Op 14 juni heeft het Europees Parlement positief gestemd over de voorgestelde Artificial Intelligence Act (Wet op de Artificiële Intelligentie; hierna AIA). Daardoor zit de tekst in de laatste rechte lijn van het wetgevend proces.

2022 als kantelpunt voor de populariteit van AI

Er wordt al decennia gespeculeerd – zowel in de wetenschap als popcultuur – over de impact die kunstmatige intelligentie zou kunnen hebben op onze maatschappij. Kort omschreven verwijst de term naar verschillende technologieën die een bepaalde autonomie bezitten om specifieke doelen te bereiken door intelligent gedrag na te bootsen. Dit fungeert als aanvulling op andere technologieën om hun automatisering, optimalisatie of een combinatie van beide mogelijk te maken.

Er wordt al sinds de jaren ‘50 onderzoek naar kunstmatige intelligentie verricht[1] en vele diensten die we dagelijks gebruiken, passen het achter de schermen toe. Zo heeft Google al sinds 2015 een ‘deep learning’ toepassing voor zijn zoekmachine.[2] Het is echter de lancering van ChatGPT eind 2022 die AI volledig naar het collectieve bewustzijn heeft gebracht. De gratis chatbot voert op overtuigende wijze conversaties, kan poëzie en reclameteksten schrijven, kan code nakijken, enzovoort. Het succes van ChatGPT heeft geleid tot een ware explosie van zogenaamde ‘generatieve’ AI, waarbij gebruikers via simpele geschreven instructies volledige teksten, beelden en audio kunnen genereren.

Er zijn echter ook risico’s aan dat succes verbonden. De beeldgenerator Stable Diffusion wordt er bijvoorbeeld van beticht dat het beschermde beelden gebruikt als input voor het genereren van beelden – een duidelijk inbreuk op intellectuele eigendomsrechten.[3]AI kan ook op overtuigende wijze stemmen nabootsen, wat wordt ingezet door oplichters om geld te ontfutselen.[4]En ChatGPT in het bijzonder deelt op zelfzekere wijze desinformatie en complottheorieën.[5]

De Artificial Intelligence Act toegelicht

Hoewel de risico’s van kunstmatige intelligentie nu naar boven drijven (en vaak vooraf voorspeld waren) bleef bindende regelgeving rond AI tot nu toe uit. De Europese Unie poogt echter deze lacune op te vullen via de Artificial Intelligence Act (AIA), ofwel de ‘Verordening tot vaststelling van geharmoniseerde regels betreffende artificiële intelligentie’.

Er wordt al enkele jaren aan de tekst van de AIA getimmerd. De tekst is bovendien nog niet finaal, gezien het nog enkele onderhandelingsrondes tussen de Europese instellingen moet doorstaan (zie hieronder). Daarom is het niet nuttig om nu al een gedetailleerde analyse van het volledige instrument voor te schotelen.

Toch is het relevant om even toelichting te geven bij het kloppend hart van de AIA: de vier categorieën waarin het AI-toepassingen opdeelt, afhankelijk van het risico dat ze met zich meebrengen. Helemaal onderaan de risicopiramide staan toepassingen met een laag of minimaal risico, een trapje hoger is er het beperkte risico, daarna komt hoog risico en tot slot zijn er verboden praktijken. Er wordt nog volop onderhandeld over welke toepassingen onder welke categorie thuishoren. Zo heeft het Europees Parlement in de meest recente versie gekozen om AI in de context van ‘predictive policing’ als een verboden praktijk op te lijsten.

Net zoals bij andere recente initiatieven van de EU (zoals recent de Digital Services Act) lijken er ook nationale autoriteiten per lidstaat te worden opgericht én komt er een pan-Europese toezichthouder. Samen moeten ze de implementatie van de Artificial Intelligence Act in de praktijk gidsen en – waar nodig – afdwingen.

