De invoering van het nieuwe Burgerlijk Wetboek gaat, zoals bekend, vanaf 1 januari 2023 gepaard met de inwerkingtreding van Boek 5 ‘Verbintenissen’.[1]Het verbintenissenrecht is uiteraard van belang voor het arbeidsrecht, waarin de (arbeids-)overeenkomst een centrale plaats bekleedt, niet alleen voor de totstandkoming van de arbeidsrelatie, maar ook voor de toegang tot dwingende rechtsregels neergelegd in wetgeving en collectieve arbeidsovereenkomsten. In deze bijdrage worden een aantal elementen genoemd die aandachtspunten zijn voor de arbeidsjurist. U leest een meer uitgebreide bespreking in het Arbeidsrecht Journaal.[2]

Arbeidsrecht als privaatrecht

Het Burgerlijk Wetboek heeft een algemene strekking in het privaatrecht, weliswaar onverminderd de lex specialis.[3] Het arbeidsrecht maakt deel uit van het privaatrecht en de beïnvloeding van het arbeidsrecht door het burgerlijk recht is al door menig auteur benadrukt.[4] Zoals Rauws het stelde, “het arbeidsrecht en het civielrecht zijn met elkaar getrouwd”. De civielrechtelijke invloed kan nog toenemen omwille van een nieuwe codificatie, toch een belangwekkende gebeurtenis. Mede van invloed is de vaststelling dat het nieuwe BW ook inhoudelijk vernieuwt en aansluiting wil vinden bij de idee dat contractuele evenwichten nodig zijn, waarbij de rol van de rechter kan worden benadrukt als behoeder van de belangen van de zwakke partij en van het algemeen belang.[5]

De civielrechtelijke invloed op het arbeidsrecht kan nog toenemen omwille van de nieuwe codificatie

Werkdag

In het arbeidsrecht heeft het nieuwe BW, opvallend genoeg, vooral discussie doen rijzen omtrent Boek 1, dat ook vanaf 1 januari 2023 in werking treedt. Zo bepaalt artikel 1.7, §3, BW dat werkdagen alle andere dagen zijn, behalve wettelijke feestdagen, zondagen en zaterdagen. In heel wat eerste reacties is opgeworpen dat het nieuw zou zijn voor het arbeidsrecht om een zaterdag niet meer als een werkdag op te vatten.[6] Het arbeidsrecht kent ‘het weekend’ inderdaad niet. Zaterdag is, arbeidsrechtelijk gezien, een werkdag. Het probleem is dat nergens in het arbeidsrecht, dus in de lex specialis, de notie werkdag wordt gedefinieerd. Dat lijkt ook niet te hoeven om als lex specialis voorrang te krijgen, maar die opvatting krijgt niet veel steun.[7] In hun NAR-Advies nr. 2.325 vragen de sociale partners dat de bestaande arbeidsrechtelijke notie ‘werkdag’ best uitdrukkelijk bevestigd wordt, niet alleen in het arbeidsrecht maar ook in het socialezekerheidsrecht.[8] Ten tijde van het schrijven van deze bijdrage zou men via wetgevende weg aan een oplossing werken.

Overmacht en imprevisie

Overmacht is een begrip dat voor het arbeidsrecht nog redelijk vertrouwd is. Maar het nieuwe BW omarmt nu ook de imprevisieleer. Artikel 5.74 spreekt over “verandering van omstandigheden”. Er wordt hierbij van een belangrijke hervorming gesproken,[9] zelfs van een ‘kroonjuweel’.[10] Of het imprevisieleerstuk zijn invloed in het arbeidsrecht zal doen gelden, is natuurlijk een vraag voor de toekomst. Maar het is niet onmogelijk. Zo zijn er al vragen gerezen over welke invloed een pandemie heeft op de arbeidsovereenkomst, of welke invloed een oorlog of een boycot heeft. Wat bijvoorbeeld met hoge energiekosten, of onverwacht stijgende loonkosten?

Overmacht is een begrip dat voor het arbeidsrecht nog redelijk vertrouwd is. Maar het nieuwe BW omarmt nu ook de imprevisieleer

Over de invloed van een oorlog is overigens rechtspraak bekend uit de periode van de Irak-oorlog. Het arbeidshof te Brussel oordeelde toen dat een embargo wegens de oorlog geen overmacht kon uitmaken voor de werkgever.[11] Maar dit ging over overmacht en niet over imprevisie. Om het enthousiasme te temperen, verwees Aline Van Bever er in haar proefschrift reeds op dat het Nederlandse recht de imprevisieleer ook kent, maar in de arbeidsrechtelijke erg zuinig toepast.[12] Over de ‘onvoorziene omstandigheden’ lijkt het laatste woord evenwel nog niet gezegd, ook niet in het arbeidsrecht, ondanks het aanvullend karakter van deze bepalingen in het BW.

Contractuele (on)evenwichten

Zoals reeds gesteld, heeft het nieuwe verbintenissenrecht nu meer oog voor contractuele evenwichten. Zo introduceert artikel 5.52 BW een bepaling over ‘onrechtmatige bedingen’. Elk beding waarover niet kan worden onderhandeld en dat een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten van partijen is onrechtmatig en wordt voor niet geschreven gehouden. De opstellers van Boek 5 wilden het verbod van onrechtmatige bedingen aanvankelijk voorbehouden voor toetredingscontracten, maar die beperking werd achteraf niet in de wetsbepaling opgenomen. Aldus is deze bepaling van toepassing op alle overeenkomsten, ook arbeidsovereenkomsten.

