Het Hof van Cassatie sprak zich begin deze week uit over de vraag tot teruggave van legale digitale bestanden die zich op een verbeurdverklaarde (‘illegale’) computer bevinden (Cass. 7 februari 2023). Waeterinckx Advocaten maakt een eerste analyse van het arrest.

Reeds bij de redactie van ons Strafwetboek meer dan 150 jaar geleden ging men ervan uit dat het niet meer dan billijk is om daders van een misdrijf de zaken te ontnemen waarmee zij dat misdrijf pleegden. Deze gedachte werd vervat in artikel 42,1° Sw. dat de verplichte verbeurdverklaring van ‘het instrument van het misdrijf’ regelt en dat luidt als volgt:

“Bijzondere verbeurdverklaring wordt toegepast op de zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, en op die welke gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van het misdrijf, wanneer zij eigendom van de veroordeelde zijn.”

Het informaticasysteem als ‘instrument van het misdrijf’

Klassiek werd er bij de notie ‘instrument van het misdrijf’ gedacht aan evidente voorbeelden zoals de koevoet die de dief gebruikt om in te breken of het voertuig waarmee een dealer drugs vervoert. In de huidige digitale wereld waar criminaliteit evenwel in toenemende mate online in plaats van offline plaatsvindt, veranderden ook de door criminelen aangewende middelen om strafbare feiten te plegen. Zo staat eenieder tegenwoordig een resem van zgn. informaticasystemen[1] ter beschikking, zoals computer, tablet, smartphone, simkaarten, USB-sticks, sociale media-accounts, enzovoort.

Zulke informaticasystemen maken het ‘de crimineel’ vaak aanzienlijk makkelijker, en zullen om die reden dan ook frequent in het vizier van de strafrechter komen. Wanneer ze immers gediend hebben voor of bestemd waren tot het plegen van een vervolgd misdrijf (bijvoorbeeld: de ‘stalker’ die zijn slachtoffer belaagt via zijn laptop), zullen de gehanteerde informaticasystemen verbeurdverklaard worden als ‘instrumenten’.

Legale bestanden op illegale ‘systemen’

Deze verbeurdverklaring kan voor de veroordeelde verregaande gevolgen hebben, nu in principe geen onderscheid gemaakt moet worden tussen de fysieke digitale gegevensdrager enerzijds en de digitale bestanden op die drager anderzijds. Integendeel, het gehele informaticasysteem zal als instrument geconfisqueerd worden. Dikwijls zal de veroordeelde ten aanzien van wie de verbeurdverklaring werd uitgesproken, dan ook niet enkel ‘zijn’ illegale bestanden kwijt zijn, maar ook bepaalde legale digitale gegevens van bijvoorbeeld persoonlijke of professionele aard.

Een recent arrest van het Hof van Cassatie van 7 februari 2023 (P.22.1492.N) verduidelijkt een en ander m.b.t. deze laatste problematiek, met verwijzing naar o.a. het recht op privéleven (art. 8 EVRM) en het recht op eigendom (art. 1 Eerste Aanvullend Protocol EVRM).

Eiser in cassatie voerde schending aan van deze twee fundamentele rechten nadat de appelrechters zijn desktop hadden verbeurdverklaard als instrument van het door hem gepleegde misdrijf, inclusief de negen interne harde schijven daarop. Slechts op een van deze harde schijven bevonden zich echter illegale gegevens, waardoor eiser in cassatie om de teruggave van de overige (legale) bestanden had gevraagd. Dit verzoek werd door de appelrechters geweigerd “omdat de harde schijven deel uitmaken van één en hetzelfde apparaat en rekening houdend met de aard en de zwaarwichtigheid van de feiten”.

Het Hof van Cassatie volgde deze motivering niet. Volgens het Hof moet het voor een beklaagde immers mogelijk zijn om naar aanleiding van de verbeurdverklaring van een informaticasysteem de teruggave te vragen van legale digitale bestanden die zich in dat systeem bevinden. Vereist is daarbij wel dat de betrokkene:

• de teruggave uitdrukkelijk vraagt;
• aantoont dat die vraag betrekking heeft op essentiële gegevens van persoonlijke of professionele aard waar hij zonder de teruggave geen toegang meer tot zou hebben;
• de gegevens en hun precieze locatie in het informaticasysteem of op de gegevensdrager aanduidt, en;
• zelf een gegevensdrager ter beschikking stelt waarop de gegevens kunnen worden gekopieerd.

Bovendien moet het technisch en zonder onevenredige werklast mogelijk zijn om de gevraagde gegevens te kopiëren, om ze zodoende te kunnen teruggeven.

Hoewel een teruggave daarmee dus (logischerwijze) verre van een automatisme wordt, slaat het Hof met dit arrest nu een noodzakelijke evolutieve weg in om de bestaande wetsbepalingen rond de verbeurdverklaring te verzoenen met de technische en maatschappelijke evolutie waarin (o.a.) de digitale opslag van gegevens steeds toeneemt.

Julie Petersen, Waeterinckx Advocaten

Referenties

[1]Een informaticasysteem is een systeem voor de opslag, verwerking of overdracht van data. De wetgever dacht hierbij vooral aan computers, chipkaarten en dergelijke, maar ook aan netwerken en delen daarvan, evenals aan telecommunicatiesystemen of onderdelen daarvan die een beroep doen op IT.