Wanneer u een testament opstelt, wenst u vaak meer dan één persoon te bedenken met de goederen die u bij uw overlijden zal nalaten. Mogelijk wilt u zelfs dat deze personen achtereenvolgens de goederen verkrijgen? Klassiek wordt dan aan het restlegaat gedacht, maar weet dat het minder gekende legaat onder voorwaarde of het “LOV”, zowel op civiel als op fiscaal vlak een waaier aan interessante mogelijkheden biedt.
Ruime testeervrijheid
Wat de ingestelde personen (legatarissen) betreft, heeft u inderdaad een ruime ‘testeervrijheid’. Zo kan u aan meerdere personen specifieke roerende of onroerende goederen toebedelen via zgn. bijzondere legaten (bv. een welbepaald schilderij aan legataris X; een welbepaalde hoeve aan legataris Y). Verder kan u via legaten ten algemenen titel uw roerende of onroerende goederen toebedelen (bv. alle roerende goederen aan legataris X; alle onroerende goederen aan legataris Y) of zelfs breukdelen van uw nalatenschap (bv. 1/3 de aan elk der legatarissen X, Y en Z). Met een algemeen legaat ten slotte, kan u de persoon bedenken die principieel zal geroepen zijn tot uw gehele nalatenschap. Alhoewel het logisch lijkt om slechts één persoon als algemene legataris aan te duiden, belet niets dat u er twee (of meer) aanduidt. In principe komen zij dan gelijktijdig tot uw nalatenschap, met name op het ogenblik van uw overlijden.
Achtereenvolgende legatarissen
Veronderstel nu dat het uw wens is om die meerdere algemene legatarissen niet gelijktijdig, maar wel achtereenvolgens tot uw nalatenschap te laten komen. U wenst bijvoorbeeld dat de ‘tweede’ algemene legataris slechts tot uw nalatenschap komt als de ‘eerste’ legataris overleden is. Ook dat kan voorzien worden en kan zelfs bijzonder nuttig zijn, indien de mogelijkheid bestaat dat de eerste legataris kinderloos zou overlijden. U stelt dan bv. uw zoon aan als ‘eerste’ legataris en voorziet dat als hij zonder kinderen overlijdt, een ‘tweede’ legataris (bv. uw neef) tot uw nalatenschap komt.
Bijzondere aandacht moet in zo’n geval aan de dag gelegd worden bij de omschrijving van de bevoegdheden van de eerste legataris. Wat kan hij met de verworven goederen doen? Kan hij deze goederen tijdens zijn leven op zijn beurt wegschenken of zelfs vermaken bij testament? Meer nog, kan hij ze gewoon te gelde maken en de opbrengst ervan volledig verteren? Is dat laatste het geval, dan bestaat het risico dat er voor de tweede legataris niet veel meer overblijft van uw nalatenschap en misschien wenst u dat niet.
Restlegaat
Het legaat waarbij u voorziet dat hetgeen ‘overblijft’ van de goederen bij overlijden van de eerste legataris, aan een tweede legataris toekomt, wordt een restlegaat (of legaat de residuo) genoemd. Zo’n restlegaat leidt ertoe dat een eerste legataris de goederen bij uw overlijden verwerft en dat enkel hetgeen waarover hij tijdens zijn leven niet zal hebben beschikt (het ‘overschot’ of het ‘residu’; vandaar ook de benaming legaat de residuo) bij diens overlijden aan een ‘tweede’ legataris toekomt. Het restlegaat kan een geschikte oplossing zijn voor achtereenvolgende verkrijgingen, maar het volgt uit de aard van het restlegaat zelf dat de eerste legataris de door hem verkregen goederen geheel kan verbruiken of verteren, waardoor de verkrijging voor de tweede legataris precair is. Hou er bovendien rekening mee dat een restlegaat tot een dubbele heffing in de erfbelasting leidt, nl. zowel bij het overlijden van de testator, als bij het overlijden van de eerste legataris. De tweede legataris betaalt weliswaar enkel erfbelasting op het ‘residu’, maar hij kan in geen geval ‘verrekening’ vragen met de erfbelasting die de eerste legataris reeds heeft betaald.
