Vorige week benadrukte de mediagenieke bisschop Johan Bonny dat leerlingen die het vak rooms-katholieke godsdienst op school volgen, weer meer theoretische kennis over het christendom moeten hebben. Hij verwees daarbij naar een ‘canon’ van 349 katholieke begrippen die moeten gekend zijn. “Godsdienst is een schoolvak en geen praatuurtje”, zo liet hij overal en aan iedereen die het wilde horen optekenen.

Zelfs de minder bijbelvasten onder ons kennen de scène die beschreven staat in Mattheus XXI, 12, waar Jezus de kooplieden uit de tempel jaagt en de tafels van de geldwisselaars en de stoeltjes van de duivenverkopers omver gooit. Misschien is er ook nood aan een soortgelijk zuiveringsritueel binnen justitie en moet iedereen zich bewust worden waar het écht om gaat.

Zo treedt vanaf 1 februari het nieuwe systeem van de rolrechten in werking. Wie een procedure instelt moet die belasting niet meer voorschieten, maar het is de verliezende partij die ze uiteindelijk moet ophoesten. De Juristenkrant kopte in het jongste nummer boven een opiniestuk over deze nieuwe regeling: “Hakuna matata!”. Naast de titel van het bekende liedje uit de Disney-tekenfilm “The Lion King”, is het ook een uitdrukking uit het Swahili die kan worden vertaald als “geen zorgen”. De auteur van het stuk trekt van leer tegen de wetgever (maar doet het omzichtig en ironisch in het Swahili), omdat de nieuwe wet geschenken zou geven aan de gerechtsdeurwaarders. “Een eerste cadeau voor de gerechtsdeurwaarders is dat zij de rolrechten niet meer zullen moeten voorschieten”, zo weet de auteur. Het “inningscontentieux” is in de ogen van de opiniemaker het tweede cadeau, want “als de procespartij die tot betaling  van de rolrechten werd veroordeeld ze niet wil betalen, zal men die rolrechten immers gedwongen moeten innen en daarvoor beroep moeten doen op een gerechtsdeurwaarder”. Nu kan het zijn dat de gerechtsdeurwaarders, die over een efficiënte lobbymachine beschikken, de wetgever hebben kunnen overtuigen om hen als kooplui in de tempel meer plaats te gunnen. Maar wie de justitiële tempel bekijkt vanuit het oogpunt van de burger – de vroegere rechtzoekende (en in lang vervlogen tijden de rechtsonderhorige) – denkt misschien dat het voorschieten van die kosten een drempel is voor de toegang tot het gerecht? Het opiniestuk stelt terecht dat het oude systeem “waterdicht, efficiënt en kosteloos (was): wou een procespartij een zaak op de rol laten inschrijven, dan moest ze eerst het rolrecht betalen”.  Maar zorgt de nieuwe regeling niet voor een bredere toegang tot het gerecht? Is het dan écht een onbezonnen maatregel of helpt het de burger om met minder hinderpalen aan de rechter te vragen waar hij recht op heeft?

Ook de actualiteitsrubriek in het altijd ernstig en doordacht Rechtskundig Weekblad stelt zich deze week de vraag of de kooplui niet te veel greep hebben op de justitiële tempel. De auteur staat stil bij de gevolgen van de digitalisering. “Afhankelijk van de situatie zal de rechtzoekende finaal ook de kosten moeten betalen voor het gebruik van verschillende digitale platformen die Justitie niet zelf heeft ingesteld, maar heeft uitbesteed aan derden (gerechtsdeurwaarders (Centraal Bestand van Beslagberichten (CBB), Centraal Register van Onbetwiste geldschulden (CROS)), notarissen (Centraal Erfrechtregister (CER)) en advocaten (DPA, Centraal Register Insolvabiliteit (RegSol))”. De auteur komt tot de conclusie dat er “een fundamentele herbezinning” vereist is over het kostenplaatje. De vraag is misschien of daarbij ook rekening mag worden gehouden met de efficiëntie-winsten van digitalisering. Wanneer door één elektronische neerlegging van een conclusie bij de rechtbank meteen ook de andere procespartijen er in één beweging kennis van krijgen, is het dan niet zo dat de digitalisering voor de rechtzoekende goedkoper zal zijn? Betekent de “fundamentele” herbezinning dan niet dat de papierstromen moeten verminderen en routines moeten worden afgebouwd? De administratieve afhandeling van faillissementen via Regsol leert dat elektronische dossiers veel administratief werk eenvoudiger maken. Dat zal onvermijdelijk ook zo zijn in andere domeinen met een hoge ecologische voetafdruk (zoals bijvoorbeeld de schuldbemiddeling), waar digitalisering zal zorgen voor een betere dienstverlening voor wie ze in essentie moet bestaan: de burger in moeilijkheden, die door de professionelen van het recht zo goed mogelijk moet geholpen worden.

Misschien is het tijd om hernieuwde aandacht te hebben voor de kennis van de kernwaarden van het recht: justitie als een maatschappelijke dienstverlening aan de rechtzoekende. Laat dat de eerste canon zijn én blijven voor de professionelen van het recht.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.