In zijn mercuriale pleit de Antwerpse Procureur-Generaal Guido Vermeiren voor een gemeenschapsgerichte Justitie, waarbij burgers meer geïnformeerd en betrokken worden. Op deze wijze hoopt hij dat het vertrouwen van de burger in Justitie opnieuw kan toenemen. Tegelijkertijd wijst hij terecht op de inefficiëntie van zware gevangenisstraffen. Gevangenisdirecteurs kunnen op beide vlakken een belangrijke rol spelen.

De analyse is reeds overvloedig gemaakt: er worden te veel en vooral te lange gevangenisstraffen uitgesproken

De overbevolking van onze gevangenissen is een oud en gekend zeer. De analyse is reeds overvloedig gemaakt: er worden te veel en vooral te lange gevangenisstraffen uitgesproken. Onder druk van de publieke opinie, die daarentegen steeds vaker en luider roept om strenge straffen, buigen zowel wetgever als magistratuur. Voor beide kan begrip opgebracht worden: politici kan men moeilijk verwijten oor te hebben voor de stem van de kiezer, magistraten kunnen moeilijk – op het gevaar af voor wereldvreemd versleten te worden – uitspraken doen zonder rekening te houden met wat leeft in de samenleving. Om het tij te keren, lijkt het meer informeren en betrekken van de burger dan inderdaad een verstandige optie.

De discrepantie tussen de kennis die verworven is in professionele kringen en datgene wat leeft bij de bevolking is gigantisch. Het is eigenlijk geen discrepantie, het is een regelrechte tegenstelling. Daar waar vuistdikke studies steevast wijzen op de nefaste effecten van vrijheidsberoving, blijft de populistische roep om strengere straffen opmars maken. Het is hoog tijd dat de verworven kennis gevulgariseerd geraakt, in de positieve zin van het woord: de kennis opgebouwd door wetenschappelijke onderzoeken moet tot bij de burger geraken. Het heeft weinig zin om nog langer in veilige kringen, op academische fora en in gespecialiseerde vakbladen te blijven herhalen wat alle toehoorders en lezers eigenlijk al weten: streng straffen werkt niet. Hoog tijd dus om de brug te slaan naar de samenleving. En gevangenisdirecteurs hebben op dat vlak een bevoorrechte positie.

Zeer waardevol op dit vlak zijn de initiatieven in Vlaamse gevangenissen waarbij burgers worden uitgenodigd om kennis te maken met het leven binnen de gevangenis

Zeer waardevol op dit vlak zijn de initiatieven in Vlaamse gevangenissen waarbij burgers worden uitgenodigd om kennis te maken met het leven binnen de gevangenis. Dit zijn boeiende en leerrijke momenten waarbij burgers een reëel zicht krijgen op het leven binnen de muren en in contact komen met ‘echte criminelen’, die uiteindelijk toch ook mensen blijken te zijn. Idealiter is er bij deze gelegenheid ook mogelijkheid tot debat over belangrijke thema’s zoals het nut van de gevangenisstraf, de voorwaardelijke invrijheidstelling, preventie en recidive etc. Deze lokale projecten, hoe kleinschalig ook, kunnen – wanneer ze in vele gevangenissen op regelmatige basis zouden ingevoerd worden – één van de vele steentjes vormen in de spreekwoordelijke rivier. Mogelijk kan hierbij gedacht worden aan verplicht gevangenisbezoek tijdens de middelbare schoolopleiding?

Ik besef dat gevangenisdirecteurs op dit ogenblik al overbevraagd zijn en dat het water hen al meer dan aan de lippen staat. De gewone dagdagelijkse taak vergt veel meer dan hun reguliere werkuren. Maar deze inspanning zou mogelijk op lange termijn vruchten kunnen afwerpen en dus een werklastvermindering met zich kunnen meebrengen. Bovendien is huidige oproep in werkelijkheid niet beperkt tot gevangenisdirecteurs maar gericht tot eenieder die Justitie een warm hart toedraagt. Mogelijk kan een deel van de praktische organisatie en van de begeleiding van zulke ‘opendeurdagen’ opgenomen worden door de afdelingen criminologie of strafrecht van universiteiten of andere partners binnen het strafrecht?

Want de opdracht geldt uiteraard voor iedereen die professioneel actief is in het strafrecht: academici, magistraten, justitieassistenten, advocaten, etc. Ga het gesprek aan met zij die minder vertrouwd zijn met strafrecht

Want de opdracht geldt uiteraard voor iedereen die professioneel actief is in het strafrecht: academici, magistraten, justitieassistenten, advocaten, etc. Ga het gesprek aan met zij die minder vertrouwd zijn met strafrecht. Leg hen uit dat mensen niet beter uit de gevangenis komen, naarmate ze er langer moeten verblijven. Argumenteer dat het beter zou zijn, mochten alle gedetineerden kunnen werken, zodat ze hun slachtoffers kunnen (beginnen) vergoeden. Leg uit dat het verstandiger is om gedetineerden gefaseerd en onder voorwaarden vrij te laten, dan hen van de ene dag op de andere zomaar op straat te zetten. Toon aan dat de kans op het plegen van nieuwe criminaliteit kleiner is wanneer de detentie zinvol wordt doorgebracht. Want het vergt nu eenmaal uitleg: één van de problemen waarmee het strafrecht geconfronteerd wordt, is het feit dat datgene wat verstandig is in het strafrecht, vaak contra-intuïtief is. Maar het moet mogelijk zijn om de samenleving te doen inzien dat het absurd is om mensen eerst lange tijd uit de samenleving uit te sluiten, in de hoop dat ze nadien beter zouden integreren.

De overbevolking van de gevangenissen is een complex probleem met diverse oorzaken. Maar het is in de eerste plaats een maatschappelijk probleem. Zolang de samenleving tegen beter weten in blijft roepen om strengere straffen, zal het tij niet keren. Het is dan ook aan eenieder die het strafrecht een warm hart toedraagt om de dialoog aan te gaan met diezelfde samenleving om zo te ijveren voor een betere en veiligere samenleving. Want wie beweert gelijk te hebben, moet ook in staat zijn diezelfde samenleving daarvan te overtuigen. Zo past het een democratie.

Philip Daeninck