De afgelopen weken zijn er opnieuw aanvallen geweest op het notariaat, zowel in de politiek als in de media. Het beroep zou oubollig, inefficiënt, te duur en zelfs overbodig zijn. Dit soort kritiek raakt de essentie van het notariaat en breekt de dagelijkse inspanningen van duizenden notarissen en hun medewerkers af. Het is echter gebaseerd op een misleidend beeld dat geen rekening houdt met de realiteit en de waarde die het notariaat toevoegt aan onze samenleving.

De vroegere vader-zoonopvolging is verdwenen, waardoor het ambt toegankelijk werd voor een bredere, jongere generatie notarissen

Een beroep in transitie

Het notariaat is geen stilstaand ambt. In de afgelopen decennia heeft het beroep zich herhaaldelijk aangepast aan nieuwe maatschappelijke en juridische uitdagingen:

• Hervormingen van 2000: Met de invoering van een streng selectieproces via een kwaliteits- en bekwaamheidsexamen en de oprichting van associaties werd het beroep grondig gemoderniseerd. De vroegere vader-zoonopvolging is verdwenen, waardoor het ambt toegankelijk werd voor een bredere, jongere generatie notarissen. Er zijn honderden jonge notarissen extra toegestroomd in ons beroep.
• Takenuitbreiding: De wetgever heeft het takenpakket en de verantwoordelijkheid van notarissen continu vergroot. Wijzigingen in de wetgeving vragen van notarissen niet alleen juridische expertise, maar ook een voortdurende bereidheid om zich bij te scholen en nieuwe regels toe te passen. Telkens gebeurt dit met veel enthousiasme en dit maakt het notariaat een van de meest betrouwbare partners van de overheid.

Meer recent, op 1 januari 2023, werd een hervorming doorgevoerd die onder andere de kosten voor vastgoedtransacties voor veel burgers verlaagde. Dit was een zeer sociale maatregel. Maar tegelijkertijd zijn de kosten voor notariskantoren sterk gestegen, en worden dossiers steeds complexer. Een verkoopakte die vroeger vijf pagina’s besloeg, telt nu vaak meer dan twintig pagina’s. Die akte is vol van wettelijke verplichtingen die bijdragen aan de rechtszekerheid van de cliënt – wat een goede zaak is -, maar die elk extra tijd en energie van de notariskantoren vragen.

Dit maakt dat het beroep van notaris op vele vlakken een echte uitdaging is, elke dag opnieuw. Toch blijven notarissen en hun medewerkers zich inzetten om deze groeiende complexiteit het hoofd te bieden en burgers te begeleiden in de meest cruciale momenten van hun leven.

Een vaak gehoord verwijt is dat Belgische notarissen de duurste van Europa zouden zijn. Deze vergelijking houdt geen rekening met de realiteit

Mythen over tarieven en efficiëntie van het notariaat

Een vaak gehoord verwijt is dat Belgische notarissen de duurste van Europa zouden zijn. Deze vergelijking houdt geen rekening met de realiteit. In landen zoals Spanje is naast de notaris vaak een aparte juridische adviseur nodig, wat de totale kost voor de cliënt juist verhoogt. Belgische notarissen bieden daarentegen een allesomvattende service: juridisch advies, rechtszekerheid en de volledige administratieve afhandeling gebundeld in één tarief.

De vraag naar liberalisering wordt eveneens regelmatig naar voren gebracht. Nederland, waar het notariaat werd geliberaliseerd met vrijgegeven tarieven en vrije vestigingskeuzes, dient als een belangrijk waarschuwend voorbeeld. Sinds 2015 zijn de tarieven er met 32% gestegen en is de toegankelijkheid voor familiale dossiers aanzienlijk verminderd. Schaalvergroting heeft geleid tot minder kantoren en hogere drempels voor de gewone burger. De vraag rijst dan: willen we in België een systeem waar vooral de ‘happy few’ profiteren, terwijl gewone burgers worden uitgesloten?

De maatschappelijke waarde van het notariaat

Notarissen zijn geen commerciële dienstverleners, maar een hoeksteen van preventieve justitie. Onze rol reikt verder dan het louter opstellen van documenten. We zorgen voor rechtszekerheid, vermijden conflicten en waarborgen gemoedsrust voor burgers, ongeacht hun achtergrond of financiële situatie. Bovendien kost deze dienstverlening de overheid niets. Integendeel: notarissen zijn een waardevolle bondgenoot, die belastingen innen en wetgeving correct toepassen zonder dat de overheid hiervoor een financieel risico draagt.

Dit ethos maakt het notariaat uniek en onmisbaar in een tijd waarin vertrouwen en rechtvaardigheid meer dan ooit nodig zijn

Dit ethos maakt het notariaat uniek en onmisbaar in een tijd waarin vertrouwen en rechtvaardigheid meer dan ooit nodig zijn.

Ruimte voor verbetering

Dit betekent niet dat het notariaat blind is voor verandering. Er zijn al belangrijke stappen gezet in digitalisering, zoals het digitaal verlijden van akten en de mogelijkheid om via videocalls te werken. Die technieken werken wellicht nog niet op een perfecte wijze. Daar zijn wij van bewust. Maar hoewel niet perfect, blijft het notariaat innoveren om zijn diensten toegankelijker en efficiënter te maken.

Wat we echter nodig hebben, is een constructieve dialoog. Kritiek is welkom, maar moet gebaseerd zijn op feiten en gericht zijn op het verbeteren van de dienstverlening. De huidige ongefundeerde aanvallen riskeren een systeem te ondermijnen dat werkt en burgers ten goede komt.

Een cruciale vraag

Willen we een notariaat dat lokaal verankerd is en toegankelijk blijft voor iedereen, ongeacht achtergrond of portemonnee? Of kiezen we voor een systeem dat enkel de elite bedient, terwijl de gewone burger op zoek moet naar alternatieven die vaak duurder en minder betrouwbaar zijn?

Het notariaat is geen overblijfsel uit het verleden. Het is een essentiële partner in een rechtvaardige en stabiele samenleving. Laat ons dit erkennen en samen verder bouwen aan een notariaat dat klaar is voor de toekomst.

Jean-Luc SNYERS, Notaris