“Our world is in peril. Gaia, the spirit of the Earth, can no longer stand the terrible destruction plaguing our planet. She sends five magic rings to five special young people: Kwame, from Africa, with the power of Earth… from North America, Wheeler, with the power of Fire…From the Soviet Union, Linka, with the power of Wind. From Asia, Gi, with the power of Water…and from South America, Ma-Ti, with the power of Heart. When the five powers combine they summon Earth’s greatest champion, Captain Planet. Go Planet! The power is yours!”[1]

Uitstervingsgolf nummer 6, toch?

We maken in de geschiedenis van onze planeet op dit ogenblik (holoceen)[2] een (zesde)[3] massa uitsterving van dier[4]– en plantsoorten mee aan een versneld tempo (honderd- tot duizendmaal sneller dan ‘normaal’ sinds 1900).[5] De huidige massa uitsterving wordt vergeleken met de vorige vijf golven in de afgelopen 540 miljoen jaar. De uitgebreide wetenschappelijke literatuur is op dit punt uitermate alarmerend.[6] Pijnlijk genoeg, is de mens de voornaamste oorzaak. De enorme populatiegroei van de mens[7], overconsumptie, uitputting van de natuurlijke bronnen en klimaatveranderingen zetten de biodiversiteit op onze planeet zwaar onder druk.

Uit een studie van IPBES van 2019 bleek bijvoorbeeld dat van de acht miljoen dier- en plantsoorten, er binnenkort één miljoen met uitsterven zouden worden bedreigd.[8] Vooral het tempo waarmee planten, insecten, amfibieën en koraalriffen verdwijnen, is dramatisch. Dit zou de ergste bedreiging zijn in de laatste 66 miljoen jaar (het ogenblik waarop de dinosauriërs tijdens de laatste uitstervingsgolf verdwenen).

De meest ‘succesvolle’ dieren, kippen (negentien miljard), koeien (anderhalf miljard), schapen (één miljard) en varkens (één miljard), zijn echter evenmin te benijden, nu zij enkel op industriële wijze worden gekweekt en voor massaconsumptie worden bestemd.[9]

Dieren zijn slechts dingen, toch?

De juridische idee dat dieren, planten, rivieren, ecosystemen en andere natuurelementen – anders dan mensen – louter (verhandelbare) dingen zijn, helpt onze samenleving vanzelfsprekend niet veel vooruit in onze strijd tegen de aan de gang zijnde ecologische ramp.

Het hele recht was nochtans tot voor kort doordrongen van dit idee.[10]

Onze westerse rechtenfaculteiten waren veeleer economisch dan ecologisch geprogrammeerd.[11] Mensen, vennootschappen, verenigingen en overheden worden juridisch erkend en hebben rechtspersoonlijkheid (en eigen rechten), maar dit geldt tot op heden niet voor dieren, bomen, meren of hele ecosystemen. Vadertje Staat heeft uiteraard rechtspersoonlijkheid, maar Moeder Natuur wordt veeleer als een rechtsobject[12]– en niet als rechtssubject – beschouwd.

Dit verschil in juridische bescherming heeft grote gevolgen, nu de (werkelijke) natuur overgeleverd wordt aan de wisselvallige wil van zelfs fictieve rechtspersonen. Harari wees hierop in Sapiens:

“Ever since the Cognitive Revolution, Sapiens have thus been living in a dual reality. On the one hand, the objective reality of rivers, trees and lions; and on the other hand, the imagined reality of gods, nations and corporations. As time went by, the imagined reality became even more powerful, so that today the very survival of rivers, trees and lions depends on the grace of imagined entities such as the United States and Google.”[13]

Dieren zijn als slaven, toch?

Het meest fundamentele mensenrecht, zijnde het recht op leven, werd en wordt in de westerse wereld in beginsel onthouden aan dieren. Zolang de meeste dieren als consumptiegoederen dienen (en vegetariërs een kleine minderheid blijven),[14] zal het juridisch erkennen van een fundamenteel recht op leven voor de meeste dieren moeilijk blijven.

