Welke rol neemt een bedrijfsjurist op in een onderneming? Weet de buitenwereld wel goed wat de bedrijfsjurist doet? En is een rechtenstudent, diploma op zak, wel voldoende voorbereid op de bedrijfswereld? In samenwerking met het Instituut voor bedrijfsjuristen bracht Jubel drie boeiende gesprekspartners rond de tafel: Peter Leys (Executive Chairman Materialise), Saskia Mermans (bedrijfsjurist KBC – Group General Counsel) en Ellen Vantomme (bedrijfsjurist CBTW). We legden hen deze en vele andere vragen voor.

De nood aan een juridische reflex

Heeft iedere onderneming eigenlijk een bedrijfsjurist nodig? Alles hangt af van de fase waarin een onderneming zich bevindt. Bij een startup is het niet de eerste prioriteit. Daar zie je vaak dat de CFO er ook de verantwoordelijkheid voor HR, IT en legal bijneemt. Dat zou evengoed een jurist kunnen zijn die finance opvolgt, maar veel bedrijven gaan ervan uit dat op de centen letten het belangrijkste is. “In fulltime-equivalent betekent dit dat de derde man aan boord van een startend bedrijf niet per se een jurist moet zijn,” vertelt Peter Leys, “maar dat neemt niet weg dat iedere ondernemer wel een juridische reflex moet hebben.”

“Stricto sensu kan een bedrijf inderdaad zonder bedrijfsjurist,” vult Saskia Mermans aan, zelf bedrijfsjurist met heel wat kilometers ervaring op de teller en momenteel Group General Counsel bij KBC. Je kan immers ook andere bronnen van juridische ondersteuning aanboren. Toch zal iedere bedrijfsjurist erop wijzen dat een onderneming er voordeel bij heeft een bedrijfsjurist aan boord te hebben. Omdat die nauw betrokken is bij het bedrijf en strategisch en oplossingsgericht mee denkt.

Iedere onderneming heeft er voordeel bij een bedrijfsjurist aan boord te hebben. Omdat die nauw betrokken is bij het bedrijf en strategisch en oplossingsgericht mee denkt – Saskia Mermans

(Lees verder onder de afbeelding)

De bedrijfsjurist doet zoveel meer dan juridisch advies geven

Als je legal volledig outsourcet, dan laat je veel waarde liggen. Daar zijn de drie experten het over eens. Je kan redeneren vanuit de houding: “We werken met een externe adviseur en die zorgt ervoor dat we de wet niet overschrijden, dus alles is oké”. Maar ‘legal’ is zoveel meer dan dat.

Hetzelfde geldt voor de andere departementen binnen de onderneming. HR kan je ook outsourcen, en dan worden de lonen correct berekend. Maar een goede HR-afdeling doet zoveel meer dan dat. Die bouwt het hele personeelsbeleid van de onderneming uit. Ook voor finance geldt dit: je kan naar een boekhoudkantoor gaan en ervoor zorgen dat jaarlijks de jaarrekening tijdig en correct wordt neergelegd. Maar finance gaat ook over discipline, over vooruitkijken, over lessen trekken.

Je kan en mag van een externe partij niet verwachten dat die dat op dezelfde manier aanpakt, dat die dezelfde meerwaarde oplevert. Peter Leys spreekt uit persoonlijke ervaring: “Als advocaat meende ik een zeer ruime blik te hebben op de ondernemingen die ik bijstond. Maar je hebt altijd een ‘blinde vlek’, en die is geen 20%, maar eerder 80%. Je ziet maar 20% van wat er binnen de onderneming gaande is. Er zijn heel veel factoren die bij een beslissing komen kijken, factoren die je als buitenstaander niet oppikt.”

“Daar komt nog bij dat op het moment dat een bedrijf beseft dat het juridisch advies nodig heeft, het vaak al te laat is” weet Ellen Vantomme. Als je, zoals wij, bij alles wordt betrokken, betekent dat een groot voordeel. Een externe specialist moet sowieso eerst veel bijbenen.”

