Een van de omstandigheden die bijdroegen tot mijn burn-out enkele jaren geleden was een vorm van hinderlijk perfectionisme. Ik schrijf bewust ‘hinderlijk’, want een bepaalde hoeveelheid perfectionisme is in juridische beroepen best behulpzaam. Slordige adviezen, contracten, conclusies of vonnissen leiden niet tot een goed resultaat.

Perfectionisten geraken vaak niet verder dan de titel van dit artikel, of toch niet verder dan de volgende zin. Daar herinner ik hen er aan dat ze als ware perfectionisten van zichzelf alles alleen en zelf moeten kunnen oplossen. Omdat volgens sommige perfectionisten studie en lectuur daar wel nog bij horen, zijn een aantal ongetwijfeld nog aan het lezen. Het is pas toen ik uit lectuur vernam dat perfectionisten geen hulp willen aanvaarden (‘wie begrijpt mijn situatie immers op voldoende wijze?’), dat ik aanvaardde dat ik een perfectionist was en dringend hulp nodig had.

Ik had mettertijd een hele reeks kenmerken opgebouwd die typisch zijn voor perfectionisten en die veel meer kwaad dan goed doen. Ik was een controlefreak. Daardoor verzette ik me ook tegen elke wijziging in een gewoonte of systeem. Alles stond immers optimaal op punt en elke wijziging veroorzaakte zinloze inspanningen om het terug ‘perfect’ te krijgen. ‘Het werkte toch perfect? Nu je het hebt veranderd kan ik opnieuw beginnen!’ Tijd- en energieverlies, vond ik. Terwijl het perfectionisme zelf me zoveel energie en tijd deed verliezen.

Het streven naar een volstrekt perfect resultaat zet het onbewuste brein onder zo’n druk dat men voortdurend het gevoel heeft tijd te kort te hebben. Er is immers ook tijd te kort als iets perfect moet worden afgewerkt. Het is evident dat dit enorm bijdraagt tot stress. Vaak beginnen perfectionisten zelfs niet, want ‘het gaat toch niet (perfect) lukken’.

Je hoeft als jurist trouwens geen extreme perfectionist te zijn om nadelen te ondervinden van je werk. Advocaten,  bedrijfsjuristen, magistraten, notarissen: allen kijken ze hun werk en het werk van anderen veelvuldig na. Die driedubbele controle is dagelijkse kost en het onbewuste brein gaat daar ‘na de uren’ vrolijk mee verder. Een advies moeten we drie keer nakijken voor het in orde is, maar onze auto is na een keer klikken echt wel dicht. En om het licht uit te doen moet je ook maar een keer op de knop duwen. Toch hebben juristen al decennia abnormaal veel last van dwanghandelingen… en vele andere psychische en fysische problemen veroorzaakt door het juridische beroep (Patrick J. Schiltz, On being a happy, healthy and ethical member of an unhappy, unhealthy, and unethical profession, 52 Vanderbilt Law Review (871) 876 (1999)).

Perfectionisten ‘móeten’ ook veel van zichzelf, en natuurlijk verwachten ze hetzelfde van hun omgeving. Zo kwam niet alleen ikzelf onder druk te staan, maar ook die omgeving. Ik bleef een veel-doener en had geen last van faalangst, een kenmerk dat vele perfectionisten wel vertonen. Liever niets dan iets dat niet perfect is.

Bij mezelf en bijna alle deelnemers aan de training die ik na mijn burn-out volgde, lag de oorzaak van hinderlijk perfectionisme in hun onbewuste brein. In de eerste levensjaren heeft zich de overtuiging gevestigd dat ze moeten uitblinken, dat alles perfect moet zijn. Dat kan door een terecht applaus voor een goed rapport, of goedbedoelde aansporingen van thuis. Dat dit kan gebeuren heeft te maken met de jonge leeftijd waarop het bewuste brein nog niet voldoende ontwikkeld is om een en ander te plaatsen en te matigen. Eenmaal zo’n hinderlijke overtuiging zich heeft gezet in het onbewuste brein, kan je het alleen verwijderen via dat onbewuste brein. Het onbewuste brein is goed voor 95% van onze hersenactiviteit en het bewuste brein voor 5%. Het is duidelijk wie ‘wint’.

De meeste perfectionisten weten met hun bewuste brein wel dat ze fouten mogen maken, dat ze die later wel zullen corrigeren, of dat iemand die hun werk controleert die zal vinden… en dat als de fout toch blijft staan, ze daarmee hun job of cliënt niet zullen verliezen. Perfectionisten hebben immers door hun handelswijze bij iedereen behoorlijk wat krediet opgebouwd. Evenwel, het onbewuste brein volgt het bewuste brein daar niet in. Dat blijft handelen vanuit de diepe overtuiging dat alles perfect moet zijn. Zo krijg je een gevecht tussen weten dat volkomen perfectie onmogelijk kan worden behaald, en een gevoel dat dit toch moet. Dat veroorzaakt veel stress en verhindert dat je echt rustig aan iets werkt (wat beter zou zijn om een mooi resultaat te halen).

Zo kan een perfectionist zijn of haar agenda bekijken en vaststellen dat de week in evenwicht is, én tezelfdertijd zich opgedraaid voelen met een onderhuids gevoel van ‘tijd te kort’. Dat is omdat het onbewuste brein blijft denken dat alles perfect moet zijn: en dan heb je altijd tijd te kort.

Omdat de oorzaak zich in het onbewuste brein bevindt, ligt daar ook de oplossing. Recente bevindingen van psychologen en neurologen hebben immers geleerd dat men zelfcontrole het best realiseert via de krachten van het onbewuste brein (bv. John Bargh, Yale University, in zijn boek ‘Het Verborgen Brein’ (Uitgeverij Hollands Diep, 2018) blz. 355).

Als je leert toegang krijgen tot je onbewuste brein kan je de overtuiging dat alles perfect moet zijn omzetten in de overtuiging dat je het goed doet, en dat dat goed genoeg is.

Word je dan een sloddervos? Helemaal niet. Je bewuste brein blijft streven naar een excellent resultaat. Alleen wordt het daarbij niet meer gehinderd door het idiote streven van het onbewuste brein dat alles 200% in orde moet zijn alvorens het ‘af’ is.

Als je daar geraakt bent, valt veel zinloze stress weg. De levensvreugde neemt toe, voor jezelf en je omgeving. En zo word je een stuk beter dan de beste perfectionist.

Meer informatie via deze link.

Jeff Keustermans