Op 1 januari 2025 is boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (BW) in werking getreden. Dit boek bevat de nieuwe regels rond de buitencontractuele aansprakelijkheid. Dit verwijst naar de aansprakelijkheid van personen voor de schade veroorzaakt bij een ander persoon door een fout waarmee zij een wettelijke norm of de algemene zorgvuldigheidsnorm schenden. Naast een eigentijds taalgebruik en een modernisering van de tweehonderd jaar oude bepalingen, zijn ook enkele nieuwigheden op te merken. In dit overzicht staan we op beknopte wijze stil bij de implicaties van boek 6 BW voor de aansprakelijkheid van werknemers en werkgevers. Dit artikel vormt een verkorte neerslag van de analyses die in de tweedelige bijdrage in het Arbeidsrecht Journaal zijn uitgewerkt (voor de uitgebreide versie zie Deel 1 en Deel 2).

Afschaffing quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent

Een vaak aangehaalde vernieuwing in dit verband betreft de afschaffing van de quasi-immuniteit van de hulppersoon (vroeger: uitvoeringsagent). Dit verwees namelijk naar de beperkende voorwaarden om een medecontractant en zijn uitvoeringsagent te kunnen aanspreken. Men sprak ook wel van de samenloopvoorwaarden die in de rechtspraak van het Hof van Cassatie zijn ontwikkeld en in de lagere rechtspraak gewoonlijk zijn toegepast. Er wordt al eens geschreven dat door deze voorwaarden werknemers en andere uitvoeringsagenten bijna nooit konden worden aangesproken. Dit valt evenwel in zekere mate te betwisten omdat de toepassing van deze samenloopvoorwaarden een belangrijke grens kende. Zij waren namelijk niet van toepassing wanneer een persoon een fout maakte die zijn aansprakelijkheid op burgerrechtelijk vlak tot gevolg had én strafrechtelijk beteugeld was. Zo kwam het meer dan eens voor dat een werknemer én werkgever aansprakelijk werden gesteld, omdat de fout van de werknemer niet alleen schade bij een persoon berokkende maar ook een misdrijf vormde (bijvoorbeeld onopzettelijke slagen en verwondingen). Daarnaast heeft deze afschaffing van de quasi-immuniteit van de hulppersoon ook een beperkte impact voor de aansprakelijkheid van werknemers omdat zij nog altijd van een gedeeltelijke immuniteit genieten op basis van artikel 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet.

Contractuele vrijheid om aansprakelijkheid te beperken

Er is daarentegen een vernieuwing op te merken in boek 6 BW die wel een grotere impact zou kunnen hebben. Het vertrekpunt hierbij is het algemeen principe in dit boek met betrekking tot de contractuele vrijheid van contractspartijen. Dit betekent in beginsel dat tussen contractspartijen kan worden overeengekomen dat hun buitencontractuele aansprakelijkheid wordt beperkt of zelfs uitgesloten. Dit is op zich niet zo bijzonder aangezien de bepalingen in het oud BW ook van aanvullend recht waren. De bepalingen in boek 6 BW zijn hierbij wel vernieuwend, omdat zij impliceren dat een werknemer (hulppersoon) zich kan beroepen tegen vorderingen van medecontractanten van zijn werkgever (opdrachtgever) op de contractuele verweermiddelen die hij met zijn werkgever is overeengekomen in zijn arbeidsovereenkomst. Hetzelfde geldt voor de wettelijke verweermiddelen waarover hij zou beschikken ten aanzien van zijn werkgever.

