Vermits burgers straffen met elkaar blijven vergelijken, probeer ik uit te leggen of dit wel kan of niet. Ik probeer dit hierna te verduidelijken voor ogenschijnlijk dezelfde misdrijven en voor misdrijven met een verschillende kwalificatie (tenlastelegging).

Wat zijn de principes van het strafrecht?

• Individualisering: elke straf is uniek en geënt op de specifieke dader en daad.
• Proportionaliteit: de straf moet in verhouding staan tot de ernst van het misdrijf.
• Doelmatigheid: de straf moet gericht zijn op re-integratie en preventie van recidive.
• Diversificatie: er bestaan verschillende straffen met elk hun eigen doel.

Ogenschijnlijk dezelfde misdrijven

Ik geef hierna eerst het voorbeeld om dit daarna te verduidelijken.

Een man pleegt een gewone diefstal (bedoeld wordt een diefstal zonder geweld of een andere verzwarende omstandigheid zoals braak) ten nadele van een 35-jarige vrouw. Het bedrag dat gestolen wordt is 500 euro. Het motief is dat hij geen geld had om eten te kopen.

Een andere man pleegt eveneens een gewone diefstal (bedoeld wordt een diefstal zonder geweld of een andere verzwarende omstandigheid zoals braak) ten nadele van een oudere vrouw, die ook nog beperkingen had. Het bedrag dat gestolen wordt is 500 euro. Het motief hier is dat hij een spelletje wou kopen voor zijn computer.

Stel uzelf eerst de vraag welk misdrijf u het zwaarst vindt en waarom u eventueel voor het ene misdrijf een zwaardere straf zou geven dan voor het andere.

Welke straf voorziet de wet in dit geval?

De wet voorziet voor een ‘gewone’ diefstal volgende straf: gevangenisstraf van een maand tot vijf jaar en een geldboete van zesentwintig euro tot vijfhonderd euro. Opgelet de geldboete wordt altijd verhoogd met opdecimes (nu X 8)

Het eerste wat u vaststelt is dat er een ruime beoordelingsvrijheid is voorzien door de wet (en niet door de rechter). De rechter kan kiezen voor één maand gevangenisstraf of vijf jaar en een geldboete van 26 euro of 500 euro (telkens maal 8).

Waarom is er een ruime beoordelingsvrijheid voor de rechter?

De wetgever heeft voorzien dat er rekening moet gehouden worden met verschillende elementen, namelijk:

• De context(in welke omstandigheden zijn de feiten gepleegd).
• Verschillende factoren die de strafmaat beïnvloeden (de strafwet, de rechterlijke beoordeling en het feit dat er verschillende straffen mogelijk zijn).
• Het feit dat gelijke straffen niet altijd rechtvaardig zijn.

Ik ga kort in op deze verschillende elementen die een rol spelen bij de beoordeling.

Context is cruciaal

• Elk misdrijf is uniek, met verschillende omstandigheden en motieven.
• De persoonlijkheid van de dader, zijn of haar leeftijd, strafblad en mate van schuld spelen een belangrijke rol.
• Ook de impact van het misdrijf op het slachtoffer en de maatschappij weegt mee.

Verschillende factoren beïnvloeden de strafmaat

• Strafwetgeving: de ernst van het misdrijf bepaalt de wettelijke strafmaat.
• Rechterlijke beoordeling: rechters beoordelen de unieke omstandigheden van elk misdrijf.
• Verschillende straffen: gevangenisstraf, boetes, taakstraffen of elektronisch toezicht zijn enkele voorbeelden.

Gelijkheid in straf is niet altijd rechtvaardig

• Twee identieke misdaden kunnen verschillende gevolgen hebben.
• Gelijke straffen voor verschillende individuen kunnen ongelijkwaardig aanvoelen.
• Het doel van straf is niet alleen bestraffen, maar ook re-integratie en preventie.

In elke zaak zal de rechter dus een hele reeks omstandigheden in acht nemen vooraleer hij een straf oplegt. Deze omstandigheden (zie hierboven) noemt men verzachtende omstandigheden en deze zijn onbeperkt (niet wettelijk vastgelegd).

Bovendien kan de rechter naast de door de wet opgelegde straf gebruik maken van alternatieven, zoals opschorting van de veroordeling (de feiten worden bewezen verklaard, maar de rechter spreekt geen veroordeling uit), een werkstraf, een straf onder elektronisch toezicht enz.

Er zijn nog veel meer mogelijkheden doch voor elk van die mogelijkheden moet voldaan worden aan een aantal voorwaarden.

Kunnen de straffen in zaken met een verschillende kwalificatie vergeleken worden om te oordelen of een straf in de ene zaak zwaarder is dan in de andere zaak?

