In een democratische samenleving moeten rechtsstatelijke beginselen worden nageleefd. Gebeurt dit niet, riskeert men te belanden in een autocratie of dictatuur, d.i. een regime waarin de ‘leiders’ in eerste instantie maatregelen nemen om de rechterlijke macht, de academici en de media te muilkorven of te onderwerpen aan hun beslissingen die niet breed worden gedragen door het volk of de burger doch wel door enkele machtshebbers of technocraten.

Justitie en de rechterlijke macht zijn reeds jaren voorwerp van onderfinanciering, met grote maatschappelijke impact en schrijnende toestanden tot gevolg. Het vertrouwen van de burger is niet alleen aan de orde wat justitie betreft, doch bestaat ook in hoofde van de politiek en de andere machten.

De burger en het volk moeten er evenwel kunnen op rekenen dat de rechterlijke macht op evenwichtige wijze conflicten tussen burgers onderling, doch ook conflicten tussen de overheden en de burger, kan oplossen en beslechten, binnen de normen die een ‘eerlijk proces’, in gelijk welk staatsbestel, moeten kenmerken.

Bij hun optreden in het publiek zijn de magistraten steeds op terughoudende wijze opgetreden, met respect voor de naleving van beginselen die hun deontologische regelgeving kenmerken. Heden ten dage moet worden vastgesteld dat, wanneer getracht wordt de belabberde toestand van justitie en de rechterlijke macht te ‘duiden’, zij als ongeloofwaardig en wereldvreemd worden bestempeld. Door de media en Jan Modaal worden zij weggezet als grootverdieners en profiteurs, levend in een ivoren toren.

Er moeten dringend (wetgevende) initiatieven worden genomen teneinde de werkelijke aard en betekenis van hun specifieke functie als dienstverlenende overheid te benadrukken

Ten onrechte: er moeten dringend (wetgevende) initiatieven worden genomen teneinde de werkelijke aard en betekenis van hun specifieke functie als dienstverlenende overheid te benadrukken en duidelijk te maken, dit in het belang van de burger en het volk.

Daarbij mag worden benadrukt dat magistraten, ingevolge lange studies, verplichte opbouw van ervaring om te mogen deelnemen aan het magistratenexamen en vervolgens stage, slechts op ietwat latere leeftijd kunnen worden benoemd. Daardoor is het soms volstrekt onmogelijk een volledige pensioenloopbaan als magistraat op te bouwen.

Bovendien kunnen zij, eenmaal benoemd, geen ‘bijberoep’ of bijkomende functies meer uitoefenen (er gelden (grond)wettelijke onverenigbaarheden). Daardoor worden zij reeds in uitzonderingsregime ondergebracht. Werknemers, bedienden, zelfstandigen en ondernemers (CEO’s) kunnen niet met magistraten worden gelijkgesteld.

Het stelsel van de onverenigbaarheden is ingegeven met een specifiek doel en rechtsstatelijke beginselen, nl. het waarborgen van een onafhankelijk optreden binnen de geldende staatsstructuren. De waarborg van onafhankelijkheid bestaat in het voordeel van het volk en van de burger, ja zelfs wanneer deze laatsten in een conflictpositie of -situatie komen tegenover één of andere overheid.

De onafhankelijkheid is in zulke omstandigheden de laatste redsteen voor een burger om zijn fundamentele rechten en vrijheden gewaarborgd te zien

De onafhankelijkheid is in zulke omstandigheden de laatste redsteen voor een burger om zijn fundamentele rechten en vrijheden gewaarborgd te zien. De onafhankelijkheid noodzaakt en legitimeert een ‘afzonderlijk’ statuut. Daaronder vallen vooreerst afzonderlijke regels inzake bezoldiging en verloning, wat hen moet toelaten om ook nà hun pensioen op duurzame wijze de zekerheid te kunnen genieten om, zonder verlies van koopkracht, hun leven verder te zetten.

De verloning en het gewaarborgd pensioen zijn evenwel niet de enige aandachtspunten in de hedendaagse problematiek van ‘justitie’. De rechterlijke macht opereert en beslist binnen het maatschappelijk bestel, waarbij de burgers en het volk de ‘klanten’ zijn van een maatschappelijke dienstverlening. Dergelijke dienstverlening moet steeds kunnen geschieden in menswaardige en rechtvaardige omstandigheden, volgens rechtsstatelijke beginselen en waarden, zoals bv. de gelijkheid van behandeling van alle rechtszoekenden, de aandacht voor en de opvang van slachtoffers, de vrijheid van meningsuiting en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, alsmede een gepaste en gemotiveerde beoordeling bij bestraffing en straftoemeting.

Daarbij mag worden benadrukt dat ‘de rechtspraak’, om dergelijke waarden en beginselen dagdagelijks te waarborgen, ertoe in bepaalde omstandigheden kan worden aangezocht om standpunt in te nemen in geschillen tussen burgers en overheden. Dit moet kunnen geschieden op een onafhankelijke en onpartijdige wijze.

Justitie in het algemeen en de rechterlijke macht in het bijzonder moeten, als derde macht of ‘overheid’, permanent ten dienste kunnen blijven staan van alle burgers, waarbij inzonderheid de rechten en vrijheden van deze laatsten steeds moeten kunnen worden gewaarborgd.

Dit is de werkelijke ‘maatschappelijke verantwoordelijkheid’ die magistraten dagelijks dragen, tegen alle soms subjectieve en populistische meningen en waarderingen in. Het zijn inzonderheid deze beginselen en waarden die het ‘afzonderlijk en eigen statuut’ van de rechterlijke macht noodzakelijk maken en democratisch legitimeren.

Martin Minnaert

Kamervoorzitter hof van beroep Gent

De auteur schrijft deze tekst in eigen naam