Iedere week wordt op deze plek de toestand van de (voornamelijk Belgische) rechtsstaat tegen het licht gehouden. Een samenleving heeft nood aan duidelijke wetten, die aansluiten bij internationaal aanvaarde grondrechten. Wetten moeten in overeenstemming zijn met de mensenrechten. De regering is er om diezelfde mensenrechten te doen eerbiedigen en het is ook de eerste taak van rechters om de grondrechten van de burgers te doen respecteren.

Het klinkt voor ons allemaal evident, maar het vereist toch ook bij ons een permanente kritische blik en alertheid. De veralgemening van vooroordelen schuilt steeds om de hoek en het  respect voor de menselijke waardigheid van ieder individu is niet altijd een evidentie.

Kwibuka 25

Nu onze politieke wereld zich even verschuilt in binnen-en buitenlandse vakantieoorden om de nodige energie op te doen voor wat zich opnieuw aankondigt als een slopende en hevige verkiezingscampagne, wordt nu in Rwanda gedurende 100 dagen de genocide van 1994 herdacht onder de naam “Kwibuka 25”. Kwibuka betekent “herinner” in het Kinyarwanda, de nationale taal van Rwanda. Voor wie het vergeten is: België bestuurde dat land  tussen 1916 en 1962 als een kolonie, maar officieel was het een protectoraat van de Verenigde Naties. België heeft dus een historische verantwoordelijkheid wanneer het over Rwanda gaat, al valt het op dat we daar met z’n allen weinig van hoorden in onze geschiedenislessen op school.

De voorbije dagen ontdekten de media het land naar aanleiding van de 25^ste verjaardag van de gruwelijke genocide. Het totale aantal slachtoffers in de periode april-juli 1994 in Rwanda wordt doorgaans op 800.000 mensen geschat. Behalve gewone burgers zijn zo’n honderd medewerkers van het Internationale Rode Kruis, vijfhonderd rechters en advocaten, en 48 journalisten vermoord. Daarbij kwamen ook 10 Belgische paracommando’s, die deel uitmaakten van de  internationale vredesmacht van de Verenigde Naties, op gruwelijke wijze om het leven.

Het aantal daders dat actief heeft deelgenomen aan de genocide wordt geschat tussen de 175.000 en 210.000

Internationale gevolgen

De Rwandese genocide veroorzaakte – helaas na de feiten –  opschudding binnen de internationale gemeenschap. Het leidde onder meer tot de oprichting van het Rwandatribunaal (International Criminal Tribunal for Rwanda/Tribunal pénal international pour le Rwanda, ICTR/TPIR). Dat was een internationaal tribunaal onder auspiciën van de Verenigde Naties dat zich tot december 2015 bezighield met de vervolging van internationale misdaden gepleegd in Rwanda  in 1994, waaronder de genocide. Het tribunaal was gevestigd in de Tanzaniaanse stad Arusha. Onder meer de Belgische NGO “Advocaten zonder grenzen” heeft daar een rol gespeeld. Tussen 1995 en 1998 heeft ze in Arusha advocaten opgeleid voor de procedures van het Rwanda-tribunaal. Er was immers een groot gebrek aan advocaten in het land. Velen waren gestorven, anderen gevlucht en zij die overbleven konden of wilden niet betrokken worden in de berechting van de daders.

Onze eerste minister Charles Michel heeft er, bij de opening van Kwibuka 25, op gewezen dat de genocide ook een mislukking van de internationale gemeenschap was. “Zij heeft het niet kunnen voorzien, heeft het niet kunnen verhinderen en heeft het niet kunnen stoppen. Ik sta hier voor u, in naam van een land dat zijn deel van de verantwoordelijkheid op zich wil nemen”.

Belgische rechtsstaat

De genocide toont aan dat in een land waar de principes van de rechtsstaat verdwijnen, de deur openstaat voor barbarij. Er kan dus niet genoeg aandacht geschonken worden aan een goed rechtssyteem met de bescherming van alle groepen in die samenleving.

De media geeft deze dagen ook een gezicht aan al die Rwandezen die 25 jaar geleden de gebeurtenissen zijn ontvlucht, onder meer naar ons land. Sommigen onder hen krijgen nu voor het eerst een stem in de media en lichten met veel waardigheid een tipje van de sluier van de oude wonden.  Velen onder hen hebben in ons land die gruwel achter zich kunnen laten en hebben een nieuw leven opgebouwd. Ze vonden hun weg in ons sociaal weefsel. Maar nu zijn zij, ook wanneer ze pas geboren waren toen ze met hun ouders op de vlucht gingen, vooral bezig met hun verloren Afrikaanse vaderland. Dat ze dit in een veilige Belgische omgeving kunnen doen, met de vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten die we hoog in het vaandel dragen, is wel het minste wat we hen kunnen bieden.  Laten we daarom onze rechtsstaat met veel overtuiging blijven koesteren. Kwibuka belangt ons ook aan.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.

In de onderstaande videoboodschap kadert meester Lamon zijn column van deze week, en nodigt daarbij alle belangstellenden uit tot verdere reflectie en maatschappelijk debat.