In de schoot van de regeringsonderhandelingen wordt gesproken over de ‘eenheidsrechtbank’. Dat zou de efficiëntie van justitie verhogen. Ik denk graag constructief mee na over ideeën die de efficiëntie en effectiviteit verhogen. In de debatten hierover worden evenwel twee begrippen door elkaar gehaald: schaalvoordelen en efficiëntie. Daarnaast wordt een technisch element vergeten.

1) Natuurlijk heb je een bepaalde schaal nodig om goed te kunnen werken. Dat biedt voordelen inzake specialisatie (bv. een vaste IT-medewerker) en risico's (bv. opvang afwezigheden). Je zou een deel van de backoffice kunnen delen. Die schaalvoordelen zijn evenwel beperkt: eens je een bepaalde omvang bereikt hebt, is de winst op basis van schaal uitermate beperkt. Dan wordt de afstand tussen collega´s groter en leidt dat tot vermindering van betrokkenheid. Een algemene vergadering houden met vier beroepsmagistraten is misschien wat klein, met dertig is dat ok, na een fusie wordt dat misschien tweehonderd en dat is veel. Dat verschuift de machtsbalans wel erg hard richting voorzitter/dircom.

Mijn voorganger heeft op basis van een schaalredenering de insolventiewerking uit Tongeren overgeheveld naar Hasselt. Op dat vlak was duidelijk dat een bepaalde schaal nodig was om efficiënter te werken. Pleitzaken zijn niet overgeheveld: je behandelt niet meer pleitzaken op een zitting van een samenge(s)telde afdeling.

De eenheidsrechtbank zou een fusie impliceren van (reeds grote) rechtbanken en leidt in vele gevallen – maar niet overal – tot een (mijns inziens) te grote schaal.

Efficiëntie is een goede parameter voor administraties (bv. de aflevering van een rijbewijs), maar is niet optimaal binnen justitie

2) Efficiëntie is de verhouding input (mensen, middelen) versus output. Dat begrip omvat geen kwaliteitsparameter. We moeten omzichtig omgaan met een begrip ‘efficiëntie’. Niet-gemotiveerde standaardvonnissen zijn zeer efficiënt, maar niet zo gewenst.

Efficiëntie is een goede parameter voor administraties (bv. de aflevering van een rijbewijs), maar is niet optimaal binnen justitie.

Een grote herstructurering heeft een grote transitiekost. Denk ook aan gebouwen, personeel, weerstand. Elk aspect van de werking moet herdacht worden en moet over vergaderd worden. Als je dan vandaag prioriteiten stelt, lijkt het me dat dat geld beter elders naartoe gaat, bv. het wegwerken van de achterstand bij het hof van beroep te Brussel.

De noodzakelijke verhoging van middelen – eigen aan een fusie – leidt de eerste jaren niet tot een verhoging van de output en dus een verbetering van de efficiëntie.

De idee dat de eenheidsrechtbank duidelijker is voor de burger, is in feite een evaluatie van de huidige regeling van bevoegdheid in het Gerechtelijk Wetboek, maar noopt niet tot andere structuren, maar mogelijk tot een duidelijker bevoegdheidsregeling.

Artikel 157 Grondwet verhindert vandaag de invoering van de eenheidsrechtbank

Ik maak mij bij dit alles ook veel zorgen over instroom van nieuwe rechters. Ondernemingsrechters hebben vaak een heel ander profiel dan correctionele rechters of familierechters en vice versa. Wij moeten specialisten kunnen aantrekken en hen, binnen bepaalde grenzen, een beperking van materie structureel kunnen garanderen. Ook hier zou de macht van de voorzitters groeien ten nadele van de individuele magistraat.

Wij hebben ook een bepaalde stabiliteit nodig. De vorige hervorming is erg recent (2014) en is nog niet afgerond.

3) Er is ook een technisch argument: Artikel 157 Grondwet verhindert vandaag de invoering van de eenheidsrechtbank.

Conclusie: Wat me met name zorgen baart, is dat de idee van de eenheidsrechtbank geopperd wordt alsof we justitie vanaf een wit blad heropbouwen. Alsof het probleem van justitie de efficiëntie en dus met name de output is, waar zedig gezwegen wordt over een historisch tekort aan mensen en middelen (input). Waarbij geen impactanalyse voorligt.

Ik ben vandaag geen voor- of tegenstander van een eenheidsrechtbank. Ik hoop vooral dat wie dergelijke gigantische hervorming beslist, voorafgaand de impact onderzoekt en de transitiekosten budgetteert.

Tijs Laurens – Voorzitter Ondernemingsrechtbank Antwerpen & Limburg

Deze opinie is geschreven in eigen naam

Foto Hoofding (c) Luc De Cleir