Uw advocaat en uw accountant hebben veel gegevens van en over u. Vertrouwelijke gegevens. Zij zijn dan ook gehouden aan een strikt beroepsgeheim. Ze mogen die informatie met niemand delen. Maar wat als er in het kader van een gerechtelijk onderzoek een huiszoeking wordt uitgevoerd bij uw advocaat of accountant. Moet hij of zij meewerken of bent u beschermd door het beroepsgeheim? Omdat dit een verregaande inbreuk is op een precair recht, kan dat alleen onder bijzondere voorwaarden. Uit de praktijk blijkt echter dat de regels soms al te soepel worden toegepast.

Wat houdt het beroepsgeheim in?

Het beroepsgeheim is wettelijk verankerd in artikel 458 van het Strafwetboek. Het legt een geheimhoudingsplicht op aan beoefenaars van vrije beroepers die in de uitoefening van hun beroep over vertrouwelijke informatie van hun cliënten beschikken. Dat zijn uw advocaat of accountant, maar bv. ook uw arts. Alle beroepen waarvan geacht wordt dat het maatschappelijk van belang is dat er aan hen gevoelige informatie toevertrouwd kan worden, hebben geheimhoudingsplicht. Wie zijn beroepsgeheim schendt, kan strafrechtelijk vervolgd worden en hangt een tuchtrechtelijke sanctie van zijn beroepsinstituut boven het hoofd (bv. schorsing).

Welke informatie valt onder het beroepsgeheim?

Om te weten hoever het beroepsgeheim strekt, moeten we duidelijk afbakenen wat vertrouwelijke informatie is. Wel, in principe is dat alle informatie waarvan uw advocaat/accountant kennisneemt tijdens de uitoefening zijn/haar job en die ook effectief verband houdt met de uitoefening van de job. Het gaat om gegevens die inherent vertrouwelijk zijn of die u expliciet of impliciet onder de voorwaarde van geheimhouding aan hem hebt toevertrouwd.

Wie is er een derde?

Deze informatie mogen ze niet met ‘derden’ delen. Het begrip ‘derde’ mogen we ruim interpreteren. Derden zijn dus andere privépersonen, maar ook de overheid. Dat betekent dat ook de fiscus een derde is. Uw accountant of advocaat kan zich dus op het beroepsgeheim beroepen en hoeft uw vertrouwelijke informatie niet met de fiscus te delen.

Bedoeling van het beroepsgeheim is het beschermen van de rechten van de cliënten van de beroepsbeoefenaar. Voert de fiscus een onderzoek naar de ‘geheimhouder’ zelf, dan kan die zich niet op zijn beroepsgeheim beroepen.

Uitzonderingen: huiszoeking bij accountant of advocaat

Maar hoever gaat dat beroepsgeheim? Zoals elke (wettelijke) regel, bestaan er ook uitzonderingen op. Zo kan een advocaat of accountant zich niet achter het beroepsgeheim verschuilen om een huiszoeking te verhinderen. Toch is een huiszoeking bij een advocaat of accountant een bijzonder delicate situatie. Er gelden dan ook twee bijzondere beperkingen.

Aanwezigheid van onderzoeksrechter

Een huiszoeking kan enkel als een onderzoeksrechter daar toestemming voor heeft gegeven. Dat geldt voor iedere huiszoeking. Bijzonder voor een huiszoeking bij een vrije beroeper die aan het beroepsgeheim is onderworpen is dat de onderzoeksrechter in principe zelf aanwezig moet zijn. We moeten dit echter al onmiddellijk nuanceren. De aanwezigheid van de onderzoeksrechter is gebaseerd op een vast gebruik, niet op een concrete rechtsregel. Dat betekent dat zijn afwezigheid de huiszoeking daarom nog niet nietig maakt. Al is het niet-naleven van een vast gebruik natuurlijk wel een element dat in de latere procedure nog de kop kan opsteken.

Aanwezigheid van vertegenwoordiger van het beroepsinstituut

Bovendien mag de huiszoeking alleen plaatsvinden in aanwezigheid van een vertegenwoordiger van het beroepsinstituut. Voor de advocaat is dat de stafhouder, het hoofd van de balie waartoe hij of zij behoort. Voor accountants is dat een vertegenwoordiger van het ITAA (het Institute for Tax Advisors and Accountants – het beroepsinstituut dat hun belangen behartigt). Die vertegenwoordiger bekijkt de documenten, beoordeelt of ze onder het beroepsgeheim vallen en geeft advies over de vertrouwelijkheid ervan. Zijn advies wordt in het proces-verbaal van de huiszoeking genoteerd.

U leest het echter goed, de vertegenwoordiger geeft enkel ‘advies’. De onderzoeksrechter die de huiszoeking leidt, heeft het finale oordeel en mag dit advies naast zich neerleggen.

Meenemen van stukken

Eén aspect dat onlosmakelijk verbonden is met huiszoekingen is het meenemen van (bewijs)stukken die de onderzoekers aantreffen.

Maar wat met vertrouwelijke stukken, zoals briefwisseling tussen u en uw advocaat/accountant, nota’s gemaakt tijdens besprekingen, … Het spreekt voor zich dat die een bijzondere bescherming verdienen. Deze stukken kunnen dan ook niet zomaar in beslag genomen worden.

Ook dit verbod op inbeslagname moeten we wel nuanceren. Zo kan inbeslagname wel voor de zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, die gediend hebben voor het plegen van het misdrijf, als ze eigendom zijn van de verdachte. Hetzelfde geldt voor zaken die uit het misdrijf voortkomen.

Ook bewijselementen mag men meenemen. Bewijselementen zijn, zoals de naam al suggereert, documenten die een element kunnen zijn in het aantonen van schuld of onschuld van een verdachte, of nodig zijn voor de beoordeling van graad van de schuld.

Als de ‘geheimhouder’ zelf wordt verdacht, kan hij zich niet op het beroepsgeheim beroepen om inbeslagname van stukken te verhinderen.

Stukken die onterecht zijn meegenomen

We schreven net dat de onderzoeksrechter ‘finaal’ mag beslissen of documenten al dan niet vertrouwelijk zijn – en of ze al dan niet in beslag worden genomen. Ook hier weer moeten we nuanceren. Later in de gerechtelijke procedure spelen immers nog twee andere rechters een eigen rol: het onderzoeksgerecht (de raadkamer die eventueel doorverwijst naar de correctionele rechtbank) en de vonnisrechter (die uitspraak doet over de zaak). Eén van hen kan oordelen dat de stukken die in beslag zijn genomen toch onder het beroepsgeheim vallen. Die stukken worden, in juridische terminologie, ‘uit de debatten geweerd’. De rechter houdt er geen rekening mee bij het bepalen van schuld of strafmaat.

Tot zover de theorie

In theorie is dit een mooi en evenwichtig model, waarbij zowel de rechten van een belastingplichtige of verdachte, als van de fiscus gerespecteerd worden. Verhalen die wij in de praktijk horen van onze cliënten zijn evenwel anders. Steeds meer blijkt dat deze nochtans levensnoodzakelijke regels met de voeten getreden worden. Vorige keer zagen we al dat de fiscus steeds meer over u weet. Deze praktijk sluit aan bij deze trend en gaat nog verder. De wapengelijkheid tussen burger en overheid wordt zo meer en meer een illusie.