Ons land wordt regelmatig veroordeeld voor de staat van onze gevangenissen. Na de kritiek van de Raad van Europa moet het Belgische gevangenislandschap worden hertekend. Vice-eersteminister en minister van Justitie Vincent Van Quickenborne wil gevangenissen die aangepast zijn aan de internationale normen en die detentie volgens de nieuwste concepten mogelijk maken. De toekomstige gevangenis van Haren zal bijdragen tot de modernisering en versterking van het Belgische gevangeniswezen. Naast de nieuwe functies van veiligheidsassistent en detentiebegeleider zal Haren als eerste in België autonome en verantwoorde verplaatsingen van gedetineerden mogelijk maken via een individuele toegangsbadge.

In tegenstelling tot het stervormige gevangenisconcept is voor Haren gekozen voor een gevangenisdorp, met kleinere gebouwen en leefeenheden (ongeveer 30 personen elk). Deze inrichting komt de levensomstandigheden ten goede, zowel voor de gedetineerden als voor het personeel dat in de gevangenis werkt. De toekomstige gevangenis van Haren, met een capaciteit van zo'n 1.190 gedetineerden, zal vanaf september 2022 de eerste gedetineerden kunnen huisvesten.

Meer straffen uitvoeren

Niet alle korte straffen worden momenteel uitgevoerd. In de vorige legislaturen zijn reeds enkele initiatieven genomen, zoals de uitvoering van straffen vanaf zes maanden. Wij blijven in deze richting gaan.

We verhogen het aantal straffen dat effectief wordt uitgevoerd. Vanaf december 2021 zullen alle straffen worden uitgevoerd. De opening van Haren, waardoor de gevangeniscapaciteit zal toenemen, zal ertoe bijdragen dat korte straffen effectief worden uitgevoerd.

Zinvolle detentie

99% van de gevangenen komt ooit vrij. De actieve voorbereiding van gedetineerden op hun re-integratie in de samenleving begint al bij de start van de detentie, door middel van een individueel detentieplan, versterking van de psychosociale dienstverlening, het aanbieden van werk, opleidingen, aangepaste behandeling en ondersteuning, en het ontwikkelen van kleinschalige detentieprojecten. Dit wordt allemaal voorzien in de gevangenis van Haren.

Na een onthaalperiode van enkele weken zal de gedetineerde, op basis van een multidisciplinair overleg waarbij de observaties van zowel psychologen als de observaties van de detentiebegeleiders in rekening worden genomen, verplaatst worden naar een regime en leefeenheid die het beste aansluit op zijn noden.

Door te werken met kleinere leefeenheden zijn er ook meer mogelijkheden om de populatie te diversifiëren per leefeenheid en dus specifieke leefeenheden te maken voor bijvoorbeeld first-offenders of oudere gedetineerden waarvoor de activiteiten aangepast kunnen worden aan de doelgroep.

In plaats van een open regime als beloning te zien voor goed gedrag, zoals nu vaak het geval is of na het progressief doorlopen van alle regimes, wordt de vraagstelling in Haren omgedraaid en wordt tijdens de Risk and Needs Assesment onderzocht of er tegenindicaties zijn om een gedetineerde in een open regime te plaatsen.

De bedoeling is dat 75% van de gedetineerden een plaats krijgen in een leefeenheid met (half)open regime, en dus gestimuleerd worden om deel te nemen aan een waaier van activiteiten zoals lessen, tewerkstelling of sport.

Verantwoord circuleren

In Haren werken we daarnaast, voor de eerste keer in België, met badges voor gedetineerden die geprogrammeerd zijn om cel- en circulatiedeuren te openen. Dit betekent dat gedetineerden zich zonder fysiek toezicht op het terrein kunnen verplaatsen, bijvoorbeeld naar een werkplaats of naar een bezoekersruimte.

Deze nieuwigheid neemt niet weg dat we streng blijven en veiligheid vooropzetten. De verplaatsingen van de gedetineerden zullen opgevolgd en geleid worden vanuit een controlecentrum, en de veiligheidsassistenten zullen in het gebouw circuleren om een oogje in het zeil te houden.

Het leven van de gedetineerde in de toekomstige gevangenis van Haren is gericht op samenleven met anderen in een gemeenschappelijk regime. Hierin worden de activiteiten afgestemd op de specifieke noden die geïdentificeerd werden door een Risk and Needs Assesment tijdens zijn onthaalperiode.

De tijd die voor de detentiebegeleiders vrijkomt ten gevolge van deze manier van werken kan gebruikt worden voor het ondersteunen en begeleiden van de gedetineerde bij zijn detentieplan en terugkeer naar de maatschappij.

Nieuwe manier van werken

Een modern gevangenisbeleid is er niet alleen op gericht gevangenen op te sluiten, maar ook om hen voor te bereiden op een succesvolle re-integratie in de samenleving. De penitentiair beambten spelen in dit verband een belangrijke rol. De praktijk in het buitenland leert ons dat we best een onderscheid maken tussen toezicht en controle.

De gevangenis in Haren wordt de eerste gevangenis met gescheiden functies voor veiligheidsassistenten en detentiebegeleiders.

In de gevangenissen van andere landen en in de gesloten centra voor personen met een onwettig verblijf in ons land zijn deze taken lange tijd verdeeld geweest over verschillende functies. Op die manier aanvaarden de gedetineerden de regels over het algemeen beter en zijn er minder incidenten. En personeelsleden hebben vaker het gevoel dat hun werk zinvol is. Bovendien kan de aanwerving een breder publiek bereiken en zo meer nieuwe collega's aantrekken. Voor het Belgische gevangeniswezen zijn dit de doorslaggevende factoren om ook voor deze vernieuwende aanpak te kiezen.

Veiligheidsassistenten en detentiebegeleiders:

• De veiligheidsassistent is het visitekaartje en het onthaal van de instelling en staat in voor de controle- en observatietaken.
• De detentiebegeleider richt zich op het begeleiden en motiveren van gedetineerden en geeft advies over het detentie-en reclasseringstraject.

Instaan voor veiligheid binnen en buiten de muren blijft essentieel. Maar de nadruk leggen op beperkingen en controles bouwt de autonomie en verantwoordelijkheidszin van gedetineerden eerder af in plaats van deze te stimuleren, hetgeen een goede re-integratie vaak in de weg staat. De detentiebegeleider en de veiligheidsassistent vullen elkaar aan en zorgen samen voor een evenwichtige en dynamische veiligheid in de gevangenis. Beiden voeren veiligheidsprocedures uit, treden op in crisissituaties en fungeren als aanspreekpunt voor gedetineerden, collega's, bezoekers, enz.

De nieuwe gevangenis van Haren is met haar innovatieve infrastructuur het uitgelezen moment om deze nieuwe manier van werken te implementeren.

Vincent Van Quickenborne, vice-eersteminister en minister van Justitie: “Een vonnis, wanneer uitgesproken, is op de eerste plaats een straf dat de rest van de samenleving moet beschermen. Maar het moet ook een succesvolle re-integratie voorbereiden en iedereen de kans geven om een plaats te vinden in onze samenleving. We moeten dus zeker nadenken over de betekenis van de straf en de gevangenen responsabiliseren. In de nieuwe gevangenis van Haren is de gedetineerde vrij om zich zelfstandig te verplaatsen naar een werkplaats, een opleiding of een bezoekersruimte aan de hand van een badge. Het is ook een nieuwe manier om naar detentie te kijken in ons land. Er worden twee nieuwe functies ingevoerd, die van veiligheidsassistent en die van detentiebegeleider, met als doel de gedetineerde van in het begin te responsabiliseren en te re-integreren.”