Volgende stappen voor de Artificial Intelligence Act

Zoals gezegd is de AIA echter nog niet definitief. Op 14 juni 2023 keurde het Europees Parlement zijn versie van de tekst goed. Bijgevolg starten nu de interinstitutionele onderhandelingen (de zogenaamde ‘trilogues’) tussen het Parlement, de Raad van de Europese Unie, en de Europese Commissie. Zij moeten daarbij nog bijzonder moeilijke en fundamentele knopen doorhakken, zoals de finale definitie van kunstmatige intelligentie en welke toepassingen onder welke categorieën horen te komen. Als voorlopige tijdslijn wordt verwacht dat het legislatief proces in november 2023 afgerond wordt.

Regelgever holt de realiteit achterna

De Europese wetgever kan met de AIA een flinke primeur scoren. Het is immers goed op weg om de eerste omvattende en bindende wettekst rond kunstmatige intelligentie te worden, wat ongetwijfeld op globaal niveau een impact zal hebben. Net zoals met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) lijkt Europa een juridische leidersrol op zich te nemen en de richting van toekomstige regelgevende initiatieven te sturen.

Tegelijk is het belangrijk om te benadrukken dat de Europese regelgever de realiteit achterna holt. De technologische innovaties en creatieve toepassingen van kunstmatige intelligentie gebeuren aan zo’n halsbrekend tempo dat het wetgevende proces altijd de feiten achterna loopt. Om dat probleem tegemoet te komen hebben verschillende Europese leiders al voorstellen geopperd. Thierry Breton (Europees Commissaris voor de Interne Markt) spreekt van het zogenaamde ‘AI Pact’: een niet-bindend instrument dat bepaalde regels van de Artificial Intelligence Act reeds naar voren schuift om de implementatie in het veld bij te sturen en grote risico’s te vermijden. Margrethe Vestager (Executieve Vice-Voorzitter van de Europese Commissie) wil dan weer samen met de Verenigde Staten een gedragscode ontwikkelen die een duidelijke globale invloed heeft. En Věra Jourová (Vice-Voorzitter van de Commissie en verantwoordelijk voor Waarden en Transparantie) wil de bestaande Code of Practice on Disinformation updaten om AI-gegenereerde inhoud een label te geven.

Het moge duidelijk zijn: kunstmatige intelligentie verhit de gemoederen en iedereen heeft wel een ander perspectief op de juiste aanpak. De EU moet nu echter zorgen dat de ego’s van diens toplui een eenduidige aanpak niet in de weg staan.[6] Coherente regelgeving is immers cruciaal om ervoor te zorgen dat gebruikers beschermd blijven en de markt volwassen kan worden. Het is misschien wel één van de moeilijkste juridische evenwichtsoefeningen die de EU tot nu toe heeft aangedurfd.

Carl Vander Maelen, assistent Research group Law & Technology UGent

Referenties

[1] History of Artificial Intelligence, Council of Europe, https://www.coe.int/en/web/artificial-intelligence/history-of-ai.

[2] Pandu Nayak, How AI powers great search results, Google, 3 februari 2022, https://blog.google/products/search/how-ai-powers-great-search-results/.

[3] Het bedrijf Getty Images heeft op die grond een rechtszaak gestart. Zie Getty Images Statement, Getty Images, 17 januari 2023, https://newsroom.gettyimages.com/en/getty-images/getty-images-statement.

[4] Zie Pranshu Verma, “They thought loved ones were calling for help. It was an AI scam”, The Washington Post, 5 maart 2023, https://www.washingtonpost.com/technology/2023/03/05/ai-voice-scam/.

[5] Tiffany Hsu en Stuart A. Thompson, “Disinformation Researchers Raise Alarms About A.I. Chatbots”, The New York Times, 8 February 2023, https://www.nytimes.com/2023/02/08/technology/ai-chatbots-disinformation.html.

[6] Zie Mark Scott en Gian Volpicelli, “Czar Wars: Vestager and Breton fight over AI throne”, Politico, 5 juni 2023, https://www.politico.eu/article/czar-wars-margrethe-vestager-thierry-breton-fight-over-ai-throne/.