Deze doorwerking van de contractuele vrijheid biedt dan ook flexibiliteit voor werknemers en werkgevers om hun aansprakelijk ten aanzien van elkaar én van klanten, leveranciers en andere medecontractanten van de werkgever nader te regelen of te beperken. Bovendien biedt het arbeidsrecht enkele diverse bronnen die deze nadere aansprakelijkheidsregels kunnen bevatten. In de eerste plaats betreft dit de individuele arbeidsovereenkomst van de werknemer en de overeenkomsten tussen de werkgever en andere partijen. Daarnaast zouden in beginsel ook een arbeidsreglement en een collectieve arbeidsovereenkomst op nationaal, sectoraal of ondernemingsniveau in aanmerking kunnen komen om dergelijke regels voor te schrijven. Hierbij moeten wel enkele belangrijke kanttekeningen worden gemaakt, omdat er limieten bestaan op deze contractuele vrijheid.

Zo zijn de contractuele verweermiddelen niet van toepassing wanneer een medecontractant van de werkgever een vergoeding zou eisen voor de schade als gevolg van een aantasting van de fysieke of psychische integriteit of van een fout begaan met het opzet om deze schade te veroorzaken. Bovendien rijst de vraag of een werknemer en werkgever kunnen bepalen in de arbeidsovereenkomst dat een medecontractant van de werkgever de werknemer niet kan aanspreken voor fouten begaan tijdens de uitvoering van deze arbeidsovereenkomst. Andere auteurs hebben hierbij reeds aangegeven dat de zogenaamde derdenbinding zich hiertegen verzet. Tot slot moet rekening worden gehouden met de dwingende aard van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet. Dit biedt niet enkel bescherming aan de werknemer om voor iedere fout aansprakelijk te zijn, maar kan ook gezien worden als een wettelijke beperking om de aansprakelijkheid van de werknemer in verdergaande mate te beperken of uit te sluiten. Deze bepaling laat namelijk enkel maar een afwijking toe bij een algemeen verbindend verklaarde (nationale of sectorale) cao en dit slechts enkel wat de aansprakelijkheid betreft ten aanzien van de werkgever. Dit zorgt ervoor dat deze dwingende wetsbepaling niet toelaat dat in individuele arbeidsovereenkomsten, arbeidsreglementen of ondernemingscao’s hiervan wordt afgeweken en de aansprakelijkheid ten aanzien van derden wordt beperkt. De moeilijkheid hierbij bestaat op twee niveaus. Ten eerste is het niet duidelijk of deze bepaling van dwingend recht dan wel van openbare orde is. Het antwoord op deze vraag is relevant omdat bij de bepaling van dwingend recht de nietigheid enkel zou kunnen worden ingeroepen door de werknemer overeenkomstig artikel 6 Arbeidsovereenkomstenwet, tenzij een derde (ook) wordt beschouwd als degene die wordt beschermd door artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet. Ten tweede kan er discussie ontstaan door de doorwerking van de contractuele verweermiddelen in boek 6 BW. Zo is het mogelijk dat een (algemeen verbindend verklaarde) collectieve arbeidsovereenkomst een afwijking ten aanzien van de werkgever voorziet, maar dat op basis van boek 6 BW de werknemer zich hierop ook kan beroepen tegen vorderingen van medecontractanten van de werkgever. Dit zou opnieuw in strijd zijn met de bewoording van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet.

Besluit

Daarom kan als besluit genomen worden dat boek 6 BW heel wat contractuele vrijheid biedt over de buitencontractuele aansprakelijkheid. Bovendien biedt ook het arbeidsrecht deze vrijheid, omdat er meerdere bronnen in aanmerking komen om afwijkende contractuele bepalingen te bevatten. Toch bestaat nog heel wat onduidelijkheid over de grenzen aan deze contractuele vrijheid. Dit geldt eveneens voor de beperkingen die volgen uit het arbeidsrecht en, meer bepaald, uit de aansprakelijkheidsregeling in artikel 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet. Het zal dus aan de rechtspraak zijn om meer duidelijkheid te scheppen over de toepassing van de bepalingen in boek 6 BW in het kader van de aansprakelijkheid van de werkgever en werknemer.

Simon Taes

Postdoctoraal onderzoeker Instituut voor Arbeidsrecht (KU Leuven) – advocaat-stagiair ELL.Law