Veronderstel evenwel dat u ten allen prijze een dergelijke, al te ruime vertering door de eerste legataris wenst te vermijden. U wenst dat de beschikkingsbevoegdheden van de eerste legataris aan banden worden gelegd zodat de rechtspositie van de tweede legataris wordt verstevigd. U wenst bijvoorbeeld dat deze laatste principieel geroepen moet zijn tot dezelfde goederen of minstens tot dezelfde ‘waarde’, als diegene die de eerste legataris bij uw overlijden heeft verkregen. Of u wenst dat, als de eerste legataris tot een verkoop van een bepaald (bv. waardevol) goed van de nalatenschap zou overgaan, de tweede legataris bij deze verkoop betrokken wordt, zodat deze zijn rechten kan veilig stellen door ze te ‘verplaatsen’ naar de opbrengst van de verkoop.
Legaat onder voorwaarde
In zo’n geval doet u er goed aan om, in plaats van een restlegaat, een legaat onder voorwaarde of een LOV uit te werken. Bij een LOV verkrijgt de eerste legataris (bv. uw zoon) de goederen onder ontbindende voorwaarde, terwijl de verkrijging van de tweede legataris (bv. uw neef) onder opschortende voorwaarde plaatsvindt. De gebeurtenis die aanleiding geeft tot de vervulling van de ontbindende of opschortende voorwaarde, is dezelfde voor de beide legaten. Deze gebeurtenis kan bijvoorbeeld gelegen zijn in het kinderloos overlijden van de eerste legataris (die de goederen onder ontbindende voorwaarde verkrijgt). Bij een LOV verkrijgt de ‘eerste’ legataris (uw zoon) de goederen onmiddellijk bij uw overlijden; als de ontbindende voorwaarde zich voordoet (in ons voorbeeld: uw zoon overlijdt kinderloos), gaan de goederen naar de tweede legataris (uw neef). Indien de ontbindende voorwaarde niet tot vervulling komt (met name: uw zoon overlijdt en laat kinderen na), dan vervalt het tweede legaat.
Ongeacht of de voorwaarde al dan niet tot vervulling komt, zal er, vanuit juridisch oogpunt, bij een LOV dus slechts één definitieve legataris zijn: als de voorwaarde zich vervult, is dat de legataris onder opschortende voorwaarde (uw neef); als de voorwaarde niet tot vervulling komt, is dat de legataris onder ontbindende voorwaarde (uw zoon).
Bij een LOV heeft de tweede legataris (wiens verkrijging onder opschortende voorwaarde wordt gesteld) principieel recht op eenzelfde waarde als deze die de eerste legataris heeft verkregen. Beschikkingen die de eerste legataris (wiens verkrijging onder ontbindende voorwaarde werd gesteld) mocht hebben gesteld, worden in beginsel tenietgedaan. Doch er zijn vele verzachtingen en afwijkingen mogelijk, zodat de beschikkingsbevoegdheden van de eerste legataris niet al te verregaand zouden worden uitgehold en ‘op maat’ kunnen worden gesneden. Aldus kan het LOV zelfs een mooi instrument vormen om welbepaalde waardevolle goederen (bv. een kasteel, een collectie waardevolle schilderijen) ‘in de familie’ te behouden!
Andere toepassingen van het LOV zijn legio. Het kan bv. aangewend worden indien u de langstlevende van twee legatarissen wenst te bedenken met uw gehele nalatenschap, maar niet weet (of niet kan weten) wie van beiden het eerst zal overlijden. In specifieke omstandigheden kan het zelfs een alternatief vormen voor het duo-legaat, dat mogelijk op korte termijn verdwijnt.
Onder impuls van een meesterlijke analyse van F. LAURENT, keurde de Franse en de Belgische rechtspraak van begin de 20ste eeuw het LOV (alsdan nog ‘dubbel voorwaardelijk legaat’ genoemd) goed. De Belgische fiscale administratie volgde niet veel later dat standpunt en kende er zelfs een fiscaal gunstige behandeling aan toe, onder meer door de mogelijkheid te voorzien voor de ‘tweede’ legataris om de successierechten die de ‘eerste’ legataris reeds betaalde te verrekenen, wat in sommige gevallen zelfs tot een teruggave van reeds geheven belasting kan leiden. Deze verrekening is, zoals reeds vermeld, niet mogelijk bij een restlegaat.
Uiteraard hangt de gewenste civiel- en fiscaalrechtelijke behandeling van het LOV af van een nauwkeurige en zorgvuldige redactie van het testament!
Bruno Cardoen – Partner bij Tiberghien Advocaten
Lees hier meer van Tiberghien Advocaten op Jubel.be!
0 reacties