Het VN Verdrag van 13 december 2006 betreffende de rechten van personen met een handicap leidde tot een grondige breuk met het verleden wat betreft de manier waarop de samenleving kijkt naar kwetsbare volwassenen. Voortaan worden personen met een handicap beschouwd als volwaardige deelnemers van de samenleving en is bekwaamheid en maximaal behoud van autonomie de regel.

Autonomie en zorg als uitgangspunten

In navolging van het VN Verdrag werden met ingang van 1 september 2014 alle oude beschermingstatuten (het voorlopig bewind, gerechtelijke onbekwaamheidsverklaring, verlengde minderjarigheid en bijstand door een gerechtelijk raadsman) vervangen door een nieuw eengemaakt beschermingsstatuut.[1] De vrederechter maakt voortaan de bescherming op maat van de betrokkene (art. 492/1 BW) en het statuut plaatst het maximale behoud van de autonomie centraal (art. 497, laatste lid BW).

De wet betreffende de persoon van de geesteszieke van 26 juni 1990[2] werd beperkt gewijzigd o.a. door de wet van 20 februari 2017[3] wat betreft de betrokkenheid van de omgeving en de kennisgeving van bepaalde beslissingen, maar kende in de praktijk vooral een grondige omwenteling wat de invulling ervan betreft, nl. van een beveiligingsmaatregel naar een (gedwongen) zorgmaatregel. De Wet Patiëntenrechten versterkte in 2002 reeds de rechten van patiënten en plaatste de patiënt en diens zorg centraal.

Hoe krijgen deze uitgangspunten concreet vorm in het recht en in de praktijk?

Al snel na de inwerkingtreding van het nieuwe statuut rees er heel wat kritiek op zowel het wettelijke kader als de manier waarop het in de praktijk werd toegepast. Daarom werd dit statuut reeds meermaals gewijzigd. Een grondige hervorming vond plaats bij de wet van 21 december 2018.[4] De vraag rijst of deze hervorming volstaat om een toepassing van de wetgeving in het licht van de geest van het VN Verdrag te garanderen. Welke verbeteringen zijn er aangebracht aan het wettelijke kader en volstaan die in de praktijk? Vanuit de hulpverlening was enkele jaren geleden nog een noodkreet te horen met de Driekoningenactie[5] en werd er een meldpunt bewindvoering[6] opgericht. De Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) voerde verder een audit uit m.b.t. het toezicht op de bewindvoering door de vredegerechten en kwam tot een 40-tal aanbevelingen.[7] Sommige vrederechters stellen zich ook openlijk de vraag waaruit de bescherming bestaat bij de buitengerechtelijke bescherming, die nog meer wordt gepromoot door deze wet.[8] Hoe kan die bescherming in de praktijk concreet vorm krijgen?

Volgens Tim Opgenhaffen roept de toepassing van vrijheidsbeperkingen in de zorg in het licht van het VN Verdrag dan weer heel wat vragen op door op de afwezigheid van een aangepast wettelijk kader.[9] Hoe gebeurt de dwangopname dan vandaag en hoe wordt er omgegaan met dwang en drang binnen de zorgsector? Wat gebeurt er ingeval de betrokkene minderjarig is? Onder leiding van Raf De Rycke boog een multidisciplinair samengestelde werkgroep zich inmiddels over een mogelijke hervorming van het wetgevend kader.[10] Zal deze hervorming een gepast antwoord kunnen bieden op al deze vragen?

Studiedag Universiteit Antwerpen (31 januari 2020)

De talrijke ontwikkelingen in verband met beschermde personen en de vragen die deze oproepen in recht en praktijk hebben aanleiding gegeven tot de organisatie van een multidisciplinaire studiedag. Daartoe bundelden de onderzoeksgemeenschappen FAMCARE, RETHINKIN_, VFAM en de onderzoeksgroep Persoon en Vermogen de krachten. Deze studiedag behandelt de toepassing in de praktijk van de wettelijke bescherming van kwetsbare meerderjarigen enerzijds en de bescherming van de persoon van de geesteszieke anderzijds. Voor deze twee modulen kan afzonderlijk worden ingeschreven via deze link. Beide onderwerpen worden ‘chronologisch’ besproken: de wetgeving, de toepassing ervan door de verschillende actoren, en ten slotte door hulpverleners.Wie het bijbehorende boek (uitgeverij Larcier) wenst, kan dit tegen voorintekenprijs bij inschrijving bestellen (€ 50).

Centrum voor Beroepsvolmaking in de Rechten (Universiteit Antwerpen)