Dat Shell, een van de grootste oliemultinationals ter wereld, in een paar maanden tijd twee keer de krantenkoppen heeft gehaald in verband met het klimaat, kan niet anders dan een teken aan de wand zijn van een verandering die zich sneller inzet dan verwacht.

De druk van het klimaatbeleid wordt een realiteit

Shell, een Brits-Nederlandse multinational, verloor onlangs een historisch proces tegen een NGO. Voor het eerst besliste een rechtbank dat de strategie van een bedrijf om zijn CO2-uitstoot te verminderen niet ambitieus genoeg is in de aanpak van klimaatrisico’s.

Dit is ongehoord, aangezien rechters gewoonlijk a posteriori uitspraak doen wanneer een gebeurtenis en de gevolgen ervan al hebben plaats gevonden. In deze baanbrekende zaak van 26 mei 2021 voor het Hof van Den Haag oordeelde de rechter dat de klimaatstrategie van Shell niet concreet genoeg was en dat dit een schending inhoudt van de mensenrechtenverplichtingen om op te treden tegen klimaatverandering.

Deze uitspraak komt als een verrassing voor een land dat doorgaans uiterst begaan is met de bescherming van de belangen van multinationals. Als zelfs Nederland, dat samen met Ierland het meest ondernemingsvriendelijke land is van Europa, beslist om de klimaatproblematiek op grote schaal aan te pakken, kan men zich aan een vloedgolf van gelijkaardige uitspraken verwachten. Sommige analisten hebben de zaak vergeleken met de grote tabakszaken van de jaren tachtig. Zij beweren zelfs dat deze zaak een verstrekkend precedent zou kunnen betekenen.

Verplaatsing van haar hoofdkwartier

Een tweede feit dat recent de koppen heeft gehaald, betreft een aankondiging van Shell dat het zijn hoofdkwartier zal verplaatsen van een dubbele holding in het Verenigd Koninkrijk en Nederland naar een enkele in het Verenigd Koninkrijk.

Deze stap valt te verklaren door meerdere factoren. Ten eerste is er de wens om te snoeien in het bestuur van de structuur, en alle activiteiten te concentreren in één hoofdkwartier, en onder één wetgeving. De tweede factor die naar voor is geschoven, is er een van financiële aard. Een dubbele hoofdzetel betekent dat er twee soorten aandelen zijn: de Nederlandse aandelen van het type A en de Britse aandelen van het type B. Deze zijn onderworpen aan verschillende voorschriften, en meer bepaald aan verschillende inkooplimieten. Nederland beperkt namelijk het aantal aandelen dat een onderneming in één keer kan inkopen, terwijl het Verenigd Koninkrijk daar soepeler in is.

Maar er is nog een derde factor die deze stap zou kunnen verklaren, en die betreft de recente uitspraak van het Hof van Den Haag en het vooruitzicht dat de regelgeving op de Europese markt sterk zal evolueren, vooral op vlak van ESG.

Hoog tijd dat bedrijfsstrategieën worden aangepast

Elke onderneming zal ongetwijfeld meer en meer te maken krijgen met een controle op haar activa en activiteiten die, zoals men in de Shell-zaak kan zien, veel zorgvuldiger en breder zal gevoerd worden.

Een dergelijke publieke en institutionele controle op de activa van een onderneming zal als gevolg hebben dat deze laatste sneller afgeschreven dreigen te worden van zodra ze ingevolge klimaat- of maatschappelijke claims moeilijker exploiteerbaar worden.

Op sommige markten kunnen zelfs volledige merken of productlijnen binnen een paar maanden compleet verouderd of verboden zijn.

Deze wijzigingen zullen ook gevolgen hebben voor bedrijven die voorheen een dermate overwicht op de markt hadden dat ze in feite hun eigen regels bepaalden als de te volgen norm in die sector. Met dat de ESG-normen nu betrekking hebben op de manier waarop zij opereren, wordt het mogelijk dat heel wat bedrijven hun 'social licence to operate' verliezen omdat zij onder regels en voorschriften vallen die er voorheen niet waren.