Dieren mogen naar westerse maatstaven in principe wel worden gedood, zij het dat er specifieke uitzonderingen gelden (bijvoorbeeld een verbod op het doden van dieren die ecologisch waardevol worden geacht, verbod op het doden van huisdieren). De tamelijk recente[15] juridische discussies in het westen over het ritueel slachten van dieren, gaan niet over het feit of de dieren mogen worden gedood, maar wel of dat (om religieuze redenen) ‘onverdoofd’ mag gebeuren.[16]Hier lijkt de inzet van het debat te zijn of er voor dieren ook niet een (fundamenteel) recht bestaat om ‘dierwaardig’ te sterven. Zij hebben het (fundamenteel) recht niet om te leven, maar om te worden gedood, zonder onnodige wreedheid. In die zin is de huidige positie van het dier, min of meer te vergelijken met die van de menselijke slaaf uit de oudheid. Ze hebben momenteel geen substantiële rechten die zij ontlenen aan hun eigen dier-zijn, enkel onnodige wreedheid wordt afgekeurd. Een dergelijke basishouding tegenover dieren vinden we uiteraard al terug in de oudste agrarische samenlevingen, die ook economisch afhankelijk waren van hun dieren en zich dus ook wel enigszins bekommerden om hun welzijn.[17]

Ook andere fundamentele mensenrechten worden tot op heden onthouden aan dieren. Het opsluiten van dieren is op zichzelf niet verboden, enkel zal men hier bepaalde modaliteiten van het opsluiten regelen (voldoende grote ruimtes, voldoende verlichting, voldoende proper water en voedsel aanwezig, enz.) of zal men het houden van bepaalde exotische, bedreigde of wilde diersoorten verbieden. Hetzelfde geldt ook voor dierenexperimenten.

De diverse procedures die de Amerikaanse dierenrechtenorganisatie Nonhuman Rights Project (onder leiding van Steven Wise) sinds 2013 heeft aangespannen om bepaalde fundamentele mensenrechten uit te breiden tot bepaalde dieren (zoals primaten en olifanten), omdat zij gelijkenissen vertonen met mensen (intelligentie, zelfbewustzijn, autonomie…), hebben tot op heden gefaald.[18] Rechters aanvaarden tot op heden niet dat zij juridisch als personen kunnen worden gekwalificeerd.

Een selectieve verontwaardiging, toch?

Wat er ook van zij, deze afkeer van wreedheid ten aanzien van dieren, maakt dat de westerse mens over het algemeen wel bezwaren heeft tegen het veroorzaken van onnodig leed bij dieren. Enkel barst de discussie onmiddellijk los wat men precies moet verstaan onder ‘onnodig leed’. Het is soms merkwaardig om de selectieve verontwaardiging van de westerse mens vast te stellen: wel ten aanzien van de circussen, niet ten aanzien van de dierentuinen[19], wel ten aanzien van het rijden op olifanten in de reservaten in Thailand, niet (of veel minder) ten aanzien van de eigen (paarden)maneges of de dolfinaria, wel ten aanzien van het levend koken van kreeften, niet ten aanzien van mosselen, wel ten aanzien van het gebruik van pels, niet ten aanzien van het gebruik van leder enz.[20]

Dieren zijn ook gevoelige wezens, toch?

Uiteindelijk zou men in het westerse recht vrij laat erkennen dat dieren ook gevoelens hebben en niet louter dingen zijn.

Het nieuw Belgisch Burgerlijk Wetboek erkent sinds 1 september 2021 voor het eerst formeel dat dieren te onderscheiden zijn van voorwerpen (artikel 3.38 BW) en dat dieren een gevoelsvermogen hebben en biologische noden. Toch moeten de bepalingen met betrekking tot lichamelijke voorwerpen (voorlopig) nog op dieren worden toegepast, met inachtneming van de wettelijke en reglementaire bepalingen ter bescherming van dieren en van de openbare orde (artikel 3.39 BW).[21]

Juridisch erkent men dus thans recent dat dieren meer zijn dan louter ‘bezit’. Aangezien dieren juridisch niet worden gelijkgesteld met mensen en zij evenmin zaken zijn, hebben zij tot op heden een ietwat ambigu statuut, temeer daar het zakenrecht nog moet worden toegepast, aangezien het dierenrecht nog niet op punt staat.

