Een onderaannemer van Borealis zou 55 werknemers van buitenlandse origine in penibele omstandigheden hebben tewerkgesteld en gehuisvest. Borealis liet weten van deze wantoestanden niet op de hoogte te zijn. De reactie van het chemiebedrijf wordt op ongeloof – en hier en daar zelfs op hoongelach – onthaald. Maar dat aannemers vandaag de dag geen verantwoordelijkheid zouden dragen ten aanzien van de onderaannemers waar zij mee samenwerken, berust op een hardnekkige misvatting.

Na zulke berichten weerklinkt steevast een oproep aan de wetgever om de verantwoordelijkheid van de aannemer verder op te schroeven met bijkomende verplichtingen en straffen.

Dat aannemers vandaag de dag geen verantwoordelijkheid zouden dragen ten aanzien van de onderaannemers waar zij mee samenwerken, berust op een hardnekkige misvatting. Vooraleer de werken aan te vatten, moet de aannemer de bouwwerf melden aan de RSZ. Naast de ligging van de werf moet hij de RSZ de namen van de onderaannemers maar ook eventuele sub-onderaannemers meedelen. Het negeren van deze verplichting wordt bestraft met een boete die overeenstemt met 5% van het totale bedrag van de niet aangegeven werken.

Elke persoon die werken uitvoert op een werf, moet bovendien op dagelijkse basis worden geregistreerd. Dit gebeurt via een elektronisch aanwezigheidsregistratiesysteem dat beter gekend is als checkin@work. Het is opnieuw de verantwoordelijkheid van de aannemer om dit systeem te installeren en om de controle hierop te organiseren. In het bijzonder wat buitenlandse werknemers betreft, zijn aannemers strafrechtelijk verplicht er op toe te zien dat enkel werknemers die voorafgaandelijk werden gemeld in de Limosa-databank aan het werk worden gezet.

Inbreuken op deze verplichtingen worden beteugeld met geldboetes die doorgaans worden vermenigvuldigd met het aantal werknemers in overtreding wat de rekening fors kan doen oplopen. Wanneer het de tewerkstelling van illegalen betreft, kunnen er overigens gevangenisstraffen worden opgelegd en in dossiers van sociale dumping worden meer en meer verbeurdverklaringen uitgesproken. Dit is zeker geen soft law.

Werknemers van een onderaannemer kunnen de aannemer aanspreken voor loonschulden. De wet vereist wel dat de aannemer er eerst over wordt ingelicht dat zijn onderaannemer het loon niet correct betaalt. Dat is logisch: onwetend kan men niet zondigen. Wanneer een aannemer er desondanks voor kiest om toch te blijven samenwerken met deze onderaannemer, kunnen de werknemers bij hem verhaal halen voor toekomstige loonschulden.

De om zich heen grijpende beeldvorming als zou de huidige wetgeving het een aannemer te gemakkelijk maken om zijn verantwoordelijkheid te ontlopen, klopt niet. Het is niet zozeer op het vlak van het wettelijk arsenaal dat het schoentje knelt maar eerder bij de gegevensuitwisseling en de controle hierop. Een aannemer kan maar aan zijn wettelijke verplichtingen voldoen op basis van de informatie waar hij toegang toe heeft. Indien deze informatie onvolledig, of erger, onjuist is, kan dat de aannemer moeilijk worden aangerekend. Dit mag uiteraard geen vrijbrief opleveren voor situaties waarbij de aannemer onmogelijk kan voorhouden onwetend te zijn, bijvoorbeeld indien hij werken uitbesteedt aan een onderaannemer tegen een absolute bodemprijs.

Verder mag toch niet uit het oog worden verloren dat een aannemer niet over dezelfde mogelijkheden beschikt als een sociaal inspecteur. Hij is niet bij machte om allerhande databanken te raadplegen of om zich toegang te verschaffen tot de woonst van de werknemers van zijn onderaannemers om er na te gaan of de huisvesting in overeenstemming is met de regelgeving.

Het handhaven van de sociale wetgeving is een kerntaak van de overheid. Het privatiseren hiervan door aannemers en opdrachtgevers te belasten met het uitvoeren van doorgedreven controles is niet wenselijk. Wettelijke en praktische bezwaren staan hier in de weg.

Steven Renette

Ludo Vermeulen

Mploy Advocaten