In onze contreien worden magistraten sedert 2000 benoemd door de Hoge Raad voor de Justitie, inclusief tot het Hof van Cassatie, dat toeziet op de eenvormige interpretatie van onze wetgeving. De leden van het Grondwettelijk Hof worden dan weer rechtstreeks benoemd door het parlement, net omdat dit Hof zelfs wetgeving kan vernietigen na toetsing aan de grondwet.

Onlangs werd de Hoge Raad voor de Justitie samengesteld voor een nieuwe termijn van vier jaar. De helft van de leden zijn verkozen door de magistraten, de andere helft wordt aangesteld door de Senaat, zodat er de facto sprake is van een getrapte politisering, zij het in de vorm van verkiezing dan wel aanstelling. In beide gevallen wordt men lid in functie van gekende of veronderstelde overtuigingen dan wel voorkeuren. Deze aanpak werpt overigens vruchten af: de heterogene samenstelling van de Hoge Raad geeft aanleiding tot effectieve interactie en dito besluitvorming. Weg is de tijd dat partijvoorzitters naar een door hen geselecteerde magistraat belden om hem te feliciteren met een nakende benoeming.

Onafhankelijke rechters

Het terechte uitgangspunt in deze aangelegenheid is de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Rechters moeten in alle vrijheid kunnen oordelen, zonder druk van buitenaf. De overheid moet hen hiertoe ook de middelen bieden en aldus mede waken over de scheiding der machten. De wetgevende noch de uitvoerende macht mogen de rechterlijke macht in haar onafhankelijkheid aantasten. Wetgevers maken wetten, regeringen voeren deze uit en magistraten passen ze toe op individuele gevallen, waarbij het Hof van Cassatie ten slotte de eenvormige interpretatie vrijwaart, vermits magistraten weleens uiteenlopende visies durven huldigen in hun oordelen.

De olifant in de raad

En zo komen we bij de olifant in de Hoge Raad. Magistraten hebben nu eenmaal onderscheiden opinies, mede in het licht van hun achtergrond, opleiding of persoonlijke ervaringen. Sommigen pleiten om die reden voor een actieve re-politisering van de magistratuur, waarbij kandidaten ontleed en benoemd worden in functie van hun overtuigingen. Met een kwinkslag zou je kunnen stellen dat enkel wie gemeenschapsgericht denkt het tot rechter mag schoppen. Geen plaats voor einzelgängers dan. Alternatief kun je overwegen dat in het recht de mens als individu primeert, zodat communisme er geen plaats heeft. In beide gevallen is het einde zoek. Begrijpelijk peilt de Hoge Raad dus niet naar visies, overtuigingen of opinies, wel naar oordelend vermogen. Juridische kennis en rechtsdenken staan centraal, zo hoort het ook.

Toch rijst de vraag in hoeverre de eigenheid van een magistraat mag of moet meegenomen worden bij zijn benoeming. Voor haar aanstelling in de US Supreme Court liet Amy Coney Barrett alvast noteren, verwijzend naar haar conservatieve voorganger Antonin Scalia: “His judicial philosophy is mine, too. A judge must apply the law as written. Judges are not policymakers, and they must be resolute in setting aside any policy views they might hold.” Los van het feit dat deze stelling op zich reeds een ‘policy view’ of beleidsvisie uitmaakt, stond ze als kandidate alom bekend voor een (conservatieve) inclinatie, tastbaar in haar beslissingen als federaal rechter.

Voor zover in de Verenigde Staten federale rechters en opperrechters hun benoeming verkrijgen op basis van een reeds afgelegd ideologisch parcours, blijven wij terecht terughoudend. We verhopen het beste, zelfs al staat wetenschappelijk vast dat eenzelfde eenvoudig geschil door verschillende rechters op uiteenlopende wijze wordt beoordeeld, keer op keer. We veralgemenen zelfs rechtbanken met alleen zetelende rechters. Dat de eigenheid van een magistraat mede bepalend is voor zijn rechtsdenken staat vast. Net om die reden zijn (alleen zetelende) rechters wezenlijk afhankelijk, met name van hun eigen denkhouding. Een collegiaal, uit drie zorgvuldig geselecteerde magistraten opgetrokken beslissingsorgaan laat toe in onderlinge interactie deze afhankelijkheid te overstijgen.