“Het opleggen van quota aan de onderzoeksrechter: de onderzoeksrechter heeft geen controle over het aantal zaken dat hij of zij te behandelen krijgt, noch over het aantal verdachten dat voortvloeit uit onderzoeken.” In een artikel van de VRT komt opnieuw het opleggen van quota van het aantal gevangenen aan de onderzoeksrechters aan bod. “Gevangenisdirecteurs schrijven open brief aan minister Verlinden: "Vol is vol, leg maximumaantal gevangenen vast".

Onderstaande tekst gaat niet over het opleggen van quota in de gevangenis, dat op zich zeker een onderzoek verdient, mogelijk moet zijn voor bepaalde minder zware misdrijven en waar de overheid haar verantwoordelijkheid moet nemen.

Onderstaande tekst gaat wel over het opleggen van quota aan de onderzoeksrechters voor een groot aantal zware misdrijven. Dit voorstel getuigt van weinig realiteitszin en ik leg dit hierna uit.

Hoe krijgt een onderzoeksrechter zaken toebedeeld?

De twee voornaamste manieren waarop een onderzoeksrechter zaken toebedeeld krijgt, is via een vordering van het openbaar ministerie en via een burgerlijke partijstelling.

Het is voornamelijk via een vordering van het openbaar ministerie dat voorlopige hechtenis van verdachten wordt gegenereerd.

Hoeveel zaken en verdachten krijgt een onderzoeksrechter toebedeeld?

Alles hangt hier af van de vordering van het openbaar ministerie die de aanhouding vordert van een aantal personen of van het gerechtelijk onderzoek van de onderzoeksrechter die in het kader van zijn onderzoek nieuwe verdachten op het spoor komt.

Hier staat geen enkele beperking op en als het openbaar ministerie geconfronteerd wordt met grote zaken zoals SKY ECC, zware drugzaken enz., kan de onderzoeksrechter niet zomaar de vordering van het openbaar ministerie naast zich neerleggen of zware verdachten laten “lopen”.

Heeft de onderzoeksrechter invloed op het aantal strafzaken en verdachten?

Misdaadstatistieken fluctueren voortdurend en zijn afhankelijk van talrijke factoren, zoals maatschappelijke omstandigheden, criminaliteitstrends en politiecapaciteit. In sommige periodes kunnen er meer verdachten worden opgepakt en in andere minder.

Met welke elementen moet een onderzoeksrechter rekening houden als hij iemand opsluit als verdachte in de gevangenis?

De wet legt een aantal minimumvereisten op vooraleer de onderzoeksrechter iemand onder voorlopige hechtenis kan plaatsen.

Daarnaast zijn bijkomende voorwaarden nodig. Indien het maximum van de van toepassing zijnde straf vijftien jaar opsluiting niet te boven gaat, kan het bevel tot aanhouding slechts worden verleend als er ernstige redenen bestaan om te vrezen dat de in vrijheid gelaten verdachte:

• nieuwe misdaden of wanbedrijven zou plegen (het gevaar voor recidive – herhaling),
• zich aan het optreden van het gerecht zou onttrekken (het vluchtgevaar),
• bewijzen zou pogen te laten verdwijnen (het verduisteringsgevaar),
• zich zou verstaan met derden (het collusiegevaar – gevaar voor samenspraak).

Waarom het voorstel voor een groot deel onhaalbaar is?

Eerste voorbeeld

Het openbaar ministerie opent een opsporingsonderzoek bijvoorbeeld in het kader van SKYECC en vordert op basis van de voorhanden zijnde gegevens de aanhouding van twaalf verdachten. Het aantal plaatsen in de gevangenis is beperkt tot zes. Het is de onderzoeksrechter die uiteindelijk over de aanhouding beslist, maar indien ieders aandeel van deze twaalf verdachten hetzelfde is en volledig voldoet aan de voorwaarden van de voorlopige hechtenis, moet hij dan Russische roulette spelen en enkel de verdachten 1, 3, 5, 7, 9 en 11 aanhouden en de andere vrijlaten?

Tweede voorbeeld

Een zware drugscrimineel wordt opgepakt. Er zijn aanwijzingen dat hij opereert met verschillende verkopers van drugs. Er is geen plaats meer in de gevangenis. Enkel een enkelband is nog mogelijk, doch denkt u dat er geen kans bestaat dat hij de enkelband doorknipt, vlucht, nieuwe feiten pleegt en al zijn verkopers verwittigt?

Derde voorbeeld

Een man pleeg een moord. Er bestaat geen discussie over de feiten, maar de gevangenis zit vol. Moet hij die man laten lopen en enkel een enkelband voorzien opnieuw met kans op vluchtgevaar?

Vierde voorbeeld

Een man pleegt zware zedendelicten. Er bestaat geen discussie over de feiten. Hij werd in het verleden al veroordeeld voor gelijkaardige feiten. Moet de onderzoeksrechter die man niet onder aanhoudingsmandaat plaatsen met het risico van herhaling?

Conclusie: een inefficiënt en onrechtvaardig systeem

Een systeem waarin onderzoeksrechters gebonden zijn aan quota is momenteel in strijd met de kernprincipes van het recht. Het zou leiden tot beslissingen die niet gebaseerd zijn op objectieve criteria zoals bewijslast en rechtsregels, maar op cijfers en administratieve beperkingen. Dit ondermijnt de rechtszekerheid en zet de deur open voor willekeurige en onrechtvaardige beslissingen. Het is dus niet realistisch of wenselijk om voor een groot aantal misdrijven quota op te leggen aan onderzoeksrechters. In plaats daarvan moet men vertrouwen op het onafhankelijke oordeel van de rechter, die per zaak oordeelt op basis van de feiten en de wet, en niet op basis van vooraf bepaalde statistieken.

Zijn er oplossingen?

Natuurlijk zijn er oplossingen, maar daarvoor moet wat vooruit gekeken worden door de politici. De misdaad tiert nu immers welig en men moet daarmee rekening houden en vooruit kijken. Voor bepaalde minder zware door de wet bepaalde misdrijven zou de wet kunnen voorzien dat quota bepaald worden.

De verantwoordelijkheid voor de nadelige gevolgen van het opleggen van dergelijke quota zou dan voor rekening zijn van de overheid, gezien dit voorzien zou zijn in de wet. Daarnaast kan de duur van de voorlopige hechtenis voor bepaalde misdrijven beperkt worden tot een maximum. Ook het minimum wanneer voorlopige hechtenis kan toegepast worden, kan door de wetgever aangepast worden. In alle geval zal geen enkele verantwoordelijkheid bij de onderzoeksrechter kunnen gelegd worden, wanneer een zware drugscrimineel vlucht en nieuwe feiten feiten pleegt, een moordenaar de vlucht neemt, een zware zedendelinquent nieuwe feiten pleegt enz.

Eric Beaucourt

Wie nog meer wil weten over dit onderwerp, zie deze bijdrage: Te veel aanhoudingsbevelen: onderzoeksrechters medeverantwoordelijk voor overbevolking gevangenissen?