De Europese regelgever heeft de finale tekst van de zogenaamde Digital Services Act (Digitaledienstenverordening) goedgekeurd, waardoor er drastisch nieuwe regels op komst zijn voor digitale diensten.

Een thematische aanpak

De strategie van de Europese regelgever moge duidelijk zijn: de sector van informatie- en communicatietechnologie (ICT) is zodanig uitgebreid dat het nodig is om problematische facetten thematisch aan te pakken. In 2018 betekende dat de inwerkingtreding van de Algemene Verordening Gegevensbescherming zodat de vergaring en verwerking van data op een meer moderne manier werd geregeld. Aankomende regelgeving behandelt andere subdomeinen zoals artificiële intelligentie (via de Artificial Intelligence Act), of het ter beschikking stellen en hergebruiken van data (via de Data Governance Act).

De bedoeling is om de grondrechten van gebruikers van digitale diensten te beschermen. De hoofdmoot van de verordening treedt in werking op 17 februari 2024.

Ook de Digital Services Act (ook wel ‘Digitaledienstenverordening’ of DSA) kadert in die aanpak. De DSA legt verplichtingen op aan digitale diensten met betrekking tot het verwijderen van illegale goederen, diensten of inhoud. Het biedt ook waarborgen voor gebruikers van wie de inhoud mogelijk per ongeluk is verwijderd. En het legt transparantieverplichtingen op (bijvoorbeeld met betrekking tot algoritmen en aanbevelingssystemen van onlineplatforms). De bedoeling is om de grondrechten van gebruikers van digitale diensten te beschermen. De hoofdmoot van de verordening treedt in werking op 17 februari 2024 (zie artikel 93 DSA).

Gelaagde verplichtingen van de Digital Services Act

De Act heeft een relatief breed toepassingsgebied. De verordening is immers van toepassing op zogenaamde ‘tussenhandeldiensten’ en maakt een onderscheid tussen ‘mere conduit’-diensten, ‘caching’-diensten, en ‘hosting’-diensten. Elke categorie wordt relatief duidelijk uitgelegd in de verordening. In de praktijk betekent dit dat heel veel actoren onder de regels vallen, zoals internetproviders, webhostingplatforms, sociale medianetwerken, en meer. De verordening is van toepassing op een actor zodra die een dienst aanbiedt aan afnemers die gevestigd zijn of zich bevinden in de Unie – ongeacht waar de aanbieders van die tussenhandeldiensten hun plaats van vestiging hebben.

Het unieke aan de verordening is dat de verplichtingen ‘gelaagd’ zijn: de DSA legt verschillende categorieën actoren verschillende verplichtingen op. Zie bijvoorbeeld de zorgvuldigheidsverplichtingen onder Hoofdstuk III (artikels 11-48) waarbij maar enkele principes tellen voor alle tussenhandelsdiensten, terwijl verdere categorieën actoren onder aanvullende bepalingen vallen.

De meest stringente regels worden opgelegd aan ‘Very Large Online Platforms’ (VLOPs) en ‘Very Large Online Search Engines’ (VLOSEs).

De meest stringente regels worden opgelegd aan ‘Very Large Online Platforms’ (VLOPs) en ‘Very Large Online Search Engines’ (VLOSEs). Dit zijn actoren die maandelijks gemiddeld meer dan 45 miljoen actieve afnemers in de EU bereiken. In april 2023 maakte de Europese Commissie een eerste lijst aan bedrijven bekend die daaronder vallen, waaronder de Apple AppStore, Booking.com, Facebook, Twitter, Google Search en Bing.[1]

Concrete verwachtingen

De verschillende categorieën actoren en de verschillende toepasselijke verplichtingen maken het lastig om samen te vatten wat de concrete impact is voor legal professionals in België. Het is in elk geval van cruciaal belang om in te schatten onder welke categorie van diensten potentiële cliënten vallen, gezien dit bepaalt aan welke verplichtingen voldaan moet worden.