Inzicht in de sector waarin de onderneming actief is

Elke sector heeft zijn eigenheid. En binnen een sector, heeft elk bedrijf zijn eigenheid. De ene financiële instelling heeft een andere strategie dan de andere. “Daarom is strategisch meedenken met de business zo belangrijk. Je moet er als bedrijfsjurist voor zorgen dat de strategie van jouw departement aansluit bij de strategie van de onderneming. Stel dat wij ons zouden concentreren op het enge bancaire, terwijl KBC net wil inzetten op een digitale strategie. Dan is er een mismatch. Dan kan je je rol niet vervullen” duidt Saskia Mermans.

Dat betekent ook: weten waar het bedrijf voor staat. Voor een bedrijfsjurist is het dan ook cruciaal veel vragen te stellen aan de ondernemer, aan de CEO. Stel drie keer de vraag: “Waarom?”. Voor je een goed advies kunt geven heb je antwoord nodig op die waarom-vragen.

Peter Leys schetst een voorbeeld dat op een heldere manier het belang van kennis van de sector onderstreept. “De core business van Materialise is ‘kennis’. Kennis van hoe je print, van wat je met printen allemaal kan doen. Het is cruciaal dat het legal department dat weet. De bescherming van die kennis is essentieel. In elk gesprek tussen het legal department en andere afdelingen moet dat besef doorsijpelen. En met dat besef, kan legal verdergaan. Bijvoorbeeld door die ‘kennis’ op te splitsen in drie vormen van kennis. Want dat betekent weer drie bronnen van inkomsten, bv. royalty’s, maintenance fees en development fees voor verdere ontwikkelingen.”

Saskia Mermans voegt er nog een gouden raad aan toe voor iedere bedrijfsjurist: lees over de sector waarin je werkt. Weet wat er gebeurt. Leer over de strategie: hoe is die tot stand gekomen, hoe kijkt de bedrijfsleiding naar de toekomst? Volg de concurrenten op. Maar kijk ook naar wat er om gaat in de juridische wereld in andere sectoren. Kijk naar de buitenwereld. Pik op wat je daar van kan gebruiken in jouw departement.

De geprivilegieerde positie van de bedrijfsjurist

Bedrijfsjuristen zitten op een interessante plaats. Want de bedrijfsjurist is volledig transversaal aanwezig door het hele bedrijf. Zijn of haar werk loopt door alle bedrijfsprocessen door. Dat is een geprivilegieerde positie. Je kan – of mag – telkens op cruciale momenten je rol spelen.

De bedrijfsjurist als manager

“Ik zie in de bedrijfsjurist in de eerste plaats een manager”, stelt Peter Leys. Die heeft dan ook een rol in het directiecomité. Iedereen daarin helpt vanuit de eigen expertise de onderneming te managen. De bedrijfsjurist heeft zicht op het juridische, maar is medeverantwoordelijk voor de gehele beslissing. Op dezelfde manier neemt HR het menselijke aspect van de beslissing mee, enz. “Het vraagt ook wel moed. Je staat mee achter een beslissing, ook al had je als pure jurist misschien iets anders beslist, maar dat geldt evenzo voor de CFO of de HR-verantwoordelijke. Een externe kijkt daar anders naar: die geeft advies en dan moet het bedrijf weten hoe er verder mee te gaan. Het advies van de bedrijfsjurist moet passen in het totaalplaatje. Dat maakt de functie interessanter maar ook complexer.

De bedrijfsjurist is in de eerste plaats manager. Het vraagt ook wel moed. Je staat mee achter een beslissing, ook al had je als pure jurist misschien iets anders beslist, maar dat geldt evenzo voor de CFO of de HR-verantwoordelijke – Peter Leys

(Lees verder onder de afbeelding)

De CEO heeft ook een eigen insteek, meestal gekleurd door zijn of haar eigen achtergrond: ingenieur, financieel, juridisch, … In een goed bedrijf wordt in acht op de tien gevallen een beslissing samen gedragen – in de andere gevallen moet de CEO dan soms de moeilijke knoop doorhakken.

De rol van de bedrijfsjurist: te vaak onderschat?

Het beroep van bedrijfsjurist is nog altijd niet erg bekend bij de buitenwereld, ervaart Ellen Vantomme vaak. Zeker in vergelijking met de andere juridische beroepen als advocatuur en magistratuur. Hoe zij haar job dan uitlegt: “De bedrijfsjurist is partner en gatekeeper van de onderneming. Partner, want je werkt samen om de objectieven en strategie van de onderneming te ondersteunen. Gatekeeper, want je zorgt dat het ook binnen de juridische normen blijft vallen.”

