De Cerebro-wet, officieel de wet van 16 oktober 2022 tot oprichting van het Centraal Register voor de beslissingen van de rechterlijke orde en betreffende de bekendmaking van de vonnissen, heeft tot doel de publicatie van rechtspraak te moderniseren, open data binnen de rechterlijke orde een wettelijke basis te geven en de digitalisering van vonnissen en arresten te bevorderen. Hoewel deze doelstellingen op het eerste gezicht lovenswaardig zijn, rijzen er bij nadere beschouwing tal van kritische vragen en bezwaren met betrekking tot de praktische uitvoering en de implicaties van deze wet.

Anonimisering van miljoenen vonnissen en arresten

Een van de grootste uitdagingen bij de implementatie van de Cerebro-wet is de anonimisering van de enorme hoeveelheid rechterlijke beslissingen die sinds september 2023 zijn uitgesproken. Het proces van anonimisering vereist dat alle persoonsgegevens in deze documenten worden verwijderd of vervangen door pseudoniemen om de privacy van betrokkenen te waarborgen. Dit is een tijdrovende en arbeidsintensieve taak die nauwkeurigheid en zorgvuldigheid vereist. Er wordt gewerkt aan een toepassing genaamd JustMask, maar niemand weet hoever de ontwikkeling van deze toepassing staat en menselijke controle zal altijd noodzakelijk blijven.

Anonimisering is niet louter een administratieve taak; het vereist een grondig begrip van zowel juridische terminologie als privacywetgeving

De wetgever heeft echter nagelaten duidelijk te specificeren wie verantwoordelijk is voor deze anonimisering. Zal deze taak worden toevertrouwd aan de magistraten die de beslissingen hebben genomen, aan de griffiers, of aan een speciaal daarvoor opgerichte dienst? Elke optie brengt zijn eigen uitdagingen met zich mee. Als de verantwoordelijkheid bij de magistraten of de griffiers ligt, kan dit hun werklast aanzienlijk verhogen, wat ten koste kan gaan van hun primaire taken. Een externe dienst heeft mogelijk niet de nodige juridische expertise om complexe juridische teksten correct te anonimiseren. Een gespecialiseerde dienst oprichten zou extra middelen en tijd vergen.

Bovendien is er geen duidelijkheid over de opleiding die nodig is voor degenen die belast worden met de anonimisering. Anonimisering is niet louter een administratieve taak; het vereist een grondig begrip van zowel juridische terminologie als privacywetgeving om ervoor te zorgen dat alle identificerende informatie correct wordt verwijderd zonder de inhoudelijke waarde van de beslissing aan te tasten. Het ontbreken van een duidelijk opleidingsplan roept vragen op over de kwaliteit en consistentie van de anonimisering.

Uploaden van beslissingen in de databank

Naast de anonimisering moeten de miljoenen vonnissen en arresten ook worden geüpload naar het Centraal Register. Als we aannemen dat het uploaden van elke beslissing gemiddeld vijf minuten in beslag neemt, betekent dit een enorme tijdsinvestering. Bijvoorbeeld, voor één miljoen beslissingen zou dit neerkomen op ongeveer 83.333 uur werk, wat overeenkomt met meer dan 10.000 werkdagen voor één persoon. Dit roept de vraag op of er voldoende personeel en middelen beschikbaar zijn om deze taak binnen een redelijke termijn te volbrengen.

Bovendien is het onduidelijk wie deze taak op zich zal nemen. Zal dit worden uitbesteed aan externe partijen, of zullen interne medewerkers van de rechterlijke orde hiervoor worden ingezet? In het geval van uitbesteding rijzen er vragen over de beveiliging en vertrouwelijkheid van de gegevens tijdens het uploadproces. Als interne medewerkers worden ingezet, moeten zij mogelijk worden bijgeschoold, wat opnieuw tijd en middelen vergt.

