Zoals reeds aangekondigd in de pers, zal het verbintenissenrecht met de inwerkingtreding van Boek 5 van het Burgerlijk Wetboek, een hervorming ondergaan die ongekend is. Hoewel deze hervorming eerder een evolutie dan een revolutie is, zijn enkele belangrijke vernieuwingen vastgesteld, met bovenaan de lijst de invoering van de imprevisieleer.

Tot nu toe weigerde het Hof van Cassatie steevast deze theorie toe te passen.

Volgens de imprevisieleer moeten of kunnen overeenkomsten worden gewijzigd of heronderhandeld indien zich sinds de contractsluiting nieuwe omstandigheden hebben voorgedaan die het aanvankelijk voorziene contractuele evenwicht ernstig wijzigen.

Wat is de imprevisieleer?

Imprevisie of onvoorzienbaarheid wordt gedefinieerd als een algemene wijziging van het evenwicht in de uitvoering van een overeenkomst ten gevolge van een wijziging van omstandigheden waarop de partijen geen vat hebben en die uitzonderlijk zijn. Deze omstandigheden, die bij de totstandkoming ervan redelijkerwijs niet konden worden voorzien, kunnen leiden tot herziening ervan door de rechter, in het voordeel van de partij die benadeeld is door de gewijzigde omstandigheden.

De imprevisieleer staat dus herziening van de overeenkomst toe wanneer zich na de contractsluiting nieuwe omstandigheden voordoen die niet te wijten zijn aan de partij die zich erop beroept, en wanneer deze omstandigheden de contractuele economie hebben verstoord.

Imprevisie betreft dus gebeurtenissen die de economie van de overeenkomst beïnvloeden zonder de uitvoering van de overeenkomst volledig onmogelijk te maken.

Neem het voorbeeld van een landbouwer die zijn contractuele verplichting om aardappelen te leveren niet meer kan nakomen omdat zijn oogst is vernietigd door uitzonderlijk lange regenval en daaropvolgende overstromingen.

Om aan zijn contractuele verplichting te voldoen, heeft de landbouwer echter de mogelijkheid om op een externe markt aardappelen te kopen tegen een prijs die 100% hoger is dan de met zijn klant overeengekomen prijs. Dergelijke klimatologische omstandigheden beïnvloeden de economie van het contract zonder de uitvoering ervan onmogelijk te maken. De landbouwer kon zich dus beroepen op de theorie van de onvoorzienbaarheid om een heronderhandeling voor te stellen over de contractvoorwaarden.

Wat is het verschil tussen de imprevisieleer en overmacht?

Overmacht en de imprevisieleer hebben betrekking op elke situatie waarin een partij bij een overeenkomst het moeilijk heeft om haar verplichtingen na te komen omdat de omstandigheden na het sluiten ervan fundamenteel zijn gewijzigd.

De situatie van imprevisie moet echter worden onderscheiden van die van overmacht.

Een schuldenaar kan zich immers slechts op overmacht beroepen indien de wijziging van de omstandigheden het hem onmogelijk maken om zijn verbintenis na te komen.

Voor de imprevisieleer is het echter voldoende dat de wijziging van omstandigheden tot gevolg heeft dat de schuldenaar aanzienlijke moeilijkheden ondervindt bij de nakoming van zijn verbintenis, als gevolg daarvan.

Imprevisie heeft dus betrekking op een ruimer situatiegebied dan overmacht, die zeer beperkend is.

De imprevisieleer in het Belgische recht vóór de hervorming

Terwijl andere landen de imprevisieleer al in hun rechtsstelsel hadden opgenomen (waaronder ons buurland Frankrijk), werd deze in geen enkele wettelijke bepaling in het Belgische recht voorzien, met uitzondering van overheidsopdrachten.

Het Belgische recht inzake overheidsopdrachten voorzag immers reeds uitdrukkelijk in de toepassing van de imprevisieleer. Zo is herziening van een contract onder bepaalde voorwaarden toegestaan wanneer het contractuele evenwicht ten nadele of ten gunste van de contractant wordt verbroken, om welke reden dan ook, buiten de wil van de aanbestedende dienst.