De Belgische (dieren)wetgeving moet thans de vertaalslag van dit principe maken, wat op termijn zal leiden tot een meer uitgewerkte regelgeving voor dieren. Ook het feit dat het gevoelsleven van dieren wordt erkend, zal belangrijke juridische implicaties hebben. Op dat punt, zijn mensen en dieren alvast vergelijkbaar met elkaar, wat op termijn dus ook een nieuwe juridische dimensie zal geven aan dierenleed.

De idee dat dieren meer zijn dan louter zaken en voelende wezens zijn die een bijzondere juridische positie innemen, komt natuurlijk niet uit de lucht vallen.[22]Naar Belgisch recht was het voorheen al duidelijk dat huisdieren ook een aparte juridische status hebben, nu morele schadevergoeding kan worden toegekend bij het overlijden van een dier waarmee zo’n affectieve band bestaat.[23]Dit is mogelijk niet in alle landen het geval, nu naar Nederlands recht er tot vóór 1 januari 2019 zelfs geen morele schadevergoeding werd toegekend bij het overlijden van mensen.[24]

Moeder Natuur heeft ook haar eigen rechten, toch?

Daar waar dierenrechten langzaamaan meer juridische aandacht krijgen, is dit op het eerste gezicht minder het geval met rechten voor planten, bomen, insecten en ecosystemen, daar waar nu juist deze ecologisch erg waardevol zijn (ook bij de strijd tegen klimaatverandering) en zij ook het meest worden bedreigd. Wat met ecologisch waardevolle bergen, grotten, gletsjers, bossen, meren, oceanen…?

In 1972 zou de Amerikaanse rechtsgeleerde Christopher Stone een lans breken voor de rechten van de natuur in zijn artikel “Should Trees have Standing?”.[25]Zijn pleidooi om rechtspersoonlijkheid aan de natuur te verlenen viel destijds veelal in dovemans oren.[26]

Recent is ook hier duidelijk een verschuiving merkbaar.

Ecuador zou in 2008 de rechten van de natuur inschrijven in artikel 71 van zijn Grondwet en ook in Bolivia werden de rechten van de natuur wettelijk geregeld.[27]De Hooggerechtshoven in Bangladesh en Colombia erkenden de rechten van rivieren en delen van het regenwoud.[28]In India werden procedures gevoerd voor het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de Ganges en gletsjers in de Himalaya. Ook in Nieuw-Zeeland werd, op vraag van de inheemse Maori-volkeren, de rechtspersoonlijkheid van ecosystemen erkend (Whanganui Rivier).[29]Ook in de Verenigde Staten vonden pogingen plaats om de rechten van meren, rivieren en moerassen te erkennen (voorlopig zonder succes).[30]

De Spaanse wet van 30 september 2022 erkent de rechtspersoonlijkheid van de lagune Mar Menor (nadat deze kort daarvoor door een ecologische ramp werd getroffen).

Het feit dat er (symbolisch) rechtspersoonlijkheid aan bepaalde natuurelementen wordt toegekend, garandeert in de praktijk vanzelfsprekend niet automatisch een betere bescherming.

Ook erkennen rechters misschien niet de rechtspersoonlijkheid van natuurelementen, maar toch bloeit de klimaatrechtspraak, waarbij men wijst op de juridische plichten van de mens, overheid en onderneming om maatregelen te nemen om de opwarming van de aarde tegen te gaan, en waarbij men ook wijst op onze verantwoordelijkheid ten aanzien van toekomstige generaties.

