaraan verbonden, vraagt innovatie om een lange termijn investeringshorizon. Echte innovatie neemt tijd in beslag. Daarom is het cruciaal dat de aandeelhouders niet alleen gekenmerkt worden door een zekere risicobereidheid maar ook geduldig zijn.

Tot slot: wat met de verhouding tussen afhankelijke en onafhankelijke bestuurders? Het is zeker belangrijk om voldoende kritische insiders in de raad van bestuur te hebben, net omdat zij nauw betrokken zijn met het innovatieproject en dus zeer goed de specifieke complexiteiten van het project kennen.

Goed bestuur leidt tot betere innovatie, leidt innovatie ook tot beter bestuur?

In de voorgaande paragrafen besteden we uitgebreid aandacht aan op welke manier een raad van bestuur en goed bestuur in het algemeen kan bijdragen tot innovatievere kmo’s. Ook de omgekeerde beweging vindt echter plaats, met name dat innovatie bijdraagt tot beter bestuur? Ook hier geldt vaak de idee dat een digitalisering van een raad van bestuur of een aandeelhoudersvergadering (AV) door het gebruik van nieuwe technologieën alleen voorbehouden is aan grotere organisaties omwille van de kostprijs. De Covid-19 crisis heeft ons echter gedwongen om dat beeld toch in veel opzichten bij te stellen. Hoewel inderdaad niet alle technologieën binnen handbereik liggen van een kmo en zulke gedreven digitalisering van de raad of AV ook niet echt noodzakelijk is voor de kleinste organisaties, zijn toch veel kmo’s gebaat bij het exploreren van de digitale opties. Investeren in een beveiligde conferencing tool en/of een board portal voor de raadsvergaderingen is zeker geen overbodige luxe. Een board portal centraliseert bijvoorbeeld alle documenten en bijhorende opmerkingen, aantekeningen i.v.m. uw raad op 1 beveiligd platform. 

Goed bestuur en innovatie, digitalisering versterken elkaar

Het is duidelijk dat een raad, van advies of van bestuur, een positieve impact kan hebben op de innovatiecapaciteit van onze Belgische kmo’s. Van het uitwerken van een duidelijke strategie, over het verlenen van financiële expertise tot het creëren van een ondersteunend netwerk voor open innovatie, een raad kan in al deze essentiële elementen voor succesvolle innovatie het verschil maken. Goed bestuur draagt daarmee bij tot lange termijn duurzame waardecreatie. Anderzijds kunnen innovatie en digitalisering ook het bestuur in onze Belgische kmo’s tot een hoger niveau tillen.

GUBERNA