Ik heb hierboven uitgelegd hoe het komt dat voor ogenschijnlijk gelijkaardige misdrijven toch verschillende straffen kunnen opgelegd worden.

Dit geldt des te meer wanneer het over verschillende soorten misdrijven gaat. Twee voorbeelden.

Een gewone diefstal wordt gestraft met volgende straffen: gevangenisstraf van een maand tot vijf jaar en met geldboete van zesentwintig euro tot vijfhonderd euro. In principe worden beide straffen opgelegd.

Het doden van een dier in bepaalde omstandigheden voorziet volgende straffen: gevangenisstraf van acht dagen tot vijf jaar en met een geldboete van 52 euro tot 100.000 euro of met een van die straffen alleen. Zowel gevangenisstraf als geldboete kunnen opgelegd worden of één van de voorziene straffen.

Opgelet de geldboete wordt altijd verhoogd met opdecimes (nu x 8).

Stel uzelf de vraag in hoeverre diefstal kan vergeleken worden met het doden van een dier in bepaalde omstandigheden.

Welnu de voorziene straffen zijn niet bepaald door de rechter maar door de wet. De rechter heeft wel een beoordelingsvrijheid binnen de minima en de maxima. Eerst en vooral speelt het soort misdrijf een rol. Een opzettelijk misdrijf bijvoorbeeld (diefstal) kan je niet vergelijken met een onopzettelijk misdrijf (verkeersongeval). Daarnaast speelt de wettelijke strafmaat die voorzien is voor de verschillende soorten misdrijven een cruciale rol. Voor bepaalde soorten misdrijven waar de gevangenisstraf niet hoog is, kunnen zware geldboetes voorzien zijn. Verder moet opnieuw gekeken worden naar al de factoren die hierboven werden aangehaald.

Is het enkel de rechter die verschillende straffen uitspreekt in gelijkaardige soorten misdrijven?

Wie de rechter verwijt dat er met twee maten en gewichten gestraft wordt, moet eens kijken naar de strafmaten die gegeven worden door de jury in een assisenzaak.

In een assisenzaak zie je regelmatig dat de strafmaat voor een moord duidelijk verschilt al naargelang de omstandigheden, waarin de feiten gepleegd werden.

Hier is het nochtans de jury die de strafmaat bepaalt samen met de beroepsrechters maar de jury beschikt over de meerderheid om de strafmaat te bepalen.

Hoe kan het verschil in strafmaten vermeden worden?

Indien men meer uniformiteit in de strafmaat zou willen dan moet de wetgever de vork (minimum en maximum) binnen dewelke hij kan oordelen, verkleinen of uitschakelen. In het laatste geval kan je de strafmaat zelfs overlaten aan een robot. Er valt immers toch niet meer te oordelen.

Als je dit alles gelezen hebt, zou je als misdadiger (dat kan ook een dader zijn van een ongeval) willen dat wanneer uw zaak voorkomt de rechter geen keuze meer heeft en geen rekening kan houden met een hele reeks omstandigheden?

Besluit

Mijns inziens kan je straffen niet met elkaar vergelijken zowel bij ogenschijnlijk dezelfde misdrijven als verschillende misdrijven.

De rechter houdt bij de bepaling van de strafmaat rekening met een hele reeks omstandigheden die verschillend zijn van zaak tot zaak en alleen hij heeft kennis van het volledige dossier (dossier, vordering openbaar ministerie, verhoor beklaagde, besluiten beklaagde enz.) en niet de burger die moet afgaan op een artikel in de krant of zelfs de volledige uitspraak, zonder evenwel alles te kennen wat er in het dossier staat, wat er gezegd werd enz.

Ik ben ervan overtuigd dat iedere goede huisvader/huismoeder die zich de moeite getroost heeft om deze tekst te lezen in de toekomst eerst eens zal nadenken vooraleer onmiddellijk te oordelen en/of veroordelen.

Wat de jongeren betreft is het wat ingewikkelder. Zij nemen kennis van het nieuws via sociale media en niet meer de gewone nieuwskanalen, waar professionele journalisten het nieuws maken. Bij hen spelen influencers een zeer belangrijke rol. Sommigen onder hen verspreiden nieuws, waarbij niet de inhoud telt, maar wel onder meer het aantal volgers. Hoe gepolariseerder het nieuws hoe meer volgers. De keuze is voor sommigen vlug gemaakt, zeker gelet op de financiële gevolgen.

Justitie zal niet alleen een tandje maar een tandwiel moeten bijsteken om de achterstand in de communicatie goed te maken, zeker ten aanzien van de jongeren. Dit duldt evenwel geen enkel uitstel meer en er zijn geen uitvluchten meer mogelijk.

Eric Beaucourt