Elk beding waarover niet kan worden onderhandeld en dat een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten van partijen is onrechtmatig en wordt voor niet geschreven gehouden

In dit kader moet ook melding worden gemaakt van artikel 5.10 BW betreffende toetredingscontracten. Een contract is volgens deze bepaling een toetredingscontract wanneer het vooraf en eenzijdig is opgesteld door een partij en er niet over onderhandeld kan worden. Ingevolge artikel 5.66 BW wordt, bij twijfel, het toetredingscontract uitgelegd ten nadele van de partij die het heeft opgesteld. De rechtspraak zal moeten uitklaren of men ook in het arbeidsrecht tot de vaststelling van toetredingscontracten zal komen.

Ontslagrecht voor zelfstandigen?

Boek 5 introduceert in artikel 5.93 BW nog een belangrijke nieuwigheid, namelijk de buitengerechtelijke ontbinding. Het betreft een nieuwe mogelijkheid om een overeenkomst te beëindigen, met name door een eenzijdige wilsuiting die steunt op een gerechtvaardigde motivering.[13] Dat lijkt wel erg op wat men in het arbeidsrecht als een ‘ontslag’ opvat. Deze vorm van eenzijdige beëindiging zal wellicht weinig repercussies hebben op het ‘reguliere’ arbeidsrecht, omdat het ontslagrecht omzeilen niet zomaar zal worden getolereerd. Dat neemt niet weg dat deze bepalingen wel relevant kunnen zijn voor zelfstandige samenwerkingsovereenkomsten. Men zou kunnen stellen dat dit de weg opent voor een ‘ontslagmogelijkheid’ voor zelfstandige arbeid, uiteraard binnen de condities van het desbetreffende wetsartikel.

Aandacht voor het ‘civiele arbeidsrecht’

Op grond van het voorgaande, is de conclusie dat de invoering van Boek 5 ‘Verbintenissen’ in het nieuwe BW belangstelling zal wekken vanuit het arbeidsrecht. Er zal ongetwijfeld een invloed uitgaan van het nieuwe verbintenissenrecht op dit rechtsdomein. Door een nieuwe en moderne codificatie zal de aandacht voor het civielrechtelijk karakter van het arbeidsrecht mogelijk nog toenemen. Weliswaar is het nieuwe verbintenissenrechten grotendeels aanvullend recht en wordt aan het ‘lex specialis’ karakter van het arbeidsrecht geen afbreuk gedaan. Maar de vermenging tussen deze rechtsdomeinen staat buiten kijf en het zou niet onlogisch zijn dat men in het arbeidsrecht bredere rechtsontwikkelingen oppikt. Het is een goede test voor de autonomie van het arbeidsrecht, die arbeidsjuristen uiteraard erg naar waarde blijven schatten. En hier en daar kan het civielrecht het arbeidsrecht mogelijk een handje helpen. Samenwerking wordt in het arbeidsrecht immers geapprecieerd.

Frank Hendrickx, Gewoon Hoogleraar, Instituut voor Arbeidsrecht, KU Leuven

Referenties

[1]Ingevoerd bij wet van 28 april 2022 houdende boek 5 “verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek, BS 1 juli 2022.

[2] Zie: F. HENDRICKX, “Het nieuwe verbintenissenrecht en het arbeidsrecht”, Arbeidsrecht Journaal 2022.

[3]Cf. art. 1.1. BW.

[4] A. VAN BEVER, Open normen en het arbeidsrecht, die Keure, Brugge, 2017, 820p.

[5] S. STIJNS, “Het ontwerp van nieuw Belgisch verbintenissenrecht”, WPNR 2021, 661; S. DE REY, De herziening van het Belgische verbintenissenrecht: kennismaking met Boek 5 van het nieuw Belgisch BW”, NTBR 2021/30, 3/19; Wetsvoorstel van 24 februari 2021 houdende boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek”, Parl. St. Kamer 2021-2022, nr. 55-1806/001, 3.

[6] We verwijzen onder meer naar een omstandige en kritische toelichting over de notie werkdag: W. VAN EECKHOUTTE in een jubel.be bijdrage: https://www.jubel.be/zaterdag-is-geen-werkdag-meer/.

[7] Contra: F. KEFER en C. ZIMBILE, "La définition du jour ouvrable en droit du travail bientôt bouleversée par le Code civil ? Quand le diable est dans les détails", JTT 2022, Nr. 1434, 340.

[8] Advies nr. 2.325 van de Nationale Arbeidsraad van 16 november 2022 (zie: www.cnt-nar.be).

[9] B. KOHL en P. WERY, “Le nouveau droit des obligations”, CUP Vol. 216, Anthemis, Luik, 2022, 231 ; I. CLAEYS en E. LANGENAEKEN, “Het aankomende nieuwe verbintenissenrecht”, in J. BAECK, I. CLAEYS en A. WYLLEMAN (eds.), Hervorming van het verbintenissen- en goederenrecht, Postuniversitaire Cyclus Willy Delva Nr. 48, Mechelen, Kluwer, 2022, 18.

[10]A. DE BOECK, “Het nieuwe verbintenissenrecht. Hoofdlijnen”, NjW 2022, nr. 467, 618;

[11]Arbh. Brussel 21 april 1993, JTT 1993, 363.

[12] A. VAN BEVER, Open normen en het arbeidsrecht, die Keure, Brugge, 2017, 476.

[13]Zie voor een uitgebreide analyse: S. DE REY en S. STIJNS, “Sancties wegens wanprestatie : kroniek van de recentste evoluties”, TBBR/RGDC 2022/1, 39-49.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn.