Bericht aan de advocatuur. Een gesprek met Anne De Wolf, Legal Trend Watcher (Deel 1)

Er is in België wellicht geen persoon met een beter inzicht in de, voorbije en komende, evoluties van de zakenadvocatuur dan Anne De Wolf. Gedurende 15 jaar stond zij aan het hoofd van het Instituut voor bedrijfsjuristen, dat onder haar hoede uitgroeide van een bescheiden vereniging met 400 leden (BVBJ) tot de actuele professionele organisatie die 2000 bedrijfsjuristen vertegenwoordigt.

Zoals kon verwacht worden had Anne het gesprek grondig voorbereid. Zij had op voorhand gevraagd om de vragen, of minstens de onderwerpen van ons gesprek, te ontvangen. Ik had haar bijgevolg een mail van een tiental lijnen bezorgd. Op basis daarvan had zij een 9 bladzijden tellende nota opgesteld …

Confidentialiteitsprivilege juridische beroepsbeoefenaars

Alvorens over de evoluties in de juridische beroepen te praten stonden we even stil bij de specifieke situatie van de Belgische bedrijfsjuristen. Uniek in de wereld is dat het een beschermde titel is, en dat de leden van het IBJ genieten van het confidentialiteitsvoordeel. Dat dit, toen het in 2000 tot stand kwam, op tegenstand van de balie stootte hoeft niet te verwonderen. Voor de advocatuur is het confidentialiteitsprivilege immers een belangrijk concurrentieel voordeel t.o.v. andere juridische dienstverleners.

Daar waar sommige kenners, zoals bv. Jaap Bosmans in “Death of a law firm”, ervan uitgaan dat dit voordeel in de zakenadvocatuur gedoemd is te verdwijnen, weet Anne De Wolf mij te vertellen dat het privilege wellicht ook in andere landen zou kunnen toegekend worden aan de bedrijfsjuristen. Zij geeft daarbij het voorbeeld van Frankrijk onder Emmanuel Macron. De Franse bedrijfsjuristen blijven immers de overheid sensibiliseren voor het mededingingsverstorend effect dat het gebrek aan confidentialiteit voor de Franse ondernemingen meebrengt t.o.v. de landen waar de bedrijfsjuristen wel van deze confidentialiteit genieten. Dat dit zou gebeuren tijdens het mandaat van president Macron verwonderde mij gelet op zijn liberale credentials. Maar als men erover nadenkt gaat dit wel in liberaliserende richting: Door het confidentialiteitsprivilege ook aan andere beroepen toe te kennen, wordt het monopolie van de advocaten (verder) ondermijnd. Wanneer is het pleitmonopolie aan de beurt?

Evoluties Advocaten en Bedrijfsjuristen

De wereld evolueert steeds sneller. Met name de globalisering en de technologie zorgen sinds meer dan 15 jaar voor omwentelingen in de ene sector na de andere. Maar de juridische beroepen, en met name de advocatuur, bleven lang grotendeels buiten schot. Het is pas met de economische crisis van 2008 dat zij plots met de veranderde omgeving werden geconfronteerd. En sindsdien gaat het snel. Met de langzaam hernemende economie kan er hier en daar misschien de indruk ontstaan dat het ergste voorbij is, maar dat zou een heel gevaarlijke conclusie zijn.

Tijdens ons gesprek stonden we niet echt stil bij de oorzaken van de veranderingen vermits die wel grotendeels onderkend en gekend zijn: globalisering, slechte kwaliteit van, en overvloed aan regelgeving, technologische evoluties, concurrentie van andere beroepsgroepen, … Het is trouwens niet steeds éénvoudig om daarbij oorzaak en gevolg te onderscheiden. Maar dat is tenslotte niet belangrijk. Belangrijk is de evoluties te onderkennen en na te gaan hoe men daarop – adequaat – kan reageren.

Boetiek en Sectorkantoren

Tijdens de laatste 10 jaar heeft Anne een aantal van deze reacties van nabij gevolgd:

Zo zag zij de “boetiek” kantoren ontstaan. Vaak evolueren deze kantoren echter opnieuw naar full servicekantoren, om tegemoet te komen aan de wens van de klanten om met 1 team te kunnen werken. Zowel Anne De Wolf als ikzelf stellen ons vragen bij deze laatste tendens, want het onderscheidend karakter van zulk een kantoor verdwijnt dan weer.

Anders ligt het voor de alternatieve, full service, “sectorkantoren”. Die beantwoorden volgens Anne heel duidelijk aan de verhoogde verwachtingen van de cliënten.

Van zowel de advocaat als van de bedrijfsjuristen wordt immers steeds meer verwacht dat zij een echte business partner worden.
Vroeger werd de bedrijfsjurist vaak negatief bekeken. Zij waren immers diegenen die nieuwe ideeën afblokten als zijnde onmogelijk binnen de wettelijke context. Nu worden zij steeds vroeger betrokken bij de beslissingen, vaak als lid van het directiecomité, en worden zij verondersteld mee na te denken hoe een bepaald idee moet vorm gegeven worden om de legale risico’s te beperken, en dit met een grondige kennis van de sector en de bedrijfsprocessen.

Dit geldt ook voor de advocaten, die daarbij wel een handicap hebben tegenover de interne juristen.

Men verwacht dus van de juristen nieuwe vaardigheden. Zij moeten managers worden en mee financiële verantwoordelijkheden kunnen en willen nemen. Beslissingen mee ondersteunen mits een juiste afweging van het wettelijk risico en de business belangen. Heel belangrijk daarbij zijn het empathisch vermogen en leiderschapskwaliteiten.

Insourcing Juridische diensten

Een andere evolutie is die van de “insourcing”. Bedrijfsjuridische afdelingen worden steeds groter. Heel wat van het “commodiseerbaar” werk wordt weggehaald bij de advocatenkantoren omdat men die vaak goedkoper in huis kan organiseren. Een aantal advocatenkantoren hebben gereageerd door dat soort van werk efficiënter te organiseren mits het gebruik van de beschikbare technologische tools, zoals Legal projectmanagement-, contractmanagement- en litigation management, tools.
Maar voor de meeste advocatenkantoren blijft het een grote uitdaging.

Een andere manier om die tendens tegen te gaan is door extra dienstverlening te verlenen. Klanten verwachten steeds meer gratis diensten zoals in-huis-opleidingen, modellen, toegang tot de kennisbank, enzovoort.

Tarifering advocaten

Ingevolge de financiële crisis werden de bedrijven uiteraard veel kostenbewuster. En het klassieke model van factureerbare uren werd, en wordt, steeds meer ter discussie gesteld.
Advocatenkantoren moeten niet enkel het risico afwegen tegenover het economisch belang, zij moeten ook de aard en omvang van adviesverlening afwegen tegenover dat belang. Dat staat uiteraard haaks op de druk binnen de kantoren om het aantal factureerbare uren te maximaliseren.

Anne De Wolf merkt wel dat de laatste jaren er een belangrijke evolutie heeft plaats gevonden. De kantoren hebben inderdaad geleerd om rekening te houden met het belang van de klant. En aan de kant van de bedrijfsjuristen is er een professionelere manier van budgetteren en onderhandelen gekomen.

Advocaten moeten beseffen dat de bedrijfsjuristen een budgetverantwoordelijkheid hebben. Mogelijke overschrijdingen van het budget moeten dus tijdig gemeld worden. Anne geeft daarbij het voorbeeld van een bedrijf dat pas bij het ontvangen van de factuur van de advocaat vernam dat het geschatte budget met 20 à 30 000 Euro overschreden werd. Dat is uiteraard niet (meer) aanvaardbaar.
Daarom is een raming van de kost voor het “totale pakket” door de advocaat een must, alsook een periodieke rapportering over de stand van het budget.

Verdere evolutie

De complexe wereld waarin wij leven maakt dat het juridische werk niet zal verminderen, integendeel. Maar de koek zal anders verdeeld worden.

Voor een “due diligence” dossier zal men bijvoorbeeld geen juristen meer dagenlang aan het werk zetten om documenten en contracten te bestuderen. Software tools nemen dat werk grotendeels over.

Ook de tendens naar “insourcing” zal verder gaan, onder meer omwille van de noodzakelijke specifieke sector- en bedrijfskennis.

Een deel van het werk, en niet noodzakelijk werk met een lagere toegevoegde waarde, zal naar de accountantskantoren gaan (De Big 4, maar ook kleinere kantoren) die het voordeel hebben het bedrijf, en de processen, veel beter te kennen dan de advocaten. Anne De Wolf geeft wel aan dat Sarbanes Oxley en de EU Richtlijn Barnier het aanbieden van gebundelde diensten beperkt, wat in het nadeel van de accountants speelt.

En ten slotte komen er nieuwe – technologische – dienstenaanbieders op de markt die een deel van de koek zullen inpalmen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan Rocket Lawyer.

De auteur: KnowtoGrow
Geschreven door: Ben Houdmont

Het vervolg van dit artikel kunt u binnenkort lezen op Jubel.
Het volledige artikel werd eerder gepubliceerd op knowtogrow.be.