“Geens aast op verkoop in beslag genomen Bitcoins” (de Tijd, 14 april 2017).  Op zich een doodgewone titel die niet meteen tot de verbeelding spreekt. Tot u beseft dat u geen flauw benul heeft van wat die Bitcoins nu zijn.

E-money, elektronisch geld, virtuele munten, een digitale munteenheid, cyrptocurrencies, Bitcoins. Gaat het hier om slechts een hoopje synoniemen dat eenzelfde fenomeen beschrijft? Of speelt er toch een subtiel, doch fundamenteel nuanceverschil?

Dit artikel zet het voor u even op een rijtje.

Financiële crisis

Na de financiële crisis van 2008 dacht oprichter Satoshi Nakamoto na over een communistisch alternatief voor het falende bancaire systeem.  Een alternatief zonder toezichthouder en los van de graaicultuur van de grootbanken, volgens Nakamoto precies de twee oorzaken van het zoveelste falen.  Leve Bitcoin.

‘Bitcoin is een universeel betaalmiddel zonder overheidsinterventie’, althans volgens Bitcoin zelf. Vanzelfsprekend denkt niet iedereen daar zo over na. Zonder toezichthouder, en dus zonder enige vorm van regulering, bevindt Bitcoin zich immers in de dode hoek van ons monetair systeem. Juridisch uitgedrukt zit Bitcoin in een legaal vacuüm.

Cryptocurrency

Om het concept ‘Bitcoin’ te kunnen vatten, dienen we eerst een stap achteruit te zetten om het groter geheel te bekijken.

Vooreerst moet een globaal onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds het streng gereglementeerde e-money ofte elektronisch geld (bv. Proton), en anderzijds de gedecentraliseerde virtuele munteenheid. Bitcoin behoort tot die laatste categorie.

Virtueel geld is geen elektronisch geld  in de strikte zin van het woord. Het wordt niet uitgegeven door een centrale bank, noch door een erkende uitgever van elektronisch geld. Er is geen regulering en geen toezicht. Virtueel geld berust louter op een netwerk van individuen, een peer-to-peer netwerk, dat instaat voor de integriteit en veiligheid ervan.  Er zijn  geen transactiekosten aan verbonden. Het is volledig afhankelijk van de markt van vraag en aanbod.

Binnen het virtueel geld dient er bovendien een specifiek onderscheid te worden gemaakt . Langs de ene kant zijn er betalingssystemen waarin gebruikers met ‘echt’ geld virtueel geld kunnen kopen, en daarmee online aankopen kunnen doen (bv. Facebook Credits). En langs de andere kant bestaan er cryptocurrencies (bv. Bitcoin). Deze maken de grootste groep uit.

Aan de grondslag van het virtuele geld liggen complexe logaritmes. Het volledige systeem staat en valt met die logaritmes. Vandaar dat virtueel geld ook vaak cryptocurrency wordt genoemd, aangezien het beschermd wordt door cryptografie. Bitcoin is het voornaamste voorbeeld van crypotcurrency.

Bitcoin voor dummies

Bitcoins kunt u op het internet – of via wisselkantoren : de Bitcoin beurs – verkrijgen en bijhouden in een digitale portefeuille of Bitcoin wallet. Aanvankelijk kon u virtueel geld enkel gebruiken om sommige producten en diensten online mee te betalen. Ondertussen, nu het aan populariteit heeft gewonnen, kunt u ook buiten het internet, sporadisch, diensten en producten betalen met virtueel geld.  Voor zover het wordt aanvaard, bv. bij Thuisbezorgd.nl.

Bitcoin is gebaseerd op een besloten netwerk van gebruikers. Logaritmes vormen het kloppend hart; blockchains de ruggengraat. Eenvoudig uitgelegd zijn blockchains als vorm van databeheer het beste te vergelijken  met een excel werkblad. Het universele grootboek van de blockchain is niets anders dan een lijst zoals in een excelsheet.  Een werkblad dat  is gedeeld met iedereen ter wereld. Een lijst met gegevens waarbij iedereen die meedoet een exacte kopie van die lijst krijgt en kan zien wat er in staat. Het duidt op alle transacties die ooit met Bitcoins zijn uitgevoerd. Het idee is dat iedereen toezicht heeft op die transacties, en die aldus kan verifiëren.

