Wat als je vroeg of laat niet meer in staat bent om zelf je vermogen te beheren? Het is een vraag waar steeds meer Belgen over nadenken, want in 2023 werden er in ons land meer dan 100.000 zorgvolmachten geregistreerd. In een zorgvolmacht werk je een regeling uit voor het geval je tijdelijk of blijvend wilsonbekwaam zou worden, waardoor je een rechterlijke beschermingsmaatregel overbodig maakt.

Wat is een zorgvolmacht?

In een zorgvolmacht geef je aan een vertrouwenspersoon de bevoegdheid om in jouw naam en voor jouw rekening beslissingen te nemen over je vermogen en bepaalde aspecten van je zorg wanneer je dit zelf niet meer kan door je fysieke en/of mentale gezondheidstoestand. Soms gebruikt men ook wel eens de term ‘levenstestament’, maar dit is enigszins misleidend, omdat je in een zorgvolmacht – in tegenstelling tot een testament – niet bepaalt hoe de verdeling van je erfenis moet gebeuren.

Waarom is een zorgvolmacht zo belangrijk?

Als je later wilsonbekwaam zou worden en op voorhand een zorgvolmacht hebt opgemaakt, is een rechterlijke beschermingsmaatregel (bewind) overbodig. Het verdere beheer van je vermogen blijft dus binnen de privésfeer. De aanstelling van een bewindvoerder is alleen aan de orde als tijdens de uitvoering van de zorgvolmacht zou blijken dat deze onvoldoende bescherming biedt. De vrederechter kan in dat geval ook sleutelen aan de modaliteiten van de zorgvolmacht.

Zonder zorgvolmacht moet de vrederechter een bewindvoerder aanduiden die jou gedurende je wilsonbekwaamheid zal vertegenwoordigen en periodiek bij de vrederechter moet rapporteren. Dit kan iemand uit je naaste familie zijn of een professionele bewindvoerder. Onder gehuwden heerst vaak het misverstand dat een rechterlijke tussenkomst voor hen niet vereist is en dat zij dus ‘automatisch’ elkaars vertegenwoordiger zijn. Dit klopt niet: als een echtgenoot wilsonbekwaam wordt, heeft de andere wel degelijk een rechterlijke machtiging nodig (via de figuur van de ‘indeplaatsstelling’) om als vertegenwoordiger te kunnen optreden.

Voor wie is een zorgvolmacht geschikt?

Het begrip ‘wilsonbekwaamheid’ doet al snel denken aan ouderdomsziekten zoals Alzheimer. Dit is inderdaad een van de voornaamste scenario’s waarop men met een zorgvolmacht anticipeert. Maar vergis je niet: een zorgvolmacht is even nuttig voor jonge mensen, want op ziekte of ongeval staat geen leeftijd. Ook wie een risicovol beroep of een extreme sport uitoefent, doet er goed aan om duidelijke instructies voor zijn of haar zorg en vermogensbeheer op papier te zetten. Een zorgvolmacht biedt gemoedsrust, zowel voor jezelf als voor je naasten.

Hoe stel je een zorgvolmacht op?

Omdat men anticipeert op een toekomst die men nog niet kent, kiezen velen ervoor om hun zorgvolmacht zo breed mogelijk te formuleren, in die zin dat hun vertegenwoordiger – ook wel ‘lasthebber’ genoemd – bijvoorbeeld ook onroerende goederen mag verkopen of schenkingen mag doen, weliswaar binnen de grenzen die in de zorgvolmacht zijn aangegeven. Een dergelijke zorgvolmacht vereist de tussenkomst van een notaris. Als de zorgvolmacht beperkter mag zijn, dan kan men deze ook onderhands opstellen. In elk geval moet men de zorgvolmacht laten registreren in het Centraal Register voor Lastgevingsovereenkomsten. Het spreekt trouwens voor zich dat men voor de opmaak van een zorgvolmacht – net als voor elke andere rechtshandeling – nog gezond van geest moet zijn.

Wie kan je lasthebber zijn?

Je kiest zelf wie je als lasthebber aanduidt. Houd er rekening mee dat deze persoon zonder rechterlijke controle en zonder jouw controle voor jou beslissingen zal mogen nemen. Vertrouwen is dan ook essentieel. Bepaalde personen kunnen niet als lasthebber optreden, zoals personeelsleden van het woonzorgcentrum waarin je verblijft. Zolang je nog wilsbekwaam ben, kan je de zorgvolmacht op elk moment herroepen.

