Fleer op één

In Fleer op één reflecteert elke eerste van de maand een gerenommeerd rechtsdenker over justitie in België en daarbuiten. Prof. dr. Frank Fleerackers, hoogleraar Rechtsdenken aan de KULeuven, instigeert het recht van de filosoof.

De ornitholoog en de vogel

Dat het verschil of onderscheid tussen mensen onderling bepalend is voor het overleven en welslagen van een samenleving, heeft niet enkel repercussies op politiek en filosofisch vlak. Bovenal genereert deze prozaïsche vaststelling belangwekkende gevolgen als vormend paradigma van recht en juridische effectiviteit. In een illusoire gemeenschap met eenheidsmoraal, aanvaard door elke ingezetene, rust de werking en effectiviteit van een rechtssysteem als bovenhuid op een uniforme morele onderhuid, waarbij voor juridische toepassingen telkens zonder contradictie doorverwezen kan worden naar de gemeenschapsmoraal en dito gedragscode.

In een illusoire gemeenschap met eenheidsmoraal, aanvaard door elke ingezetene, rust de werking en effectiviteit van een rechtssysteem als bovenhuid op een uniforme morele onderhuid.

De rechtstheoretische en -filosofische ideeëngeschiedenis van West-Europa weerspiegelt een aanhoudende bevraging van de juridische onderhuid. De stabiliteit van deze onderhuid, hetzij als uniforme moraal of als gemeenschappelijke rede, voert in die bevraging de hoofdtoon, verwijzend naar de gegeerde juridische zekerheid. Zelfs het rechtsfilosofische thema par excellence, de verhouding tussen recht en moraal, valt terug op deze onderhuidsbevraging, waarbij de menselijke gave tot rationaliteit, de capaciteit tot rede centraal staat.

De juridische omschrijving van moord als misdaad is dan een rechtstreekse afspiegeling van de morele norm.

De opvoering van een uniforme moraal, religie of rede als onderhuid is van alle tijden. Voor zover een samenleving een homogene structuur vooropstelt en in ideële zin over een homogene onderhuid beschikt, al dan niet van conservatieve aard, blijkt de effectiviteit van het lokale rechtssysteem geworteld in de affectieve impact van een gedeelde subtext. De rechtsnorm wordt om effectiviteitsredenen in die subtext geschraagd door onderliggende waarden. De juridische omschrijving van moord als misdaad is dan een rechtstreekse afspiegeling van de morele norm.

De externe rechtsfilosoof verhoudt zich tot het recht en de juristen zoals een ornitholoog tot een vogel: wat onder theoretici van belang lijkt, raakt doorgaans de practicus niet.

Realiter wordt de positie van het recht geanalyseerd tegen de achtergrond van een gewijzigde maatschappelijke context, die uniformiteit ontbeert. Dergelijke analyse is pregnant, complex, gevaarlijk zelfs, en wordt node gevoerd door rechtswetenschappers wiens werk in en door praxis bepaald wordt.

Praxis of praktijkervaring geldt hier als noodzakelijk onderzoekscriterium, omdat het onderzoeksveld zelf buiten deze praxis onbestaand is: recht komt slechts tot stand in en door de juridische praktijk. Meer nog, er is geen recht buiten de praxis, buiten de casus, buiten het geval. Het perspectief van de externe analist, hoe interessant ook voor de buitenstaander, is van weinig nut voor de rechtspracticus, die het recht tot recht laat komen. De externe rechtstheoreticus of rechtsfilosoof verhoudt zich tot het recht en de juristen zoals een ornitholoog tot een vogel: wat onder theoretici van belang lijkt, raakt doorgaans de practicus niet. Tenzij indien een theoreticus de praktijk in zich draagt, beleeft en ondergaat.

Hier dient overigens bevestigd dat geen enkele rechtstheoreticus of rechtsfilosoof een exclusief-externe positie bekleedt jegens het recht, waarvan hij als rechtssubject deel uitmaakt. Doch dit lidmaatschap ontslaat hem geenszins van de plicht tot inname van een praxisgedreven positie, indien hij wenst dat zijn analyse en inzichten enige repercussie zouden hebben op het wezen van zijn onderzoeksveld: de rechtspraktijk.

Lees hier meer reflecties van Frank Fleerackers.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn