In het eerste deel (u overleefde het?) las u dat u zal vernieuwen, minstens vernieuwd wordt terwijl u lustig tegenspartelt. Of als een dode vis blijft liggen. Dromend van een wereld die u in alles de baas kan en van een toekomst die voor u geen geheimen, noch uitdagingen heeft, omdat u alles al hebt bewezen. Waarbij u succesvol en relevant zal zijn door gewoon te blijven wie u eergisteren al was. En de cliënten dankbaar mogen zijn omdat u gewoonweg bestaat. Want u bent perfect. Dat dagdromen heeft AI nu al doorprikt, minstens gebeurt het morgen of overmorgen.

De advocatuur in duel met de artificiële intelligentie: zeker dat we winnen?

In elk geval, zelfs als onze beroepsgroep zegt dat we niet meedoen aan de AI-hype of dat AI de rechtsdienstverlening nooit zal beïnvloeden, zal de werkelijkheid die zijn die de cliënten beleven. Namelijk dat men veel van het juridisch schrijfwerk zelf kan doen, net zoals men nu reeds perfect een (juridische) tekst kan vertalen, ook als men geen jota begrijpt van de vreemde taal. En dit zelfs gratis en voor niets.

Is omgaan met AI iets dat de ene zal treffen en de andere niet? Nee, AI zal ons allemaal treffen. De kwestie zal eerder zijn hoe we ermee omgaan

Is omgaan met AI iets dat de ene zal treffen en de andere niet? Nee, AI zal ons allemaal treffen. De kwestie zal eerder zijn hoe we ermee omgaan. Wie niet verder kijkt dan zijn neus lang is, zal zeggen dat wij – mens van vlees en bloed – beter zijn dan een onbekende machine. Dat wat zo een machine uitbraakt in niets te vergelijken zal zijn met wat onze hersenen kunnen produceren. Bon, dat is wat de gilde van de vertalers recent nog over Deepl vertelden. U weet inmiddels wie die strijd gewonnen heeft.

De cliënt houdt het AI-kompas vast

Is de AI-toekomst dan allemaal kommer en kwel? Natuurlijk niet, maar onze cliënten – opnieuw zij – zullen ons de weg wijzen. Zij gaan natuurlijk aangeven dat wat via AI kan worden gedaan, ook daadwerkelijk via AI wordt gedaan. Geen enkele cliënt wil nog betalen voor een manuele opzoeking in de bib als Jura met een klik op de knop de juiste bron op uw scherm weergeeft of voor uren stagiairswerk voor het aanleveren van een ontwerpconclusie, ontwerpcontract of een aanzet van advies, als ChatGPT die zonder stagiairsgrillen kan. Betekent dat dat u het voortaan zonder stagiairs zult redden? Neen, maar wel dat u de stagiairs anders zal opleiden of begeleiden, hen zal leren een wijsheidstoets door te voeren, hen zal leren de algoritmes te doorgronden of extra kritisch te kijken naar het bronmateriaal dat door de machine wordt gepompt.

Wat voor een hemelse wereld komt op ons af wanneer we de repetitieve dingen van elke dag achter ons kunnen laten en die dingen die er werkelijk toe doen, beter dan ooit kunnen bedenken, uitwerken, …

AI als verplichte vaccinatie voor meer efficiëntie?

Bekijk nu eens de dingen op een manier die u niet zo vaak doet: positief. Wat voor een hemelse wereld komt op ons af wanneer we de repetitieve, oersaaie dingen van elke dag achter ons kunnen laten en die dingen die er werkelijk toe doen, beter dan ooit kunnen bedenken, uitwerken, overbrengen en als reddingsboei aan de rechtzoekende kunnen toegooien. En hem door ons uniek zijn, ons denken, onze wijsheid en doortastend handelen op het droge kunnen trekken. Wat voor een rozengeur en maneschijn is het wel, wanneer de data van een dossier – de feitelijke omstandigheden van het ongeluk, de leeftijd van de partijen, hun antecedenten, de clausules van hun contracten, hun huwelijkse- of andere staat, hun strafregister, hun gefaald liefdesleven, hun hypothecaire kredieten en debetstanden – door de zoemende processoren van uw trouwe schootcomputer worden gejaagd. Die dan vervolgens verbanden legt die uw wildste fantasieën niet konden bedenken, en daarmee, afgetoetst aan de talloze verordeningen van de ondoorgrondelijke EU-jungle, de jura’s van deze wereld, de precedenten in binnen- en buitenland, de gedigitaliseerde bib van de KU Leuven of de juridische bossen waar geen advocatenkat haar jongen terugvindt, een ontwerpconclusie aanlevert om glunderend van trots te sissen dat niemand ooit beter zal kunnen dan wat u net uit het brein van uw artificiële collega wist te puren.

Het brengt ons bij een oud zeer waar ons beroep een paar treinen miste. Onze drang om, zoals Roger van Dobbit TV werkelijk alles zelf te doen, heeft ons omnipresent gemaakt, maar niet steeds efficiënt. Staan we ooit stil bij hoeveel uren alle advocaten samen vergooien aan dingen die anderen (of apparaten) beter dan wij kunnen? De traditionalisten onder ons gaan het zeker hebben over het feit dat de auteurs van deze provocerende tekst een ijver voor meer geldgewin hebben. Efficiëntiegewin en winsttoename zijn dan synoniemen. Dat is het niet. Ooit stilgestaan bij de tol van inefficiëntie op eigen ontspanning, gezondheid, work-life, uw stappenteller of de geliefde die alsmaar ongeduldiger wacht op uw te laat komen of zelfs helemaal niet komen?

Zie eens hoezeer, voor twee typische advocatenpraktijken – de procedure-advocaat of de transactionele advocaat –, wat AI nog maar op één vlak – tijd – zou kunnen doen. Rekende de pleiter voor zijn praktijk, bijvoorbeeld op jaarbasis, reeds uit wat het nazien van het feitenrelaas in de conclusie van de tegenstrever – lees, de detectie van de feitelijke onjuistheden of de beweringen die niet door stukken werden gestaafd – heeft gekost? Gekost in tijd, omgerekend naar erelonen die aan de cliënten werden aangerekend? Maar ook gerekend in collectief opsouperen van de tijd die veel nuttiger aan het deel in rechte had kunnen worden besteed? Rekende de transactionele advocaat hetzelfde al uit voor zijn nazicht van de concordantie tussen het achtste amendement aan het bouwcontract en de zeven vorige, de ABR-polis, de financieringscontracten bij drie verschillende banken en de werfverslagen van de laatste achttien maanden?

Kortom, ieder van ons worstelt met tijd die nuttiger kan worden besteed, tijd die onze inhoudelijke toegevoegde waarde unieker, beter en wijzer maakt. En op het einde van de dag, wanneer de ereloonstaat vertrekt, worden we met de harde realiteit geconfronteerd: niet wij, maar onze cliënten bepalen hoeveel tijd wij aan de dingen mogen besteden. Hoe ontstellend, toch.

En uw portemonnee bij dat alles? Ook daar zullen onze cliënten dicteren wat de AI-dienst waard is. Het zal geen uurtarief zijn, dat is nogal duidelijk

Brengt AI intelligentere erelonen?

En uw portemonnee bij dat alles, blijft die bij het oude omdat wij dat graag willen? Ook daar zullen onze cliënten dicteren wat de AI-dienst waard is. Het zal geen uurtarief zijn, dat is nogal duidelijk, maar wat dan wel? Laat daar net een antwoord komen op een probleem waarvoor we collectief vaak niet thuisgeven: wat is de economische waarde van onze toegevoegde waarde? Het zal dus niet meer zo zijn dat we kunnen zeggen dat we x uur aan een uurwaarde van y euro hebben gewerkt. We zullen dus moeten nadenken wat we zelf voor de cliënt beter hebben gedaan, naast al het goede dat de machine aan ons aanleverde. We gaan dus praten over de waarde van onze strategieën, over de waarde van onze wijsheid en over wat we daadwerkelijk voor de cliënt kunnen of zullen betekenen.