Denk ook na over de situatie waarin jouw lasthebber niet (langer) beschikbaar is om je te vertegenwoordigen tijdens jouw wilsonbekwaamheid, bijvoorbeeld door overlijden of omdat hij zijn opdracht niet langer kan of wil uitvoeren. Als je zelf geen opvolgende lasthebber hebt aangeduid, zal de rechter dit niet voor jou mogen doen en zal hij dus zijn toevlucht moeten nemen tot een bewind. Voor eventuele belangenconflicten kan je een vervangende lasthebber aanstellen.

Welke bevoegdheden kan je in een zorgvolmacht opnemen?

In de zorgvolmacht omschrijf je het takenpakket van je lasthebber, gaande van de betaling van facturen, de opening en afsluiting van bankrekeningen, de belegging van gelden, de opzegging van (ver)huurcontracten tot de verkoop van onroerend goed. Omdat je je lasthebber ook de bevoegdheid kan geven om te schenken aan de personen die je in de zorgvolmacht als begunstigden aanwijst (wat in de regel fiscaal voordeliger is dan het vermogen via erfenis aan hen te laten toekomen), noemt men de zorgvolmacht ook wel eens het sluitstuk van successieplanning.

In een zorgvolmacht kan je ook bepaalde persoonsgebonden aspecten regelen, bijvoorbeeld de vraag wie er mag beslissen over een eventuele verhuis naar een andere woning, serviceflat of zorginstelling. Maar laat je niet vangen door de terminologie: een zorgvolmacht behelst vooral het beheer van je vermogen, niet je medische zorg. Hiervoor bestaan afzonderlijke wilsverklaringen, waarin je bijvoorbeeld kan opnemen welke medische behandelingen je niet wil ondergaan. Een dergelijke ‘zorgplanning’ bespreek je best met je huisarts.

Wanneer treedt de zorgvolmacht in werking?

In de zorgvolmacht bepaal je vanaf wanneer je lasthebber mag beginnen optreden. Je kan bijvoorbeeld afspreken dat een of twee artsen de toestand van wilsonbekwaamheid moeten vaststellen in een medisch attest. Een zorgvolmacht treedt dus niet noodzakelijk in werking bij ondertekening. Dit is alleen maar het geval als je dit uitdrukkelijk zo in de zorgvolmacht hebt bepaald. Daarbij behoud je voor alle duidelijkheid je bevoegdheid om je vermogen zelf te beheren, zolang je dit nog kan. Een zorgvolmacht kan dus ook een nuttig en flexibel instrument zijn wanneer ‘goede’ en ‘slechte’ dagen elkaar afwisselen.

Wie controleert de lasthebber?

Vertrouwen is de hoeksteen van elke zorgvolmacht. Je lasthebber hoeft zich niet systematisch te verantwoorden bij de rechter en heeft ook geen bijkomende machtiging nodig om de zorgvolmacht uit te voeren. Dit betekent echter niet dat er geen enkele controle is. In de zorgvolmacht zelf kan je bepaalde waarborgen inbouwen. Je kan bijvoorbeeld meerdere lasthebbers aanduiden die elk afzonderlijk bevoegd zijn voor dagdagelijkse verrichtingen, maar samen moeten beslissen voor transacties die een bepaald grensbedrag overschrijden. Het is ook mogelijk om een toeziend lasthebber aan te wijzen. Als er toch signalen van misbruik of wanbeheer zijn, kunnen je naasten dit melden aan de vrederechter.

Verklaring van voorkeur van bewindvoerder

Wie liever geen zorgvolmacht verleent, kan ervoor kiezen om een verklaring van voorkeur van bewindvoerder af te leggen bij de notaris of de vrederechter. Daarin wijs je jouw eventuele toekomstige bewindvoerder aan en geef je deze persoon richtlijnen mee. Het verschil met de zorgvolmacht is dat de bewindvoerder zal optreden in het kader van een rechterlijke beschermingsmaatregel, maar dan wel een waar je toch je eigen stempel op hebt kunnen drukken.

Ariadne Van den Broeck

Notas, geassocieerde notarissen te Gent