Het Hof van Cassatie heeft in het verleden de zogenaamde ‘fiscale’ Antigoon-leer¹ ontwikkeld, op basis waarvan het gebruik van onrechtmatig verkregen bewijsstukken enkel wordt geweigerd indien:

• Er sprake is van een schending van een regel die op straffe van nietigheid is voorgeschreven; of
• De bewijsmiddelen verkregen zijn op een wijze die zozeer in druist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht; of
• Dit gebruik het recht van de belastingplichtige op een eerlijk proces in het gedrang brengt.

Wat Unierechtelijk geïnspireerde belastingen betreft (zoals btw) heeft het Hof van Justitie² dan weer geoordeeld dat een schending van de grondrechten die gewaarborgd worden door het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aanleiding geeft tot bewijsuitsluiting. In tegenstelling tot de Belgische fiscale Antigoon-leer voorziet het Hof van Justitie veel minder appreciatiemarge voor de rechter.

Onrechtmatig verkregen bewijs kent inzake directe en indirecte belastingen aldus een verschillende juridische beoordelingswijze. Naar aanleiding van dit onderscheid heeft het Hof van Cassatie op 28 juni 2018³ een prejudiciële vraag gesteld aan het Hof van Justitie.

Op 11 juli 2019 heeft advocaat-generaal Kokott geconcludeerd.⁴ Hierin stelt de advocaat-generaal vast dat het Hof van Justitie niet bevoegd is om op de prejudiciële vraag te antwoorden.

De advocaat-generaal oordeelt in de eerste plaats dat het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie slechts van toepassing is indien het Unierecht ten uitvoer wordt gebracht. Op het vlak van de inkomstenbelasting is dat slechts op ad hoc basis (bv. Moeder-dochter Richtlijn).  Unierecht wordt echter niet ten uitvoer gebracht wanneer voor een aanslag in de inkomstenbelasting bewijzen worden gebruikt die zijn verzameld bij een onderzoek naar strafbare feiten inzake btw. Terzake het gebruik van bewijs bij de vestiging van de inkomstenbelasting is de toetsing aan de grondrechten van de Unie dus niet aan de orde, en is het Hof van Justitie niet bevoegd, aldus de advocaat-generaal…

Ondergeschikt, mocht het Hof zich toch bevoegd achten,  wijst de advocaat-generaal erop dat het recht van de Unie niet voorziet in regels voor het verzamelen en gebruiken van bewijs in het kader van strafrechtelijke procedures ter zake van de btw. Dat betekent dat dit in beginsel tot de bevoegdheid van de lidstaten behoort. Strafrechtelijke procedures tegen inbreuken ter zake van de btw vallen bijgevolg onder de procedurele en institutionele autonomie van de lidstaten. Dit geldt a fortiori voor het gebruik van bewijsmiddelen met het oog op de heffing van inkomstenbelasting indien deze bewijsmiddelen zijn verzameld in het kader van een onderzoek naar strafbare feiten ter zake van de btw.

De advocaat-generaal besluit dat artikel 47 van het Handvest niet verhindert dat een nationale regeling krachtens welke een nationale rechter die moet beslissen of een bewijsmiddel dat in strijd met het Unierecht is verkregen in een onderzoek naar strafbare feiten ter zake van de btw mag worden gebruikt voor de heffing van inkomstenbelasting, een beoordeling moet maken en daarbij met name rekening moet houden met de aard van de inbreuk.

Kortom, het Unierecht belet de toepassing van de fiscale Antigoon (cfr. supra) niet wat betreft het gebruik van het bewijs in inkomstenbelasting, zelfs al is dit bewijs bekomen in het kader van een btw onderzoek.

Het valt af te wachten welk standpunt het Hof van Justitie in deze zaak finaal zal innemen.

Ben Van Vlierden, Bruno Cardoen & Stevo Gatsos

Tiberghien