Natuurlijk zou deze wekelijkse rubriek aandacht kunnen besteden aan de nieuwste strapatsen van de Amerikaanse president. Die laat geen inspanning onverlet om de rechtsstaat te slopen, net op een moment waarop brave lezers van De Standaard een gratis abonnement kregen op de New York Times en dus dagelijks in hun mailbox lezen dat het onmogelijke nog iedere dag wordt overtroffen. Het moet voor ons allen alvast als een waarschuwing klinken dat de verworvenheden van de democratische rechtsstaat snel kunnen verdampen en we dus blijvend alert moeten zijn.

Het is een tijd waarop gezaghebbende leiders hun rol dienen te spelen en zonder omwegen moeten opkomen voor de grote principes. Peter Callens, de voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies, gaf op de alumnidag van de rechtenstudenten in Leuven een opgemerkte toespraak, nadat eerder de “reactie van de Orde van Vlaamse Balies op het federaal regeerakkoord 2025-2029” bekend geraakte.

Peter Callens werd in Leuven aangekondigd als de “schaduwminister van justitie” en het bezorgde hem een Margaret Thatcher-moment. Op 20 september 1988 gaf ze een iconische toespraak voor het Europacollege in Brugge, waar ze zich in scherpe bewoordingen afzette tegen het Europees project. Ze nam toen geen blad voor de mond en was niet te beroerd om tegen de stroom in te varen. Er werd jaren later nog naar die woorden verwezen.

Alle vergelijkingen lopen natuurlijk mank, maar het zou wel best kunnen dat de toespraak van de OVB-voorzitter nog lang zal nazinderen. Hij liet zich dan wel ontvallen dat hij in eigen naam sprak, maar voegde er meteen aan toe dat hij wel dacht dat hij gedragen was door de organisatie die hij vertegenwoordigde.

Hij maakte vooreerst, onder verwijzing naar statistieken van de Raad van Europa, een vlijmscherpe analyse van de Belgische justitie. Er wordt minder geprocedeerd dan tien jaar geleden, maar in België meer dan in de ons omringende landen en er zijn bij ons meer advocaten dan in de buurlanden. En ook: er zijn in ons land ook (veel) méér rechters dan in de ons omringende landen. Hij pleit er dan ook voor om wetenschappelijk te laten onderzoeken waarom we in ons land zo procesgericht zijn. Hij was minder vriendelijk voor zij die vinden dat er veel meer rechters moeten worden benoemd.

De voorzitter heeft ook een aantal hervormingsvoorstellen. Ze zijn bevlogen, hier en daar wat revolutionair en staan soms haaks op eerdere standpunten van de Orde.

Hij pleit voor de territoriale samenvoeging van de hoven van beroep, zodat er nog één per taalgroep overblijft. Hij wil wel nog vestigingen behouden in Antwerpen, Brussel en Gent. Bovendien wil hij de arbeidshoven laten fuseren met de hoven van beroep. Voor die dubbele fusie is wel een grondwetswijziging nodig. Het is ook niet duidelijk of hiervoor een politiek draagvlak is, maar het zou een elegante manier zijn om het “Brusselse” probleem met de aanzienlijke gerechtelijke achterstand aan te pakken.

Hij vindt ook dat vonnissen niet mogen worden uitgevoerd wanneer er beroep is. Die regel werd ingevoerd door de Potpourri I-wet precies om het gerecht efficiënter te maken, maar Peter Callens vindt dat een foute maatregel. Zolang er nog bijvoorbeeld in het hof van beroep te Brussel aanzienlijke achterstand blijft zal er weinig animo zijn om aan die bestaande regel te tornen.

Hij hield ook een vurig pleidooi om rechters niet meer alleen te laten zetelen. Dat voorstel zal allicht wél door velen warm worden onthaald, want er ontstaat nu toch vaak de schijn dat een gerechtelijke uitspraak te vaak van toevalligheden afhangt.

Hij zocht ook de controverse op door zijn voorstel om de rechters te verplichten hun beslissing bijkomend te motiveren wanneer ze afwijken van de vaste rechtspraak van hogere rechtscolleges. Zonder dat expliciet te benoemen leek hij te alluderen op de rechtspraak van bepaalde eigenzinnige politierechters. Hij vond ook dat dat die ongemotiveerde afwijkingen deontologisch moeten kunnen worden gesanctioneerd. Dat is meer dan een gewoon een steen in de kikkerpoel gooien.

Hij haalde ook nog een oud idee onder het stof. Wanneer partijen dat vragen moeten ze een zaak in het Engels kunnen pleiten. Hij merkte op dat dit al kan in onze buurlanden, maar die kennen natuurlijk niet een taalwet die van openbare orde is. En er kan ook toch wel luidop de vraag worden gesteld of er nu geen andere prioriteiten zijn.

De OVB-voorzitter liet verstaan dat zijn voorstellen geen eindpunt zijn, maar eerder een aanzet tot een open debat over grondige hervormingen. Laten we dan ook met open vizier de discussie aangaan. Ik sta alvast te popelen.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.