De bedrijfsjurist is partner van de onderneming: je werkt samen om de objectieven en strategie van de onderneming te ondersteunen – Ellen Vantomme

“Er bestaat inderdaad helaas een grote misvatting dat de bedrijfsjurist er vooral is om te zeggen wat niet mag”, vult Saskia Mermans aan. Dat is jammer, want het geeft een veel te arme invulling aan de functie. Het is immers net de taak van de bedrijfsjurist om oplossingsgericht te werk te gaan en waar mogelijk te kijken wat mogelijke opportuniteiten zijn naast de risico’s. Neem bv. de bancaire sector, dat is een heel gereglementeerde sector. Je kan dat heel eng bekijken en enkel compliance nastreven. Het wordt echter pas interessant als je verder gaat kijken: Welke opportuniteiten zijn er? Hoe sluiten die aan bij de strategische pijlers van de onderneming? En hoe kan je daar als bedrijfsjurist een stuwende rol in spelen? Dat is onderbelicht. En zeker in de belevenis van het grote publiek.

Nog zo’n veel voorkomende fout is het idee dat de bedrijfsjurist “de contactpersoon” voor de externe advocaat is. Dat is echt helemaal een verkeerde perceptie. De advocaat is een partner van de bedrijfsjurist. “Hij helpt me bepaalde stukken van mijn taak mee in te vullen, zodat ik mijn rol naar de business kan waarmaken. Maar de advocaat bepaalt mijn strategie niet.” Bedrijfsjurist en advocaat werken complementair en versterken elkaar. Dat is ook zo in de samenwerking met de andere interne departementen. “Het is een symbiose, een samenspel. Samen dansen” aldus Saskia Mermans.

(Lees verder onder de afbeelding)

Bereidt de rechtenopleiding goed voor op de job van bedrijfsjurist?

Een bedrijfsjurist heeft heel wat bijzondere vaardigheden nodig. De job vraagt veel meer dan juridische kennis. “De opleiding geeft daarvoor een goede basis,” vertelt Ellen Vantomme. “Maar de opleiding leert je niet hoe je in de bedrijfswereld moet functioneren. Daarom hebben veel bedrijfsjuristen vaak al ervaring opgedaan in de advocatuur, voor ze de overstap doen. Ik ben er zelf in gerold via stages. Het is ook een ambitie van het IBJ om de rechtenopleiding meer op het beroep te doen aansluiten.”

Het is natuurlijk niet aan de universiteit om iedereen helemaal klaar te stomen. Toch zijn er wel een paar skills waar de opleiding meer aandacht aan mag geven, concluderen we rond de gesprekstafel. In de eerste plaats communicatieskills. De wereld vandaag verandert snel, de bedrijfswereld voelt de impact van vele disrupties. Als bedrijfsjurist heb je dus geen tijd om eindeloze adviezen te schrijven, maar je moet wel impactvol kunnen communiceren met de business. Opportuniteiten zien is ook zo’n skill.

We merken dat rechtsfaculteiten meer en meer open staan om bedrijfsjuristen een deel van een les of praktijkcollege te laten geven. Als dit veralgemeend wordt – denk aan de advocaten die voorlopig heel aanwezig zijn – zal dit zeker helpen de opleiding hier en daar meer praktijkgericht te maken.

Helpt het dan om eerst ervaring op te doen in de advocatuur? Balie-ervaring kan zeker helpen bij het aanscherpen van analytische skills. “Studenten die rechtstreeks van de universiteitsbanken bij ons terecht komen, hebben vaak nog nood aan veel interne opleiding en daar is weinig marge voor. Anderzijds, ook diegenen die vanuit de balie komen in een legal departement laten functioneren, vraagt een inspanning”, meent Saskia Mermans.

Bijzonder veel dank aan Peter Leys, Saskia Mermans en Ellen Vantomme.

In een volgende bijdrage gaan we dieper in op de problematiek die vele ondernemers en bedrijfsjuristen bezighouden: de groeiende druk op ondernemingen om de vele regels van overheden en regulatoren op te volgen.