Vorige week verscheen het rapport van het Rekenhof over de “aansturing van de digitale transformatie van Justitie door de federale overheid”. Het rapport is bijzonder kritisch. “De digitalisering is een project dat al verschillende decennia loopt” is de eerste ontnuchterende vaststelling. Al die initiatieven hebben “aanzienlijke menselijke, budgettaire en technologische middelen” gevergd.

Het Rekenhof maakt daar een grondige analyse van en stelt vast dat de initiatieven “veeleer te kwalificeren (zijn) als een digitalisering dan als een volledige digitale transformatie. Digitalisering beoogt immers gewoonweg de goedkeuring en het gebruik van digitale technologieën in een organisatie. Een digitale transformatie, daarentegen, is een globaal proces dat een meerwaarde wil geven aan de openbare dienstverlening, onder meer aan de burger, door de bedrijfsprocessen administratief te vereenvoudigen en door het beste te halen uit de beschikbare technologieën”. Anders gezegd: het gaat dus hooguit over wat technologische aanpassing, maar niet over een digitale revolutie.

Er zijn nochtans op het terrein een aantal hervormingen zichtbaar, zoals de mogelijkheid om digitaal stukken en conclusies neer te leggen, maar dat is dus geen digitale transformatie. Alles verloopt nog te veel vanuit het perspectief van de papieren wereld. En ook daarover is het Rekenhof kritisch: “Het is niet gegarandeerd dat de projecten die nu gelanceerd worden, houdbaar zijn op middellange en lange termijn”. Vrij vertaald: er is te weinig toekomstvisie en de projecten zijn niet mee met hun tijd. Maar het Rekenhof gaat nog verder: “De interne beheersing bij de FOD schiet tekort. Ze kan niet waarborgen dat belangrijke risico’s voldoende onder controle worden gehouden, zeker als het gaat om de budgettaire risico’s, de risico’s in verband met het uitbesteden van prestaties aan consultants en risico op fraude”. Of, anders gezegd: de opvolging is een zootje, waarbij de wet op de overheidsaanbestedingen wordt miskend, er duistere beheersstructuren zijn, de ontwikkelaars mekaar voor de voeten lopen en alles fraudegevoelig is (met mogelijke belangenconflicten en duistere afspraken met royaal betaalde externe consultants).

Samengevat: indien er een regering zou zijn, was dat misschien een aanleiding voor een grondig debat in het parlement en de oprichting van een onderzoekscommissie. Maar: er is geen regering en er is in het parlement weinig animo voor Justitie en dus verdwijnt het rapport bijna geruisloos naar de achtergrond.

Of misschien toch niet. Het directiecomité van de FOD Justitie zorgde voor een originele reactie. Misschien werd het persbericht wel bedacht door een duurbetaalde consultant die dacht dat, wanneer er geen ‘awards’ in het verschiet liggen voor de digitalisering zelf, er misschien nog wel kans is op een prijs voor de origineelste communicatie bij hopeloze situaties. Op 10 januari verwelkomde het directiecomité van de FOD Justitie met een persbericht het rapport van het Rekenhof onder de welluidende titel Een constructieve schop onder de kont (sic). Wie verzint er toch een dergelijk persbericht? Een wat doorgeslagen adviseur in crisiscommunicatie of toch een inderhaast bijeengeroepen directiecomité dat samen zoekt naar troostende woorden, waarbij ze vooral zichzelf moed inspreken?

En ah, is “een constructieve schop onder de kont” uiteindelijk niet de ideale uitdrukking voor een situatie waarin een informaticaproject compleet in de soep dreigt te lopen? Je zou bijna denken dat de 'constructieve' kant van de schop ligt in de manier waarop je wegkijkt van het eigen falen, maar tegelijkertijd in de andere richting probeert te rennen daarbij het achterwerk stevig naar voren duwend. Want wat zegt “we hebben gefaald” nu beter dan: “Goed, we hebben alles op de verkeerde manier aangepakt, maar hier is een schoppende herinnering dat je toch nog moet werken… ook al weet je zelf niet meer hoe.” Echt de perfecte balans tussen bouwend leiderschap en motiverende marteling!

De voormalige minister van Justitie laat in Het Laatste Nieuws noteren dat hij bij zijn aantreden in 2020 een gebrekkige ICT-dienst aantrof. De krant citeert dan – tussen aanhalingstekens – de toenmalige minister: “Ik wou de tanker snel keren. Misschien is dat te snel gegaan en liepen er daardoor zaken verkeerd” (“Hij heeft miljoenen aan belastinggeld verspild”, Het Laatste Nieuws, 11 januari). Het moest zo snel gaan dat er geen tijd was om de wet op de overheidsopdrachten toe te passen, laat staan die snel eerst op maat te wijzigen?

Ook in De Standaard wordt geen fraai beeld opgehangen van het digitaliseringsverhaal: “Hoeveel consultants worden ingezet voor de digitaliseringsprojecten kon niet exact worden becijferd.” De lijsten zijn onvolledig. Ook hoeveel de plannen al hebben gekost “kon niet worden becijferd” (“Rapport snoeihard voor digitalisering Justitie: geen visie, risico op fraude”, De Standaard, 11 januari).

Als daar meer geen rechtszaak van komt. Op papier, bij gebrek aan digitalisering.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.