Zal ons uurtarief bijvoorbeeld niet wijken voor een waardecoëfficiënt, juncto eenheidswaarde? Stel dat met alle pre-procedureparameters de echtscheidingszaak van de cliënt coëfficiënt 3 draagt. Maar dat het geleverde werk van de advocaat de coëfficiënt vóór de berechting naar 8 tilde. Dan zou het ereloon via een vooraf bepaalde eenheidswaarde kunnen worden begroot (stel in dit voorbeeld 600 euro per coëfficiëntpunt). In dit voorbeeld evolueert het uurtarief naar een puntwaarde. Bestede tijd is dan irrelevant.

Dezelfde techniek kan worden gebruikt bij het verdisconteren van de resultaatwaarde. Stel, opnieuw hetzelfde voorbeeld, de echtscheidingszaak met een coëfficiënt 3 bij intake, 8 de dag vóór de zitting, maar op de dag van het afsluiten van de zaak de maximumcoëfficiënt (stel 15) omdat alle eisen van de cliënt werden ingewilligd en die van de wederpartij werden afgewezen. In zo'n benadering biedt de advocaat een antwoord op een oud zeer: objectief resultaten in meer en min in rekening kunnen brengen.

En nu we toch aan het rekenen zijn geslagen, bij nog meer doorgedreven drang tot objectiveren van toegevoegde waarde en resultaat, hoe kwantificeerbaar wordt efficiënte tijd – lees, doorlooptijd – wel niet? We hadden het hiervoor al over de toegevoegde waarde van aanbestedingen en pitchen. Formules waarbij een eenheidsprijs hoger kan zijn naar gelang de doorlooptijd korter wordt, zijn niet meer op een hand te tellen. Welke advocaat wordt zo origineel om de puntwaarde omgekeerd evenredig te maken met de duur van zijn tussenkomst? Of de resultaatscoëfficiënt (de 15 in het voorbeeld hiervoor) te laten variëren volgens de vooraf bepaalde parameters (bv. +x% indien afgewikkeld binnen vier weken en -y% per week als langere doorlooptijd dan acht weken). Stel dat eiser en verweerder volgens zo een ereloonformule werken, dan krijgt de dynamiek van bijvoorbeeld een onderhandeling en contractvorming een totaal andere invulling dan een goud oud uurtarief.

Conclusie

Ingewikkeld allemaal, denkt u nu. Waarom niet gewoon AI buiten uw kantoor houden? Het antwoord is simpel. Omdat uw cliënten het kunnen gebruiken en zullen doen, in uw plaats als het moet. Omdat de stagiair van morgen al op de universiteitsbanken met AI heeft gewerkt. U mag het natuurlijk proberen, maar wij verwedden er onze zuurverdiende centjes niet op dat omdat u het lief vraagt uw spiksplinternieuwe stagiair AI niet meer zal gebruiken. Het is een beetje zoals met de gsm vroeger: de oudsten onder ons vonden het idee van een mobieltje te belachelijk voor woorden. Was dat eventjes een vergissing.

Nu u mee bent in wat op ons afkomt, is het de vraag of dit alles ons wezen, onze kernwaarden, onze rol in de samenleving fundamenteel wijzigt? Totaal niet. We blijven onafhankelijke, partijdige juridische dienstverstrekkers die alleen voor de belangen van de cliënten ijveren en het vertrouwen van de cliënten en de samenleving niet verloochenen. Maar wie de vernieuwing niet omarmt, wie de vernieuwing afwijst, wie de stem van de cliënt van morgen niet hoort of niet begrijpt, die begeleidt zichzelf naar de exit. En dat is dan niet de fout van de samenleving, van de cliënt of van de innovatiegolf. Want omwille van toekomstaversie een vorm van zelfbehoud boven de toga aantrekken is hetzelfde als de toga uittrekken.

Patrick Hofströssler en Liselotte Dupont

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Today’s Lawyer. Het eerste deel kunt u hier lezen.