Het wordt algemeen aangenomen dat de advocaat, omdat hij zijn cliënt bijstaat in het justitiedoolhof, een sleutelfiguur is om de rechtstoegang duurzaam te verbeteren. In bepaalde landen wordt deze stelling echter onderuitgehaald omdat de sociale, politieke en economische context dermate problematisch is en de burger die zijn recht wil halen verhindert om zich te laten bijstaan door een advocaat. Een voorbeeld dat op bijzonder frappante wijze deze vaststelling kan illustreren is dat van de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR).

“Slechts één advocaat is gevestigd in een provinciestad”

Het beroep van advocaat wordt vooral uitgeoefend in Bangui, de hoofdstad. Van de 130 advocaten die het land telt, is er slechts één gevestigd in een provinciestad, in het oosten, waar de weinige prefecturen zijn waar vrede is sinds de crisis die de CAR heeft verwoest tussen 2013 en 2015. De advocaten die gebaseerd zijn in de hoofdstad verplaatsen zich maar zelden naar de provincie, en reizen gericht op een dag heen en weer om de zeldzame zaken te bepleiten die voor de rechtbanken op het platteland behandeld worden.

De Centraal-Afrikaanse advocaten zijn dus weinig talrijk en leven voornamelijk van lucratieve zaken die ze in Bangui aannemen en van rechtsbijstand binnen projecten van internationale ngo’s die door internationaal ontwikkelingsgeld gefinancierd worden. Dit beperkte aantal aan praktiserende advocaten laat hen in ieder geval niet toe om aan de enorme noden van de bevolking inzake justitie te voldoen. Deze noden hebben vaak betrekking op geweld op basis van geslacht, op het misdrijf hekserij, op het familierecht en op het landrecht. Deze vaststelling, die bovenop andere factoren komt zoals de zwakke werking van de overheidsinstellingen, verklaart voor een deel waarom conflicten in het achterland opgelost worden door administraties, traditionele chefs of middenveldorganisaties.

“Het merendeel van de mensen zou vragende partij zijn voor bijstand door een advocaat”

Ondanks deze beperkte aanwezigheid van advocaten toont een studie van Advocaten Zonder Grenzen (ASF) uit 2018 aan dat advocaten op een positieve appreciatie kunnen rekenen, ook al hebben slechts erg weinig Centraal-Afrikanen van hun diensten gebruik kunnen maken. Het merendeel van de geïnterviewde personen zou vragende partij zijn voor ondersteuning of bijstand door een advocaat om hun verdediging op zich te nemen en verklaren zich bereid om voor juridische diensten te betalen.

Niettemin gaapt er een grote kloof tussen advocaten en hun mogelijke cliënten. Die eersten bieden relatief dure diensten aan, die berekend zijn aan de hand van een minimumbarema dat door de Balie is opgelegd en de financiële mogelijkheden van het merendeel van de Centraal-Afrikanen ruimschoots te boven gaat. In de praktijk zijn advocaten vaak verplicht om hun tarieven naar beneden te herzien, omdat hun cliënten de gevraagde honoraria niet kunnen betalen. Die laatsten achten een advocaat te duur, of zelfs helemaal onbetaalbaar. Ook al verklaren de geïnterviewden zich bereid om te betalen voor de diensten van advocaten (advies, procesvertegenwoordiging, bemiddeling), toch zijn zij in het algemeen slechts in staat om maximaal een derde van de honoraria te betalen die door de officiële barema’s opgelegd worden. Deze kloof versterkt het algemene gevoel van een beroep dat vastgeroest zit in een afwachtende en weinig ondernemende positie.

Het probleem van de vestiging van advocaten over het gehele grondgebied stelt zich dus acuut. Het kan echter niet los gezien worden van, en moet ook in samenhang bekeken worden met het uitrollen van het justitiesysteem tot in de meest verafgelegen hoeken van het land. In dit perspectief heeft ASF aan de Centraal-Afrikaanse Balie, een partner van ASF sinds 2015, aanbevolen om meerdere acties te ondernemen met het doel om het aantal advocaten dat ingeschreven is op het tableau te verhogen, om de opleiding van jonge advocaten verder te ontwikkelen en om de Centraal-Afrikaanse samenleving te informeren over de rol die advocaten spelen en over de diensten die zij kunnen leveren.

“Advocaten met een jong en ondernemend profiel zouden een levensvatbare economische activiteit kunnen ontwikkelen”

Op de korte en middellange termijn bestaan er volgens ASF mogelijkheden voor advocaten om zich in beperkte aantallen te vestigen in verschillende steden in het westen van het land. In deze min of meer stabiele zones is de juridische markt, hoewel die beperkt in omvang is, over het algemeen onontgonnen.  Advocaten met een jong en ondernemend profiel en met kennis van deze zones zouden een levensvatbare economische activiteit kunnen ontwikkelen, op voorwaarde dat ze drie bepalende criteria in acht nemen:

1. Het domein van hun activiteiten diversifiëren en naast “klassieke” juridische prestaties ook diensten als bemiddeling of zelfs onderwijs aanbieden;
2. Realistische honoraria vragen die rekening houden met de financiële capaciteit van hun cliënteel;
3. Zich integreren in de lokale maatschappelijke realiteit en een netwerk ontwikkelen binnen het maatschappelijk weefsel, met name met de actoren binnen de administraties en de gemeenschappen.

Bruno Langhendries

Contact: blanghendries@asf.be

Foto’s © ASF/B. Langhendries