Iedere transactie vertaalt zich in een versleutelde code. Die code (block) wordt vervolgens toegevoegd aan voorgaande blocks, en vormen aldus een blockchain, een ketting als het ware. Naast de transactiegegevens bevat elke code tevens een extreem ingewikkelde wiskundige puzzel. Die puzzel kan worden opgelost in ruil voor Bitcoins. Dit wordt mining genoemd, naar analogie van de goudmijnen. In principe kan iedereen minen van achter zijn of haar computer. Maar hoe hoger de vraag naar Bitcoins, hoe complexer het op te lossen vraagstuk wordt, en dus hoe moeilijker het is om geld te verkrijgen. Indien de vraag daalt, dan daalt ook de moeilijkheidsgraad. Zo orkestreert men de vraag en het aanbod, want de Bitcoin geldautomaat is eindig.  Bovendien is haar waarde uiterst veranderlijk. Het is in de eerste plaats een risicovolle belegging.

Juridisch statuut

Bitcoin is revolutionair. Helaas is de wetgevende macht dit niet. Noch de nationale, noch de Europese, noch de internationale wetgever durven zich te wagen aan het creëren van een wetgevend kader.

In België geraakt de aftekening van het fenomeen ‘Bitcoin’ niet verder dan enkele parlementaire vragen.  Ook het pingpong spel over de al dan niet juiste kwalificatie van virtueel geld tussen de FSMA (de beurswaakhond) en de NBB (Nationale Bank van België), komt de discussie niet ten goede. Een typisch Belgische conclusie dringt zich op, namelijk dat België zich voorlopig onthoudt van verdere regulering aangezien de groeimarge ervan marginaal is. De ogen zijn gericht op de Europese Centrale Bank  en de Europese Bankautoriteit.

In Europa is het eveneens koffiedik kijken of er nog een duidelijk wetgevend antwoord komt op het Bitcoin-vraagstuk. Net als België, stelt Europa haar reactie uit totdat Bitcoin aan territorium wint. Tot dan heeft Bitcoin geen prioriteit, zo klinkt het. Regulerende omwegen kunnen worden gemaakt door de wisselkantoren en handelaars aan regulering te onderwerpen. Evenwel is deze aanpak omslachtig.

Het laatste nieuws rond het statuut van Bitcoins dateert van oktober 2015. Op 22 oktober oordeelde het Hof van Justitie in haar arrest dat Bitcoins thans BTW-vrij mogen worden verhandeld. Ondernemers die Bitcoins tegen andere valuta willen wisselen hoeven dus niet langer BTW af te dragen. Daarmee oordeelde het Hof impliciet dat Bitcoin valt binnen het toepassingsgebied van de vrijstelling voor wettige betalingsmiddelen als vervat in de Btw-Richtlijn 2006/112/EG. Bitcoin wordt daarmee op dezelfde manier behandeld als andere valuta (traditioneel geld). De vraag is nu of de deur bijgevolg wordt opengezet voor regulering? Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Conclusie

Bitcoin wordt door de believers gezien als de vaandeldrager van de nieuwe financiële wereld. Door de non-believers als een gevaarlijk volatiel fenomeen. Tot die laatste groep behoort de wetgevende macht. Met een ‘kat uit de boom’ mentaliteit wikt de Europese wetgever kosten en baten af. Op vandaag besluit zij om niet in te grijpen aangezien het – nog – niet gaat om een wijdverspreide munteenheid. Dit heeft tot gevolg dat Bitcoin afhankelijk wordt van het juridisch landschap van de specifieke lidstaat, en forum shopping aldus in de hand wordt gewerkt (Verenigd Koninkrijk en Duitsland).

Bitcoins komen vaak in het nieuws wanneer ze in beslag worden genomen in het kader van een onderzoek naar drugshandel en terrorisme. De rechtspraak en rechtsleer hebben reeds geoordeeld dat Bitcoins in beslag kunnen worden genomen aangezien het gaat om een vermogensbestanddeel. De vraag rijst echter hoe dit beslag effectief uitwerking moet krijgen. Want in principe heeft alléén de eigenaar van de rekening toegang tot zijn of haar account. Plus, de waarde kan drastisch dalen als gevolg van vraag en aanbod. Om maar aan te tonen hoe relevant de discussie is, en hoe penibel de rechtszekerheid. De huidige casuïstieke  aanpak is slechts op korte termijn werkzaam. Maar het lijkt erop dat de boodschap is overgekomen, bewijze het arrest van het Hof van Justitie.