Uit de baanbrekende procedures die de Nederlandse advocaat Roger Cox heeft gevoerd tegen de Nederlandse Staat en tegen oliemaatschappij Shell kan worden afgeleid dat zowel overheden als ondernemingen (die een enorme impact kunnen hebben op het milieu) de juridische plicht hebben om de nodige maatregelen te nemen om te strijden tegen klimaatverandering. Deze plicht kan dan worden gevonden in specifieke (milieu)normen, vage normen zoals de algemene zorgvuldigheidsplicht of in een grondrecht op een zuiver milieu, zoals de Amerikaanse rechter in Montana nog besliste op 14 augustus 2023 in Held v. State of Montana.

Dergelijke klimaatprocedures worden thans over de hele wereld gevoerd, ook voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Niets nieuws onder de zon, toch?

Het is duidelijk dat men poogt om de categorie van rechtspersonen uit te breiden en dit onder druk van de bijzondere ecologische uitdagingen waarvoor de mens zich geplaatst ziet in de 21ste eeuw. Dit is uiteraard niets nieuws. De industriële revolutie werd gekenmerkt door het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan ondernemingen. In de strijd tegen slavernij, formuleerde men in de achttiende eeuw het gelijkheidsbeginsel en de mensenrechten. Politieke rechten werden toegekend aan vrouwen, toen de emancipatie van de vrouw in de negentiende en twintigste eeuw op de agenda stond. De grote thema’s van de laatste eeuwen, gingen dus vaak gepaard met een vergelijkbare evolutie.

Rob Valkeneers, MPLOY Advocaten

Lees ook de andere opiniestukken van Rob Valkeneers

• Over taal, taalwetgeving en formalisme in het Belgisch recht
• Is onze rechtspraak een loterij?
• Le gouvernement des juges: regeren onze rechters?
• Klassenjustitie in België

Meer over dierenrechten op Jubel

• Ellen Verniers – Naar nieuwe juridische instrumenten voor dierenwelzijn
• Eva Bernet Kempers – Een dier is geen voorwerp, geen persoon, maar een waardig wezen

Referenties

[1] Captain Planet and the Planeteers, Intro, 1990. Merk op: er is blijkbaar geen bijzondere jongere uit Europa die een magische ring in ontvangst mocht nemen.

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Holocene_extinction

[3] Zie daarover E. KOLBERT, The Sixth Extinction. An unnatural History, London/New Delhi/New York/Sydney, Bloomsbury, 2014, 319 p.

[4]In dit artikel, reken ik voor het gemak de mens niet onder de categorie van ‘dieren’.

[5]De zogenaamde ‘background extinction rate’.

[6] W. J. RIPPLE, C. WOLF, T.M. NEWSOME, M. GALETTI, M. ALAMGI, E.CRIST, M.I. MAHMOUD, W.F. LAURANCE, "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice" (PDF). BioScience. 67 (12): 1026–1028: “Moreover, we have unleashed a mass extinction event, the sixth in roughly 540 million years, wherein many current life forms could be annihilated or at least committed to extinction by the end of this century.”

R. DIRZO, H. S. YOUNG, M. GALETTI, G. CEBALLOS, N.J.B. ISAAC, B. COLLEN (2014). "Defaunation in the Anthropocene" (PDF). Science. 345 (6195): 401–406: “In the past 500 years, humans have triggered a wave of extinction, threat, and local population declines that may be comparable in both rate and magnitude with the five previous mass extinctions of Earth’s history.”; J. HOLLINGSWORTH, "Almost 600 plant species have become extinct in the last 250 years": ‘The research — published Monday in Nature, Ecology & Evolution journal — found that 571 plant species have disappeared from the wild worldwide, and that plant extinction is occurring up to 500 times faster than the rate it would without human intervention.’

S.L. PIMM, G.J. RUSSELL, J.L. GITTLEMAN, T.M. BROOKS (1995). "The Future of Biodiversity". Science. 269 (5222): 347–350; J.H. LAWTON, R.M. MAY (1995). "Extinction Rates". Journal of Evolutionary Biology. 9: 124–126; J.M. DE VOS, L.N. JOPPA, J.L. GITTLEMAN, P.R. STEPHENS, S.L. PIMM: "Estimating the normal background rate of species extinction" (PDF). Conservation Biology (in Spanish). 29 (2): 452–462; Teyssèdre, A. (2004). "Biodiversity and Global Change". Towards a sixth mass extinction crisis?; S.L. PIMM, C.N. JENKINS, R. ABELL, T.M. BROOKS, J.L. GITTLEMAN, L.N. JOPPA, P.H. RAVEN, C.M. ROBERTS, J.O. SEXTON, "The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection" (PDF). Science. 344 (6187): “The overarching driver of species extinction is human population growth and increasing per capita consumption.”; MCCALLUM, L. MALCOLM, "Vertebrate biodiversity losses point to a sixth mass extinction". Biodiversity and Conservation. 24 (10): 2497–2519. MILLIKEN, GRENNAN, "We're Entering A Sixth Mass Extinction, And It's Our Fault". Popular Science; G. CEBALLOS, P.R. EHRLICH, P.H. RAVEN, "Vertebrates on the brink as indicators of biological annihilation and the sixth mass extinction". PNAS. 117 (24): 13596–13602: “The ongoing sixth mass extinction may be the most serious environmental threat to the persistence of civilization, because it is irreversible. Thousands of populations of critically endangered vertebrate animal species have been lost in a century, indicating that the sixth mass extinction is human caused and accelerating. The acceleration of the extinction crisis is certain because of the still fast growth in human numbers and consumption rates.”

[7] Rond 1920 waren er naar schatting twee miljard mensen, in 2022 waren wij naar schatting al met acht miljard.

[8] IPBES (2019). Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, te raadplegen op doi:10.5281/zenodo.3553579. ISBN 978-3-947851-13-3.

[9] https://www.weforum.org/agenda/2019/02/chart-of-the-day-this-is-how-many-animals-we-eat-each-year/#:~:text=Humans%20are%20easily%20outnumbered%20by,number%20of%20animals%20we%20eat. Zie daarover ook de diverse artikelen van HARARI.

[10] In de middeleeuwen verkregen dieren in het westen wel een bijzonder procesrechtelijk statuut, wanneer zij schade hadden aangericht aan de mens (of zijn eigendom). Dit valt deels te verklaren door de Bijbelse invloed op het middeleeuwse strafrecht, de afwezigheid van de objectieve aansprakelijkheid van de eigenaar voor het gedrag van het dier en de preventieve maatregelen die moesten worden genomen ten aanzien van gevaarlijke of schadelijke dieren. Daarbij werd geoordeeld dat ook het standpunt van het dier in aanmerking moest worden genomen, alvorens de maatregel tegenover het dier werd genomen. Zie daarover E.P. EVANS, The Criminal Prosecution and Capital Punishment of Animals, New York, 1906.

[11] In België zou de Universiteit Antwerpen als eerste een leerstoel ‘Dier en Recht’ oprichten op 1 oktober 2018 op basis van financiering uit privémecenaat en die sindsdien fundamenteel onderzoek verricht naar het begrip ‘dierwaardigheid’. Zie bv. de diverse bijdragen in J. VAN DE VOORDE (ed.), Dieren. Recht en Ethiek, Antwerpen, Gompel & Svacina, 2021, 324 p. Sindsdien bieden ook de andere Belgische rechtenfaculteiten enige keuzevakken of opleidingen aan rond dit thema. Aan de KUL zou MARTHA NUSSBAUM op 14 november 2022 het thema bespreken in het raam van de interfacultaire lessen voor de eenentwintigste eeuw (‘Justice For Animals: Practical Progress through Philosophical Theory’).

[12]Zie daarover het uitzonderlijk mooie artikel van H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 290-303.

[13]Y. N. HARARI, Sapiens. A Brief History of Humankind, Londen, Penguin Random House, 2011, 36.

[14]Voor de goede orde, ik ben zelf ook geen vegetariër.