Een ander cruciaal aspect van het Centraal Register is de mogelijkheid om de opgeslagen beslissingen effectief te doorzoeken

Zoekfunctionaliteit en toegankelijkheid van de databank

Een ander cruciaal aspect van het Centraal Register is de mogelijkheid om de opgeslagen beslissingen effectief te doorzoeken. De wet voorziet echter niet in de ontwikkeling van een geavanceerde zoekmotor om het register te raadplegen. Dit betekent dat het terugvinden van specifieke beslissingen of het uitvoeren van gerichte zoekopdrachten bemoeilijkt wordt. Zonder een adequate zoekfunctionaliteit wordt het register al snel een ondoordringbare massa data, wat de bruikbaarheid en het nut ervan ernstig beperkt.

Bovendien verbiedt de Cerebro-wet het massaal downloaden van gegevens uit het Centraal Register. Dit verbod is ingegeven door de vrees voor datamining van rechterlijke beslissingen en het voorkomen van forumshopping. Echter, dit heeft als ongewenst neveneffect dat ook externe zoekmotoren niet kunnen worden gebruikt om het register te doorzoeken, aangezien deze eerst alle gegevens moeten downloaden en indexeren alvorens zoekopdrachten kunnen worden uitgevoerd. Dit belemmert niet alleen de toegankelijkheid van de gegevens, maar verhindert ook academisch en journalistiek onderzoek dat afhankelijk is van grootschalige data-analyse.

Beveiliging en handhaving tegen ongeoorloofd gebruik

De bescherming van de gegevens in het Centraal Register tegen ongeoorloofd massaal downloaden en verspreiding, met name op buitenlandse servers of het dark web, vormt een aanzienlijke uitdaging. Hoewel de wet dergelijke activiteiten verbiedt, is het de vraag welke technische maatregelen zijn geïmplementeerd om dit te voorkomen en hoe effectief deze zijn.

Het handhaven van dit verbod, vooral buiten de landsgrenzen, is complex. Zelfs met geavanceerde beveiligingsprotocollen is het vrijwel onmogelijk om volledig te voorkomen dat kwaadwillenden toegang krijgen tot de gegevens en deze elders verspreiden. Dit roept vragen op over de realiteitszin van het verbod en de daadwerkelijke bescherming van de gegevens.

Het is de vraag of iemand in staat is een realistische tijdshorizon te geven voor de daadwerkelijke operationele status van het Centraal Register

Realistische tijdshorizon en haalbaarheid

Gelet op de bovengenoemde uitdagingen is het de vraag of iemand in staat is een realistische tijdshorizon te geven voor de daadwerkelijke operationele status van het Centraal Register. De huidige aanpak, die begint met twee kleine pilootprojecten die al voor september 2023 hadden moeten plaatsvinden, lijkt onvoldoende om de omvang van de taak aan te pakken. Zonder een duidelijk en haalbaar plan dreigt het project te verzanden in loze beloften zonder concrete resultaten.

Conclusie

Hoewel de intenties achter de Cerebro-wet begrijpelijk en op bepaalde punten prijzenswaardig zijn, schiet de wet in haar huidige vorm tekort in de praktische uitvoering en roept zij tal van kritische vragen op. Zonder duidelijke verantwoordelijkheden, adequate middelen en een heldere strategie is het twijfelachtig of de doelstellingen van de wet binnen een redelijke termijn gerealiseerd kunnen worden. De overheid zal gedetailleerde antwoorden moeten formuleren op de bovengenoemde vragen om te voorkomen dat het project een dure en inefficiënte onderneming wordt zonder tastbare resultaten.

Pierre Thiriar

Deze bijdrage vertolkt louter de opinie van de auteur in persoonlijke naam.

Lees over andere opiniestukken van Pierre Thiriar.

• De Cerebro-wet getoetst aan de Grondwet en het EVRM
• Databank vonnissen en arresten: waarom de Cerebro-wet nooit levensvatbaar is geweest
• Rechter moet rechtsplegingsvergoeding ambtshalve juist berekenen
• Databank van vonnissen en arresten, kroniek van een aangekondigd fiasco
• Open brief aan de voorzitter van de OVB over DIPLAD, REGSOL en DPA