Vorige vrijdag organiseerde de Universiteit Antwerpen een studienamiddag over het ereloon van de advocaat. Het minste wat je kan zeggen is dat de sprekers het grondig oneens waren met elkaar. De interpretatie van de drie cassatiearresten van 9 september 2022 en van het arrest van het Hof van Justitie van 12 januari 2023 zorgde voor een vinnig debat.

De vraag is of het nog te verdedigen valt dat een advocaat volledig eenzijdig kan bepalen hoeveel hij wil verdienen en dat de enige grens de ‘bescheidenheid’ is zoals het plastisch wordt omschreven in artikel 446ter van het Gerechtelijk Wetboek. Het is nog maar zeer de vraag of die partijbeslissing niet op zichzelf voor een kennelijk onevenwicht zorgt tussen de advocaat en zijn cliënt, zeker nu dergelijke onevenwichten in het Wetboek van economisch recht (zowel voor B2C als voor B2B-verhoudingen) worden gesanctioneerd en trouwens ook in artikel 5.52 van het nieuw BW (voor alle contractuele verhoudingen) wordt herhaald.

Voor hoeveel advocaten is die discussie nog echt relevant? In verzekeringsgeschillen is er de wet van 2019, waarbij met het in uitvoering van die wet genomen K.B. een soort van wettelijk tarief is vastgelegd. En dan zijn er natuurlijk ook de curatoren, waar ook de vergoedingen bij K.B. zijn vastgelegd. Klassiek is er de klaagzang van de curatoren dat ze te weinig worden vergoed voor hun prestaties, maar toch staan er velen te drummen om op de lijst van de curatoren te worden opgenomen. Soms wordt er al eens geopperd dat de faillissementsafhandeling ook via openbare aanbestedingen zou kunnen worden toegewezen. Het is dan maar zeer de vraag of dit tot betere dienstverlening zou aanleiding geven. Sinds enkele jaren kiezen ook lokale besturen hun raadslieden via aanbestedingen en het is niet zeker dat dit altijd aantoonbaar beter en goedkoper is.

Er zijn nog de andere gerechtelijke mandaten, zoals de schuldbemiddelaars. Ook daar bepaalt de overheid de prijs van de dienstverlening en ook daar is er geen gebrek aan kandidaten. Het ingevoerde digitaal platform moet de administratieve taken verlichten, wat dus ook voor kostenefficiëntie kan zorgen.

Daarnaast is er ook de juridische tweedelijnsbijstand (de vroeger pro Deo), waar de overheid jaarlijks 110 miljoen euro voor uittrekt. Dat was – lang geleden – het exclusieve domein van de advocaten-stagiairs, maar de voorbije jaren trekt dit steeds meer tableauadvocaten aan (onder meer in strafzaken en vluchtelingendossiers). Ook daar bepaalt de overheid de vergoeding door enerzijds een nomenclatuur vast te leggen (de schatting hoeveel tijd er aan een zaak wordt besteed door middel van een puntensysteem) en anderzijds door in een vergoeding per punt te voorzien.

De Orde van Vlaamse Balies deelde op 21 november mee dat (een Franstalige kamer van) de Raad van State reeds in een arrest van 22 september het ministerieel besluit van 19 juli 2016, dat die nomenclatuur vastlegt, heeft vernietigd. Er is wel in een overgangstermijn van achttien maanden voorzien, maar het betekent in ieder geval dat er nieuw ministerieel besluit moet komen. De OVB dringt nu bij hoogdringendheid aan op een evaluatie van die nomenclatuur. Daar zijn vele belangen mee gemoeid.

De juridische tweedelijnsbijstand is een dienst aan de samenleving en valt omwille van het algemeen belang bijvoorbeeld niet onder het toepassingsgebied van boek III en boek VI van het Wetboek van economisch recht, al zou het hypocriet zijn te ontkennen dat dit voor een steeds groter aantal advocaten een inkomen is en daar is niets mis mee. De balie zal dus als belangenbehartiger van die advocaten opkomen voor betere verloning.

De discussie heeft ook een politieke en ideologische dimensie. Door het aantal punten vast te leggen bepaalt de overheid ook het belang van een zaak en dat is niet neutraal. Zullen er nu bijvoorbeeld minder punten worden toegekend voor vluchtelingendossiers en meer voor bemiddelingstrajecten? Zal het puntenaantal voor strafzaken dalen of integendeel stijgen? Het hangt er van af welke visie de minister heeft op de rechtsbedeling en wie gemakkelijker toegang moet krijgen tot de rechter. Ook in die discussie, die het algemeen belang raakt, is de Orde van Vlaamse Balies de gesprekspartner van de minister.

In dat laatste debat moet bijvoorbeeld wel ook gekeken worden wie precies naar de Raad van State stapte voor het laten vernietigen van de nomenclatuur. Naast “Vlaams Netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen, “Vluchtelingenwerk Vlaanderen” en de liga voor Mensenrechten is dat ook “Quart Monde en Belgique” en “Association pour le Droit des Etrangers”. De advocatuur is dus niet de enige die zich in het debat over de nieuwe nomenclatuur zal mengen.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns met de visie van meester Hugo Lamon op Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.