[15] Onder het nazisme werd op 21 april 1933 ook een slachtwet ingevoerd, waarbij dieren moesten worden verdoofd alvorens te worden geslacht. Een deel van de zeer uitgebreide ecologische wetgeving onder het nazisme was evenwel ook antisemitisch geïnspireerd.

[16] Zie voor een overzicht: E. VERNIERS en G. VAN HOORINCK, “Godsdienstvrijheid versus dierenwelzijn. Over het mijlpaalarrest van het Hof van Justitie aangaande het ritueel slachten”, NjW 2021, 470-478.

[17] In de Thora vindt men her en der al een bekommernis om (onnodig) dierenleed of perversie te vermijden (hoewel het niet altijd duidelijk is of al deze regels uit de Thora (in eerste instantie) zijn ingegeven door dierenwelzijn):

• Het verbod om een geitenbokje te koken in de melk van diens moeder (Ex. 23:19; Ex. 34:26 en Deut. 14:21. Deze tekst heeft tot zeer veel exegese aanleiding gegeven en vormt de basis voor de koosjere spijswet dat vlees- en melkproducten strikt moeten worden gescheiden).
• Het gebod om lastdieren in nood te helpen (Ex. 23:4, 5).
• Het gebod om lastdieren rust te bieden op de sabbat (Ex. 23:12).
• Dieren niet te onderwerpen aan onnodige lasten, zoals een ongelijk juk (Deut. 22:10) of een muilkorf bij het dorsen (Deut. 25:4).
• De dieren niet samen met hun kroost op dezelfde dag te slachten (Lev. 22:28).
• Een verbod om een vogel samen met de eieren of kroost uit het nest halen (Deut. 22:6, 7).
• Een verbod om een dier te offeren dat niet minstens zeven dagen bij zijn moeder was geweest (Lev. 22:27) enz.

Uiteraard werden diverse dieren via de spijswetten beschouwd als ‘onrein’ en mochten deze ook niet worden geconsumeerd (Zie https://en.wikipedia.org/wiki/Kashrut#Laws_of_Kashrut).

[18] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Nonhuman_Rights_Project

[19] In de negentiende eeuw dienden dierentuinen nog een educatief doel, wat in het internettijdperk uiteraard niet meer het geval is. In geen enkele (westerse) dierentuin kan men voldoende ruimte voorzien voor de wilde dieren, die in de vrije natuur een veel grotere natuurlijke habitat hebben. In die zin, moet men de vraag durven stellen of dierentuinen in de eenentwintigste eeuw nog wel een bestaansreden hebben (afgezien van kweekprogramma’s voor bedreigde dierensoorten of de opvang van dieren die niet (meer) in het wild kunnen leven).

[20] De nieuwe Vlaamse codex Dierenwelzijn die op 17 juli 2023 door de Vlaamse minister van dierenwelzijn werd aangekondigd, is eveneens voornamelijk bedoeld om specifieke vormen van dierenleed tegen te gaan, waarbij ook de (onvermijdelijk) selectieve benadering opvalt:

• Verbod op onverdoofd slachten.
• Verbod op gebruik van wilde dieren in circussen.
• Verbod van kweek van pelsdieren.
• Verbod op straatpaardenkoersen.
• Verbod van dwangvoedering voor productie van foie gras.
• Verplichte kattensterilisatie.
• Verbod op legkippen in kooien vanaf 1 januari 2036 (vanaf 1 januari 2036 dus enkel scharrelkippen),
• Verbod op het houden van walvisachtigen (met uitzondering voor Boudewijn Seapark dat zes dolfijnen mag houden, indien er uiterlijk in 2027 een buitenbassin komt).
• Verplichte beschutting voor alle dieren (vanaf 1 januari 2029, thans enkel voor paardachtigen).
• Verbod op thuisslachtingen van varkens, geiten en schapen.
• Verbod van dierenmarkten (met uitzondering van bepaalde jaarmarkten).
• Verbod op het doden van mannelijke eendagskuikens.
• Verbod op het doden van dieren voor folkloristische evenementen.
• Verbod op het gebruik van lijmvallen ter bestrijding van zogenaamd schadelijke dieren.
• Verbod op het kweken van vechthanen enz.

