Sinds de Covid-19 lockdown is e-commerce sterk gegroeid in populariteit. Volgens de FOD Economie deed 73 % van de Belgen in 2020 minstens één online aankoop. Of deze evolutie al dan niet positief is, daarover zijn de meningen verdeeld. Terwijl sommigen de digitale evolutie toejuichen, wijzen anderen op de nadelige duurzaamheidseffecten ervan. Bepaalde van de aangehaalde negatieve effecten treffen vooral lokale regio’s. Dit doet de vraag rijzen welke maatregelen lokale overheden, zoals bv. het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen nemen om de negatieve aspecten van e-commerce te ‘exnoveren’? Een onderbelicht aspect van deze problematiek is de vraag of de gewesten ter zake überhaupt bevoegd zijn om maatregelen te nemen.

E-commerce: duurzaam of net niet?

De term ‘e-commerce’, verwijst naar alle manieren waarop goederen en diensten worden verhandeld via telecommunicatiediensten op afstand. De levering van de online aangekochte goederen of diensten kan geschieden in digitale vorm (bv. aankoop van een digitaal krantenabonnement) of via fysieke levering van de goederen of diensten (bv. aankoop van kleren via een webshop). In het eerste geval wordt de aankoop volledig digitaal afgehandeld. In het tweede geval wordt de transactie op digitale wijze gesloten, geschiedt de betaling ook op digitale wijze, maar er is nog altijd de fysieke productie en levering (= afgifte) van het goed op het door de koper aangegeven adres.

De vraag rijst in welke mate e-commerce duurzaam is. De meningen zijn hierover verdeeld

In de kader van het duurzaamheidsdebat rijst de vraag in welke mate die laatste vorm van e-commerce duurzaam is. De meningen zijn hierover verdeeld. Langs de ene kant wordt aangegeven dat gemiddeld genomen e-commerce, mits enkele aanpassingen, een meer positief effect zou kunnen hebben op het milieu, dan de traditionele detailhandel in fysieke winkels. Dit gunstig milieueffect komt o.a. omdat het totale af te leggen leveringstraject (de ‘leveringsronde’), beperkter is dan wanneer elke afnemer afzonderlijk zijn pakje moet gaan afhalen. Langs de andere kant wordt gewezen op het feit dat de praktijken inzake e-commerce logistiek (verpakkingen) en transport (bv. de “vandaag besteld, morgen in huis”- praktijk en de bijhorende (gratis) bezorgings- en retourneringspraktijk) en de toenemende leegstand van fysieke winkels, de positieve effecten van e-commerce neutraliseren. De aangehaalde negatieve effecten hebben voornamelijk een lokaal effect: transportcongestie, luchtvervuiling, afval van de verpakkingen, leegstand van handelspanden,

Kan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bijdragen tot duurzaamheid door de negatieve effecten van e-commerce te ‘exnoveren’?

‘Exnovatie’ verwijst naar het proces van het wegwerken van de niet duurzame (aspecten van) (productie)processen, praktijken of activiteiten of van goederen of diensten. Dit kan op eigen initiatief van de onderneming of via overheidsregulering.

Dit laatste veronderstelt dat de betrokken overheid daartoe bevoegd is. Wanneer het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ter zake wil optreden dan moet zij rekening houden met het feit dat zij enkel kan optreden indien de maatregel die zij wil treffen valt onder een van de bevoegdheidsdomeinen die haar zijn toegewezen in de Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen (BWHI). Voor die bevoegdheidsdomeinen waarvoor zij bevoegd is, zal zij er tevens rekening mee moeten houden dat België deel uitmaakt van de Europese Unie en de dus met de bevoegdheidsverdeling tussen de lidstaten en de Unie. Het gewest zal dan ook in voorkomend geval het door de Unie uitgewerkt regelgevend kader moeten respecteren. Zo zullen opgelegde maatregelen steeds in overeenstemming moeten zijn met de regels inzake het vrij ververkeer van goederen en diensten en het vrij vestigingsrecht.

E-commerce is as such niet het voorwerp van een specifiek beleidsdomein waarvoor de gewesten bevoegd zijn. Dit betekent evenwel niet dat zij niet kunnen optreden

E-commerce is as such niet het voorwerp van een specifiek beleidsdomein waarvoor de gewesten bevoegd zijn. Dit betekent evenwel niet dat zij niet kunnen optreden. Indien de te nemen maatregelen gekoppeld kan worden aan een ander bevoegdheidsdomein waarvoor het gewest wél bevoegd is dan kan het gewest (ook) optreden). Dit opent redelijk wat mogelijkheden voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Zo zij de te nemen maatregelen kan koppelen aan de bescherming van het milieu, verkeersveiligheid of de handelshuur, dan is zij bevoegd. Ook kan zij in het kader van haar bevoegdheden inzake ruimtelijke ordening sturend optreden via (bestemmings)plannen, (milieu)vergunningen, exploitatievoorwaarden, edm.

Andere zaken, zoals de consumentenbescherming waaronder de regeling inzake het herroepingsrecht bij overeenkomsten op afstand is opgenomen, kunnen enkel door de federale overheid geregeld worden. Maatregelen die vanuit milieuoverwegingen worden opgelegd maar betrekking hebben op productnormen (normen waaraan het product moet voldoen om op de markt te kunnen worden gebracht), kunnen ook enkel door de federale overheid worden aangenomen.

Hoewel het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dus zekere bevoegdheden heeft ter zake van e-commerce, moeten deze bevoegdheden meteen genuanceerd worden bij gebrek aan een eenduidige en allesomvattende bevoegdheidstoewijzing. De bevoegdheidsverdeling kan ook leiden tot fragmentering van de regelgeving (bijv. verschillende regelingen in de verschillende gewesten).

We bespreken deze nuances verder in een gratis online seminarie op 15 december 2022 – van 12u30 – 14h.

Wie niet aanwezig kan zijn, kan ook meer over het onderwerp lezen in onze schriftelijke bijdrage, beschikbaar op aanvraag.

Tim B. Hermans en Régine Feltkamp