Het is al enige jaren merkbaar binnen de juridische wereld: gerechtsdeurwaarders, notarissen, advocaten, belastingconsulenten zijn blijkbaar allemaal op zoek naar nieuwe grenzen en uitdagingen. De tijd waarin gerechtsdeurwaarders als openbare ambtenaar alleen maar dagvaardingen of Pro Justitia’s betekenden en vonnissen uitvoerden en zich zo beperkten tot wat hun wettelijke opdracht is, lijkt reeds enige tijd voorbij. Dat geldt evenzeer voor notarissen. Door de wet worden zij omschreven als openbare ambtenaren aangesteld om alle akten en contracten te verlijden waaraan partijen de authenticiteit van overheidsakten moeten of willen doen verlenen. Ook zij hebben inmiddels al enige tijd hun domein stelselmatig uitgebreid. Zowel gerechtsdeurwaarders als notarissen worden benoemd door de Koning en zien hun beroep beschermd met een numerus clausus.

door Edgar Boydens

Het zal weinigen verbazen dat advocaten – die over een inmiddels sterk uitgehold pleitmonopolie beschikken – de huidige tendensen niet echt met open armen verwelkomen. Gerechtsdeurwaarders haalden een belangrijk contentieux binnen met de nieuwe IOS procedure B2B en lonken naar een gelijkaardig initiatief voor particulieren B2C. Notarissen kregen eerder al toegang tot de echtscheidingsprocedure door onderlinge toestemming, maar hebben nu – samen met accountants en belastingconsulenten –ook het elektronisch aandelenregister binnengehaald. Advocaten specialiseren zich meer en meer en de zogenaamde niche-kantoren zijn inmiddels niet meer te tellen. Maar ook zij opereerden reeds buiten de gebruikelijke grenzen, zoals de advocaat-syndicus, de advocaat-bemiddelaar, de advocaat schuldbemiddelaar of bewindvoerder. De gerechtelijke mandaten zijn voor advocaten altijd wel belangrijk geweest maar hebben de laatste twintig jaar – mede door tal van wettelijke initiatieven – een steeds belangrijkere plaats ingenomen.

Juridisch advies verlenen kan door zowat iedereen verstrekt worden; de wetgever heeft daar geen bijzondere vereisten aan verbonden. Bepaalde diensten binnen dat juridisch vakgebied daarentegen wel.

Numerus clausus en pleitmonopolie

Tussen de verschillende dienstverleners bestaat een hybride verschil; sommigen zijn vrij beroeper en ondernemer en zullen dus aan alle voorwaarden van het economisch recht moeten beantwoorden. Anderen – zoals notarissen en gerechtsdeurwaarders – zijn openbare ambtenaren en moeten of mogen dat niet op dezelfde wijze. De verschillende beroepsgroepen besteden heel wat aandacht aan die zogenaamde ‘exclusieve’ of beschermde bevoegdheden, zoals het betekenen van dagvaardingen en het uitvoeren van vonnissen voor gerechtsdeurwaarders, het verlenen van authenticiteit aan aktes door notarissen en het pleiten voor advocaten.

Dat gebeurt echter niet zonder de beroepsbeoefenaar als de juridisch raadsman bij uitstek aan te prijzen. Zo kondigt het notariaat graag aan dat de notaris het advies geeft bij belangrijke beslissingen in je leven: van een huwelijk of samenwonen tot de aankoop van een huis, van een erfenis tot de oprichting van een eigen zaak: “Vóór je zo’n beslissing neemt, consulteer je best een notaris”, staat op de website van Notaris.be. De Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders doet het minder algemeen, maar stelt wel subtiel dat de gerechtsdeurwaarder niet alleen een ministerieel ambtenaar is bekleed met overheidsgezag die door de wet enkele bevoegdheden ‘exclusief’ mag uitoefenen, maar ook een vrije beroeper is, zoals onder andere de notarissen, de advocaten en de accountants. Hij oefent immers ook enkele buitengerechtelijke activiteiten uit waarvoor hij in concurrentie kan treden met andere professionele actoren.

Ook de Orde van Vlaamse Balies ziet de advocaat als de juridische raadsman bij uitstek: een advocaat staat u bij met raad en daad. Doorheen de verschillende fases van uw leven kunt u in aanraking komen met justitie. Een advocaat begeleidt u dan doorheen het juridische kluwen. Ook als u ondernemer bent, is advies en bijstand van een advocaat geen overbodige luxe. “Een advocaat, beter vroeg dan laat”, klinkt de slogan op de webstek van advocaat.be. Het Instituut voor Belastingadviseurs en Accountants, sinds 30 september 2020 de nieuwe benaming sinds het samengaan van IAB en BIBF, is vrij ruim en geeft een niet-exhaustieve lijst van activiteiten die verenigbaar zijn met de wettelijke opdracht met daarbij onder meer het verlenen van juridische diensten, de levering van strategische, economische, financiële en administratieve adviezen, raadplegingen en uitvoering van studies en werken in die domeinen, de levering van advies op het vlak van sociaal recht, berekening van salarissen of bijstand bij de uitvoering van formaliteiten voorzien door de sociale wetgeving, … om er maar een paar op te noemen.

Samenwerken, een nieuwe uitdaging?

De juridische markt blijft ook een economisch gegeven waar concurrentie ongenadig kan zijn. Geen wonder dus dat elke beroepsorganisatie de markt voor haar leden veilig stelt en uitbreidt waar dat mogelijk is. Maar de vraag blijft natuurlijk of de uiteindelijke gebruiker van al die diensten met de huidige tendensen gebaat is. Communicatie was nooit zo makkelijk, maar is het lot van de niet-professionele gebruiker van juridische diensten er effectief op vooruitgegaan in deze tijden of blijft hij een beetje op zijn zelfde honger? Is de toegang tot de dienst en de dienst zélf erop vooruit gegaan? Bedrijfsrevisoren, accountants en belastingadviseurs hebben al veel langer hun heil gezocht in volledige service en advies door samenwerking, zij het dan dat dit voor een ander type gebruiker of cliënteel was en niet altijd volgens de regels verliep van de verschillende samenwerkende beroepen.

Nu de juridische wereld – en justitie node mee – eindelijk ook voor een digitale weg heeft gekozen, is het wellicht niet onverstandig de wijze waarop de verschillende diensten worden aangeboden opnieuw te analyseren: de deontologische principes waarop elke beroepsgroep zich baseert tegen het licht te houden en duidelijk te omschrijven om zo elke rechtzoekende te geven waarop hij ‘recht’ heeft: een betaalbare, geïnformeerde toegang tot recht en rechter. Het heeft van 2003 tot 2020 geduurd vooraleer advocaten binnen de Orde van Vlaamse Balies professioneel konden samenwerken met andere beroepsgroepen, zoals gerechtsdeurwaarders notarissen, accountants en bedrijfsrevisoren, uiteraard binnen strenge deontologische lijnen en met respect voor ieders deontologische waarden. Is het thans niet aangewezen dat er nu ook werk gemaakt wordt van dergelijke samenwerkingsvormen op een transparante wijze? De grotere structuren, zoals KPMG, Deloitte en andere, hebben duidelijk voor dit spoor gekozen. Het kan m.i. eveneens een meerwaarde betekenen voor kleinere structuren maar vooral voor de gewone burger die terecht kan in de zogenaamde one stop shop. Om daarin te slagen, is de kennis en het respect van mekaars deontologische regels en noden noodzakelijk en zal het excuus dat beiden ‘ondernemers’ zijn niet volstaan om de noodzakelijke ethiek van elk vrij beroep te garanderen.

Edgar BOYDENS, advocaat  Justia-Law

***

Meer weten over dit thema? Volg de opleiding “Deontologie en de beroepspraktijk van de gerechtsdeurwaarder: geld en ondernemingszin” met mr. Edgar Boydens & gerechtsdeurwaarder Herman Ivo Goeyens op 23 februari (live te Antwerpen) of op 8 maart (interactief webinar).