Andere vormen van dierenleed (biggencastratie, levend koken van kreeften, dierproeven voor onderhoudsproducten, wildvangst van dieren voor het gebruik in laboratoria enz.) worden dan weer niet rechtsreeks bestreden. Zie ook de reactie van Gaia: https://www.gaia.be/nl/nieuws/nieuwe-vlaamse-codex-dierenwelzijn-gaia-positief-maar-ook-kritisch.

[21]Zie voor een bespreking: J. VAN DE VOORDE, “Het dier in het nieuwe Burgelijke Wetboek” in J. VAN DE VOORDE (ed.), Dieren: Recht en Ethiek, Antwerpen, Gompel&Scavina, 2021, 173-204.

[22] Van oudsher werden huisdieren met bijzondere affectie overladen en als een deel van de familie beschouwd. Voor een klassieke top tien (met verwijzing naar de originele bronnen): Livius Drusus, ’10 Beloved Animals From Ancient History’, https://www.mentalfloss.com/article/82613/10-beloved-animals-ancient-history.

De geschiedenis is gevuld met voorbeelden van huisdieren waarmee de mens een bijzondere affectieve band had. Het bekendste voorbeeld is allicht Alexander de Grote die bijzonder gehecht was aan zijn paard Bucephalus (dat hij als tiener getemd had). Na de dood van het paard op dertigjarige leeftijd werd een stad ‘Bucephalia’ ter nagedachtenis van het paard genoemd. Plutarch, The Parallel Lives, ‘The Life of Alexander’, Vol. VII, Loeb Classical Library edition, 1919, Part 5, §61: ‘After the battle with Porus, too, Bucephalas died, — not at once, but some time afterwards, — as most writers say, from wounds for which he was under treatment, but according to Onesicritus, from old age, having become quite worn out;​ for he was thirty years old when he died. His death grieved Alexander mightily, who felt that he had lost nothing less than a comrade and a friend; he also built a city in his memory on the banks of the Hydaspes and called it Bucephalia. It is said, too, that when he lost a dog also, named Peritas, which had been reared by him and was loved by him, he founded a city and gave it the dog's name. Sotion says he heard this from Potamon the Lesbian.’

Voor een bespreking van huisdieren in de Grieks-Romeinse periode: F. D. LAZENBY, “Greek and Roman Household Pets”, The Classical Journal 1949, vol. 44, 245-252 (deel 1) en The Classical Journal 1949, vol. 45, 299-307 (deel 2). Zie online: https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Journals/CJ/44/4/Household_Pets*.html. Deze auteur vermeldt als standaardwerk OTTO KELLER, Die antike Tierwelt, Leipzig, 1909‑13, II delen. Een belangrijke klassieke bron is Claudius Aelianus’ werk in het Grieks over de natuur van dieren. Online te raadplegen op http://www.attalus.org/info/aelian.html

[23] Zie bijvoorbeeld daarover: Ch. DE KOSTER, “Morele schadevergoeding bij dierlijk lijden: hoe ver gaat het sentiment”, TBBR2018, 335-338.

[24] Zie E. DE KEZEL, “De vergoeding voor het verlies van een kind ten gevolge van een verkeersongeval”, TPR 1999, 579-628 (i.h.b. 620-625).

[25] C. D. STONE, “Should Trees have Standing – Towards Legal Rights for Natural Objects”, Southern California Law Review 1972, 450-501.

[26]Zie daarover H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 293, nrs. 8-9.

[27]H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 294, nr. 10.

[28]Zie H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 294, nr. 10.

[29]Zie H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 294, nr. 11.

[30]Zie H. SCHOUKENS en D. VERHAEGHE, “Spaanse zoutwaterlagune krijgt eigen rechten. Onbezonnen revolutie of logische evolutie?”, NjW 2023, 294, nr. 12.