Met uitzondering van het recht inzake overheidsopdrachten, verschilde België van andere landen, zoals Frankrijk, Duitsland, Italië en het Verenigd Koninkrijk, die deze theorie reeds toepasten.

Wat is er nieuw aan de hervorming?

Het nieuwe verbintenissenrecht verankert de imprevisieleer thans in het Belgische recht.

Het biedt een partij de mogelijkheid zijn medecontractant te verzoeken opnieuw over de overeenkomst te onderhandelen met het oog op de aanpassing of de beëindiging ervan, indien aan de volgende cumulatieve voorwaarden is voldaan:

• Een verandering in de omstandigheden maakt de uitvoering van het contract buitengewoon bezwarend, zoals natuurlijke (aardbeving), economische (ineenstorting van een grondstof of valuta), juridische (wetswijziging, embargo), politieke (oorlog of staatsgreep) of gezondheidsomstandigheden (pandemie);
• Deze wijziging was bij het sluiten van het contract niet te voorzien;
• De wijziging is niet toe te schrijven aan de schuldenaar;
• De schuldenaar heeft het risico niet overgenomen;
• De wet of het contract sluiten deze mogelijkheid niet uit.

De nieuwe wet bepaalt ook uitdrukkelijk dat de partijen tijdens heronderhandelingen verplicht zijn hun verplichtingen te blijven nakomen.

Maar let op! Het is echter nog steeds mogelijk deze heronderhandelingsverplichting contractueel uit te sluiten.

Daarom moet ervoor worden gezorgd dat een dergelijke clausule niet aanwezig is indien men gebruik wil maken van dit recht om opnieuw te onderhandelen.

Het is belangrijk deze kwestie met uw juridisch adviseur te bespreken bij het opstellen van nieuwe contracten.

Het is immers van belang goed te beseffen welke risico's daaraan verbonden zijn: de imprevisie of onvoorzienbaarheid uitsluiten uit een overeenkomst is een mes dat aan twee kanten snijdt.

Indien deze mogelijkheid tot heronderhandeling niet contractueel is uitgesloten, maar heronderhandelingen worden afgewezen of mislukken binnen een redelijke termijn, kan de rechter, op verzoek van een van de partijen, hetzij de overeenkomst wijzigen om deze in overeenstemming te brengen met hetgeen de partijen bij de contractsluiting redelijkerwijs zouden zijn overeengekomen indien zij met de gewijzigde omstandigheden rekening hadden gehouden, hetzij de overeenkomst geheel of gedeeltelijk beëindigen op een datum die niet eerder kan vallen dan de gewijzigde omstandigheden en onder de door de rechter te bepalen voorwaarden.

Dit versterkt aanzienlijk de bevoegdheid van de rechter om de voorwaarden van een overeenkomst te wijzigen.

Op welke contracten is de imprevisieleer van toepassing?

De nieuwe wet is van toepassing vanaf 1 januari 2023 en op overeenkomsten die na die datum worden gesloten.

Wat zijn de gevolgen?

De verankering van de imprevisieleer zal belangrijke gevolgen hebben voor toekomstige contracten.

Enerzijds zal moeten worden nagegaan of het de moeite waard is elke toepassing van de leer uit te sluiten.

De toepassingsvoorwaarden zijn daarentegen vrij ruim (een onvoorzienbare gebeurtenis en een wijziging van de omstandigheden "die de uitvoering van de overeenkomst buitensporig bezwarend maken" zijn vereist) en voor interpretatie vatbaar.

De inschakeling van een juridisch adviseur om het contract naar behoren op te stellen en elke contractpartij die met zulk een situatie wordt geconfronteerd, te adviseren, wordt daarom ten zeerste aanbevolen.

Juliette Polus en Steve Griess (Seeds of Law)

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn