Als je een cadeau krijgt ben je blij en stel je je daar niet zoveel vragen bij. Als het echter om grotere bedragen gaat, bijvoorbeeld om een auto te kopen, om een grond of een huis te kopen, is dat al iets anders. Dan kun je je afvragen of er geen gevolgen zijn aan die schenking, waarvan je je op het eerste gezicht niet bewust bent.

Een schenking kan verschillende vormen aannemen. Van eenvoudig tot behoorlijk ingewikkeld. Als je een fiets krijgt, geld, een boek, een schilderij, dan gebeurt dat zonder veel omhaal. Sommige schenkingen gebeuren echter notarieel, soms met vele bladzijden tekst, en soms worden daar andere rechtsfiguren bij gebruikt zoals maatschappen, stichtingen, vennootschappen, holdings enzovoort.

We bekijken hier eens de eenvoudigste vorm: de bankoverschrijving, en de overhandiging van hand tot hand.

Dat op die manier een geldige schenking tot stand kan komen is allang aanvaard. Je kunt die schenking dus gerust aanvaarden. Ook als het een Picasso of een Van Gogh zou betreffen, die vele miljoenen waard is. Er hoeft geen notariële akte van opgemaakt te worden.

Aangeven moet niet, bewijs bijhouden best wel

Mag de fiscus dat weten? Jazeker, er is niks mis mee. Er is ook geen aangifteverplichting voor een dergelijke schenking. Er is zelfs geen vak voor in de aangifte personenbelasting.

Als het echter gaat om grote bedragen is het wel goed om er een bewijs van bij te houden. De controleur zou je immers kunnen vragen waar je het geld of het goed vandaan gehaald hebt. En als je dat niet kunt aantonen, kun je belast worden op zogenaamde “tekenen en indiciën” in de personenbelasting. Je geeft meer uit dan je belastbaar inkomen kan verantwoorden ook al heb je dus niks verkeerd gedaan, bij gebrek aan bewijs word je toch belast, en wel tegen het hoogste tarief: 50% plus gemeentelijke opcentiemen. Het is dus goed om bij grote schenkingen van hand tot hand minstens te zorgen voor een e-mail of schriftelijke bevestiging van die schenking, als was het maar om te kunnen aantonen waar het gekregen goed vandaan komt. Zo is het meteen ook duidelijk tegenover de schenker en zijn erfgenamen dat het niet om een lening of een verkoop gaat.

Voorwaarden van de schenking respecteren

Wie een schenking aanvaardt, heeft ook bepaalde verplichtingen. Om te beginnen kan de schenker bepaalde voorwaarden aan de schenking opleggen. Bijvoorbeeld een lijfrente, of een beding van niet-vervreemding gedurende een bepaalde tijd, of een beding van terugkeer. Als je die voorwaarden niet respecteert, kan hij de schenking herroepen, en dan moet je de gekregen goederen teruggeven.

Kan een schenking ook herroepen worden wegens ondankbaarheid? ja, maar dat kan enkel in uitzonderlijke gevallen. Bijvoorbeeld als de begiftigde een aanslag pleegt op het leven van de schenker. Dat zijn al extreme situaties, maar het kan ook als hij zich schuldig maakt aan mishandelingen, misdrijven of grove beledigingen, of als hij weigert hem levensonderhoud te verschaffen. In dat geval kan de schenker binnen het jaar na het misdrijf, of na de datum waarop hij er kennis van heeft, voor de rechtbank de herroeping vorderen tegen de begiftigde. Veronderstel dat er een filmpje op YouTube geplaatst wordt waarin je de schenker beledigt, dan kan de schenker dus een vordering instellen om de schenking te herroepen. En dan ben je de Picasso terug kwijt. Je moet dus minstens beleefd blijven tegenover de schenker.

Vrijwillig schenkbelasting betalen?

Een schenking hoeft niet geregistreerd te worden, maar als je dat vrijwillig doet, betaal je 3 of 7%. Je moet dan dus wel een document opmaken waaruit blijkt wat je gekregen hebt en wat de waarde ervan is. Iets in de zin van: “Ik Greet Vandenbergh, verklaar hierbij … € gekregen te hebben van mijn ouders, … en …, bij wijze van bankgift”, en dat bezorg je aan het “kantoor Rechtszekerheid” (vroeger de ontvanger van de Registratie genoemd).

Wie betaalt nu vrijwillig registratiebelasting als het niet hoeft? Wel, dat gebeurt en zelfs vrij veel, om te vermijden dat er daarna nog erfbelasting verschuldigd zou zijn als de schenker zou overlijden in de eerste drie jaar na de schenking[1]. Je kunt dus zeggen: het is 3% betalen of drie jaar risico. De 7% is van toepassing als het geen verkrijging betreft “in de rechte lijn”, als je dus iets gekregen hebt van een oom of tante, of van een vreemde.

Je kunt je ook verzekeren tegen het risico dat je nog schenkbelasting moet betalen omdat de schenker overlijdt in de eerste drie jaar. Dat is dikwijls goedkoper dan 3%; het hangt af van de leeftijd en gezondheidstoestand, want, om maar een idee te geven: ook iemand van 92 jaar heeft nog een gemiddelde overlevingskans van meer dan drie jaar!

Burgerrechtelijk: schenking buiten erfdeel of als voorschot op erfenis

Burgerrechtelijk zijn er twee soorten schenkingen, de schenking als voorschot of de schenking buiten deel. Bij een schenking als voorschot moet je het gekregene aanrekenen op wat je later krijgt uit de nalatenschap van de schenker. Als je als enige een Picasso gekregen hebt van je ouders, zal daar rekening mee gehouden worden, en zullen je broers en zussen dus meer krijgen op dat ogenblik. Bij een schenking buiten deel wordt daar geen rekening mee gehouden, tenzij de schenking meer dan de helft van het vermogen bedraagt. De schenker moet dat dan duidelijk bepalen, bijvoorbeeld in een geschreven verklaring, ten laatste bij de schenking. Als dat de bedoeling is vraag je best dat de schenker je dat vooraf bevestigt, bv. met een mailtje:

“Dag Greet, ik ben van plan je … te schenken buiten erfdeel: je hoeft het dus later niet in te brengen in mijn nalatenschap. Let wel: de schenking gebeurt maar bij de overhandiging /overschrijving. Akkoord? Papa”

Veel echte risico’s zijn er dus niet, maar als het een belangrijke schenking betreft die moeilijk in geld om te zetten is, of als je geld dat je gekregen hebt zelf investeert in iets wat moeilijk terug te verkopen is, moet je er wel rekening mee houden dat je binnen de drie jaar met een vordering van de fiscus geconfronteerd kunt worden, tot 27% maximum (boven de 250.000 euro) bij een verkrijging in de rechte lijn, tot 55% bij een andere verkrijging, niet in rechte lijn dus.

Een buitenlands aspect aan de schenking?

Daarbij veronderstellen we telkens wel dat het gaat om een zuiver Belgische, en zelfs Vlaamse situatie, en dat het gaat om een zuivere en eenvoudige schenking. Dat is wel belangrijk. Als er links zijn met het buitenland kan dat heel anders zijn Veronderstel dat een Erasmus student, die tijdelijk in het buitenland verblijft een belangrijke schenking krijgt. In sommige landen, bijvoorbeeld in Duitsland, zou hij belasting verschuldigd kunnen zijn omdat hij daar een tweede woonst heeft op dat ogenblik. Veronderstel dat de schenker de Nederlandse nationaliteit heeft, en minder dan tien jaar uit Nederland weg is, dan kun je ook om die reden nog Nederlandse schenkbelasting verschuldigd zijn. Veronderstel dat de schenker de Amerikaanse nationaliteit heeft of een zogenaamde Green card heeft [2], dan kun je Amerikaanse belasting verschuldigd zijn, of minstens aangifteplicht hebben in Amerika op straffe van zware boeten. Let dus altijd goed op als er een band is met het buitenland, en vraag eventueel advies hierover.

Begiftigde sterft voor schenker

En veronderstel dat je zou overlijden voor de schenker overleden is, zonder dat je kinderen of afstammelingen nalaat komen, wat gebeurt er dan? Dat is een situatie waar je wellicht niet aan denkt, en die ook de schenker mogelijk niet voorzien zal hebben, en zeker niet gewenst zal hebben. Dan is door de wet voorzien dat het goed nog terugkeert naar de schenker als het nog aanwezig is in het vermogen van de begiftigde, en als er niet over beschikt is bij testament, althans als het een schenking betreft door bloedverwanten in opgaande lijn, met andere woorden door ouders of grootouders of zelfs overgrootouders. Die erven de goederen, met voorrang op alle andere erfgenamen. Als de zaak verkocht zou zijn, en de prijs nog niet betaald, dan erft die bloedverwant de prijs. En mocht de begiftigde getrouwd zijn met gemeenschap van goederen, en mocht het goed vermengd zijn met gemeenschappelijke goederen, dan erft die bloedverwant ook de vordering tot terugneming. Dit laatste is al wat technisch, maar het komt erop neer dat dit een vorm van zaakvervanging is, waarbij hetgeen wat in de plaats komt van wat je gekregen hebt, hetzelfde juridisch statuut krijgt.

Een dergelijke terugkeer naar de schenking bij vooroverlijden bij gebreke van afstammelingen, is in Vlaanderen ook niet belastbaar. De Vlaamse wetgever heeft hiervoor een uitdrukkelijke vrijstelling voorzien in artikel 2 7 6 0 4 van de Vlaamse codex.

Samenvattend

• Ook bij een eenvoudige schenking is het nuttig om te zorgen voor een bewijs dat je het gekregen hebt, al was het maar om dat eventueel aan de controleur van de inkomstenbelastingen te kunnen tonen.
• Je moet beleefd blijven tegenover de schenker.
• Je kunt registreren om later erfbelasting te vermijden.
• Misschien zul je het goed moeten inbrengen in de nalatenschap, als dat niet anders bepaald is.
• Als er een link is met het buitenland let dan goed op of er een aangifteplicht in het buitenland is en of er geen buitenlandse belasting verschuldigd is.
• Mocht je overlijden vóór de schenker zonder nakomelingen dan kan het goed onder bepaalde voorwaarden nog naar de schenker terugkeren en bovendien zonder erfbelasting.

Meer over dit alles vind je hier:

• Over de geldigheid van de handgift: R. Deblauwe, Het nieuwe erfrecht Anno 2019, KnopsPublishing, 2019, p. 243, nr. 482 en noot 515;
• Over de belasting op “tekenen en indiciën”: Tiberghien, Handboek voor Fiscaal recht, Wolters luwer, 2019-2020,  nr. 1724.
• Een hand- of bankgift is niet aan registratiebelasting onderworpen: R. Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, derde editie, KnopsPublishing, 2021, p. 870 nr. 1731 (antwoord van de Minister van Financiën). Ook de afschaffing van de kaasroute heeft daar niets aan veranderd, zie “De verplichting tot registratie van buitenlandse notariële schenkingsakten van roerende goederen”, A.F.T. 2021/1, 5-23, inz. nrs. 7, 20, 37 (“De spreker benadrukt dat er geen wijziging optreedt in het kader van de bank- en handgift”), 38, 45;
• Ontbinding wegens ondankbaarheid en titelrecht op de schenking, R. Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse Registratiebelasting, KnopsPublishing, 2017, 352 nr. 713;
• Over de erfbelasting bij overlijden binnen de drie jaar: R. Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, derde editie, KnopsPublishing, 2021, p. 111 nr. 181 ev., onder meer het bewijs door de fiscus te leveren (nr.186), de vermelding in een toegelaten erfovereenkomst (nr. 191.5), de schenkbelasting betaald in Brussel of Wallonië (nr. 192), de medeaansprakelijkheid van de andere erfgenamen (nr. 193), de schenking van vruchtgebruik (nr. 201);
• Over wat een “verkrijging in rechte lijn” is: R. Deblauwe, Inleiding tot de Vlaamse erfbelasting, derde editie, KnopsPublishing, 2021, p. 431 nr. 804 ev., ook over de volle adoptie (nr. 806), stiefkinderen (nr. 810), de partner (nr. 811), de zorgkinderen (nr. 824), de gewone adoptie (nr. 831), de ex-partner (nr. 849);
• Over het wettelijk recht van terugkeer: R. Deblauwe, Het recht van terugkeer of de anomale erfopvolging, KnopsPublishing, 2004, p. 587 en “Het wettelijk recht van terugkeer”, Algemeen Fiscaal Tijdschrift, 2019.03, 5-29.

Rik Deblauwe[3]

Wetenschappelijk adviseur bij Tiberghien advocaten

[1] Mocht het om aandelen gaan van een familiale vennootschap dan bedraagt die termijn zelfs 7 jaar, maar daarvoor is in principe een notariële akte voor nodig. Op dat soort schenkingen komen we later wel terug.

[2] “If you are a resident alien, the rules for filing income, estate, and gift tax returns and paying estimated tax are generally the same whether you are in the United States or abroad. Your worldwide income is subject to U.S. income tax the same way as a U.S. citizen. You are a resident alien of the United States for tax purposes if you meet either the green card test or the substantial presence test for the calendar year.” https://www.irs.gov/individuals/international-taxpayers/resident-aliens

[3] Deze reeks korte stukjes richt zich in de eerste plaats tot jongeren, om hen vertrouwd te maken met de terminologie van de successieplanning, naar een idee van collega Murielle Gijbels.