Een treffend voorbeeld is het geval Exxon Mobil. Dit bedrijf is verwikkeld in talloze milieuschandalen en heeft alle geloofwaardigheid op het gebied van duurzaamheid verloren. Volgens de activistische hedgefundsmanager Chris James heeft Exxon Mobil haar 'social licence to operate' verloren omdat het geen open kaart heeft gespeeld bij zijn aanpak van het klimaatprobleem en moet het daarom eerst het vertrouwen van het publiek in zijn optreden herstellen. Zijn fonds investeerde in ExxonMobil en verzamelde de steun van grote investeerders (Blackrock, Vanguard, State Street) om het management van Exxon Mobil omver te werpen, het bestuur te moderniseren en een bredere investeringsstrategie in koolstofarme activiteiten te lanceren (tot 15 miljard dollar tussen 2022 en 2027).

ESG-monitoring heeft wel degelijk invloed op de reputatie van economische actoren. Als deze controle alsmaar grondiger gebeurt, wordt het risico zeer groot dat een bedrijf bestempeld wordt als “oneerlijk” of verantwoordelijk voor "greenwashing" van haar activiteiten. Dergelijke risico's zijn destructief voor het imago van een bedrijf. Voor de Europese burgers is het recente schandaal in 2015 rond de dieselemissies van Volkswagen daar het meest in het oog springende voorbeeld van.

Een laatste voorbeeld waaruit blijkt dat ondernemingen werkelijk behoefte hebben aan nieuwe strategieën, is de recente trend bij multinationals om hun grote conglomeraten te ontmantelen door hun activiteiten op te splitsen in verschillende bedrijven of door ze onder te brengen in "spin-offs". Shell, Toshiba, General Electric, Enel of Telecom Italia, om er maar enkele te noemen, zijn allemaal bezig hun activiteiten af te slanken. Deze ondernemingen hebben een deel van hun zelfs winstgevend activiteiten afgestoten om zich opnieuw toe te spitsen op hun kernactiviteiten en deze te herdefiniëren.

Deze trend wordt zowel ingegeven door de behoefte aan een geoptimaliseerd bedrijfsmodel – dezelfde behoefte die Shell ertoe heeft aangezet haar hoofdkwartier naar het Verenigd Koninkrijk te verplaatsen – als door de toenemende aandacht op de ESG-verantwoordelijkheid van elke bedrijfsactiviteit, waardoor het van essentieel belang wordt ervoor te zorgen dat men alle activiteiten en stadia van de waardeketen systematisch in het oog kan houden.

Een algemeen betere toegang tot de rechter voor milieugerelateerde zaken

Dit artikel over de Shell-zaak is een aanvulling op ons vorig artikel, waarin de nadruk werd gelegd op de recente Europese hervorming waardoor burgers en NGO’s voor milieugerelateerde zaken in de EU gemakkelijker toegang krijgen tot justitie. Het is daarbij wel belangrijk om noteren dat in het geval van Shell de enige onderneming die rechtstreeks gevolgen van de beschikking ondervindt, Shell zelf is, die de verwerende partij is.

Wanneer daarentegen een ruimere toegang wordt geboden om de EU-regelgeving aan te vechten, zal de impact daarvan de hele EU-markt treffen en alle economische actoren die daarbij betrokken zijn.

Besluit

De Shell-zaak plaatst de realiteit en de concrete gevolgen van de opkomst van ESG-waarden in de bedrijfswereld in een ander daglicht.

Als ook u, net als Shell, bezorgd bent over de activa en de activiteiten van uw bedrijf, of als u, net als sommige activistische beleggers, enthousiast bent over de enorme mogelijkheden die dit opent voor de toekomst, neem dan gerust contact met ons op! Wij helpen u een ESG-strategie te implementeren binnen uw organisatie. Aarzel niet om onze specialisten te contacteren via info@seeds.law en info@recyprocity.eu.

Lidia Mahillon (Seeds of Law) en Daniel Moineuse (CEO Recyprocity)