Voor deze korte bijdrage is het dan ook nuttig om te focussen op het eerste ‘niveau’ aan verplichtingen. Deze basisprincipes zijn immers van tel op alle soorten tussenhandeldiensten. Ten eerste worden alle aanbieders verplicht om in hun algemene voorwaarden informatie te geven over maatregelen die ze inzetten op vlak van moderatie (zoals algoritmische besluitvorming en menselijke controle) alsook de procedurevoorschriften van interne klachtenafhandelingssysteem. Het wordt vereist dat die info in “duidelijke, eenvoudige, begrijpelijke, gebruiksvriendelijke en ondubbelzinnige taal” is geschreven (artikel 14 DSA).

Ten tweede moeten aanbieders van tussenhandeldiensten minstens één keer per jaar rapporten publiceren over eventuele inhoudsmoderatie die ze hebben uitgevoerd – wat opnieuw op een duidelijke en gemakkelijk te begrijpen manier moet gebeuren. Deze maatregel is weliswaar niet van toepassing op aanbieders van tussenhandeldiensten die micro- of kleine ondernemingen zijn (artikel 15 DSA).

Tot slot is het belangrijk om erop te wijzen dat alle aanbieders contactpunten moeten oprichten voor de autoriteiten van de lidstaten, de Europese Commissie en de digitaledienstenraad[2] (artikel 11 DSA) en afnemers van de dienst (artikel 12 DSA).

Aanbieders van tussenhandeldiensten die geen vestiging in de Unie hebben maar die diensten in de Unie aanbieden, moeten een rechtspersoon of natuurlijke persoon aanstellen die als hun wettelijke vertegenwoordiger optreedt in één van de lidstaten waar de diensten worden aangeboden. Die vertegenwoordiger kan aansprakelijk worden gesteld voor de niet-naleving van de verordening. Dit geldt onverminderd de aansprakelijkheid en rechtsvorderingen die tegen de aanbieder van tussenhandeldiensten kunnen worden ingesteld.

Conclusie: de Digital Services Act, een complexe maar belangrijke set van regels

De verordening is een uitgebreid en complex juridisch instrument. Deze bijdrage heeft op korte wijze proberen verduidelijken wat de achtergrond van de verordening is, en hoe het van belang kan zijn voor legal professionals in België. Het staat echter buiten kijf dat de verschillende categorieën een bijzonder grote impact hebben op welke regels van tel zijn. Een gepersonaliseerde aanpak is dan ook nodig voor elke cliënt.

Daarenboven zijn er nog tal van facetten verbonden aan de Digital Services Act die bijzondere aandacht verdienen. Er zijn specifieke motiveringsvereisten voor beperkingen op illegale inhoud of onverenigbaarheid met algemene voorwaarden (artikel 17 DSA). Daaraan gerelateerd is het fascinerend dat de verordening eist dat er een intern klachtenafhandelingssysteem met bepaalde criteria aanwezig is (artikel 20 DSA). Gedragscodes worden aangemoedigd om de implementatie van de verordening in de praktijk te gidsen, wat bijzondere vragen oproept over de voor- en nadelen van zo’n instrumenten.[3]

Hoe het ook zij, de Digital Services Act vormt een belangrijke nieuwe set regels die het digitale speelveld grondig door elkaar schudt – net zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming dat enkele jaren geleden ook deed. De moderne jurist doet er goed aan om dit complexe instrument goed te kennen én de regels op de juiste wijze in de praktijk toe te passen.

Carl Vander Maelen, assistent Research group Law & Technology UGent

Referenties

[1] Europese Commissie, ‘Digital Services Act: Commission designates first set of Very Large Online Platforms and Search Engines’, 25 april 2023.

[2] De ‘Europese Raad voor digitale diensten’ is een pan-Europees toezichtsorgaan. Het adviseert de digitaledienstencoördinatoren en de Commissie om een consistente toepassing van de verordening te bereiken; om gidsende documenten op te stellen; en om bij te staan wat betreft toezicht. Zie artikel 61 van de verordening.

[3] Rachel Griffin en Carl Vander Maelen, ‘Codes of Conduct in the Digital Services Act: Exploring the Opportunities and Challenges’, mei 2023.