Geen van de politieke partijen die voor confederalisme zijn, stellen thans voor dat niet langer België, maar Vlaanderen en Wallonië lid zouden zijn van de Europese Unie. Het Belgisch lidmaatschap wordt niet in vraag gesteld. Er rijzen dan we een aantal problemen.

De staat België in de EU

In de eerste plaats betekent dit dat  België naar buiten uit in ieder geval een staat blijft, want alleen staten kunnen lid zijn van de Europese Unie en van de Verenigde Naties en zo voorts. Dat wijst wel op enige originaliteit, maar ook op ambiguïteit: intern is België een confederatie met Vlaanderen en Wallonië als dragers van de soevereiniteit, die alle bevoegdheden hebben en die met mekaar een verdrag sluiten over de – wellicht beperkte – bevoegdheden die de Belgische confederatie nog mag uitoefenen. Extern is België echter zelf de staat, die dus geacht mag worden drager te zijn van de soevereiniteit.

Als België een echte confederatie van staten zou worden, zou het wellicht logischer zijn dat die staten, Vlaanderen en Wallonië, lid zouden worden, zeker als zij over het leeuwendeel van de bevoegdheden beschikken. Toch is het ook  begrijpelijk dat men het Belgisch lidmaatschap wil behouden. De Belgische confederatie zelf zal immers ook nog een aantal bevoegdheden hebben, bv. inzake buitenlands beleid en defensie. Als België lid blijft, hoeft men daarenboven niet het probleem op te lossen of alleen Vlaanderen en Wallonië tot de EU toetreden en wat er dan met Brussel en de Duitstalige Gemeenschap moet gebeuren. Ten slotte vermijdt men dat de aan de confederatie deelnemende staten met de overige EU-lidstaten, toetredingsverdragen zouden moeten sluiten.

Eén staat, één stem

Het gevolg van het Belgisch EU-lidmaatschap is evenwel dat wij in de Europese Unie met één stem zullen moeten blijven spreken.  Op dit ogenblik laten de EU-verdragen immers niet toe dat een lidstaat haar stem en het gewicht ervan opdeelt tussen zijn deelstaten, zodat er twee, drie of vier stemmen worden uitgebracht. Men kan natuurlijk wel stellen dat de EU zich zou moeten aanpassen. In artikel 4. 2 VEU staat immers dat zij de nationale identiteit van de lidstaten zoals vastgelegd in hun basisstructuren moet eerbiedigen. Wat dat concreet betekent voor de instellingen van de EU wordt evenwel in de verdragen zelf geregeld. Om de Belgische stem te splitsen zouden die moeten worden gewijzigd, wat de instemming van alle andere lidstaten vergt. Niemand maakt zich veel illusies dat bv. een land als Spanje daarmee vlug zal instemmen.

Twee scenario’s

Dat betekent dat in de confederatie de deelstaten Vlaanderen en Wallonië wel over het leeuwendeel van de bevoegdheden zullen beschikken en dat zij die intern ook autonoom zullen kunnen uitoefenen, maar dat er extern, in de context van de EU, telkens één Belgische standpunt zal moeten worden ingenomen. Om dat te bereiken zijn er daarvoor twee methoden denkbaar, die soms ook gecombineerd worden. Ik vereenvoudig even. Men kan proberen voorafgaand aan de EU-ministerraad, door intens overleg tussen de Vlaamse en de Waalse (en eventueel ook de Brusselse en de Duitstalige) regeringen, tot één standpunt te komen, wat niet altijd een sinecure zal zijn en wat alleszins heel wat politieke energie zal vergen. Men kan ook de ministerraden verdelen en bepalen dat er wel overleg wordt gepleegd, maar dat als puntje bij paaltje komt de ene deelstaat gedurende een aantal jaren het standpunt zal bepalen in de ene raad en de andere deelstaat in de andere raad.

Werkbare oplossing?

Uiteraard bestaan die problemen ook nu al. Ze zullen echter nog meer uitgesproken tot uiting komen indien aan de Belgische confederatie nog nauwelijks bevoegdheden zullen toekomen, terwijl er op Europees niveau toch een Belgisch standpunt zal moeten worden ingenomen. Men zal ook moeten afspreken wie de Belgische confederatie in de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders vertegenwoordigt en met welk standpunt. Een analoog probleem doet zich ook voor bij de uitvoering van de verplichtingen die de EU aan de lidstaten oplegt, bv. inzake het klimaatbeleid, het begrotingsbeleid en het economisch beleid. Ook hier zal intens overleg tussen de deelstaten noodzakelijk blijven. Ze zullen akkoorden moeten sluiten en efficiënte procedures moeten bedenken zodat alleen de deelstaat die zich niet aan die akkoorden houdt de sancties die de EU oplegt moet dragen.  Het confederalisme zal dus geen einde maken aan de behoefte om te overleggen en akkoorden te sluiten. Het zal een samenwerkingsconfederalisme zijn of het zal niet zijn.

Prof. dr. Jan Velaers (gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen)

Bekijk en lees hier meer over het confederalisme binnen de reeks “Onder Professoren” op Jubel.be .

In samenwerking met onderstaande partners: